ИНФОРМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ФОРМАТИВТІ БАҒАЛАУ ЖҮРГІЗУДІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

TOPICAL ISSUES OF FORMATIVE ASSESSMENT IN COMPUTER SCIENCE LESSONS

Nurgul K. Sagyndyk

Master's student of the educational program 7M01503 – «Informatics», Shakarim University,

Kazakhstan, Semey

Lazat M. Kydyralina

Scientific supervisor, PhD, Acting Associate Professor of the Department of Physical and Mathematical Sciences and Computer Science, Shakarim University,

Semey, Kazakhstan

АННОТАЦИЯ

Мақала информатиканы оқыту мысалында заманауи жаңартылған білім беру бағдарламасы аясында формативті бағалауды жүзеге асыру мәселелеріне арналған. Формативті бағалауды жүргізудің өзекті мәселелері, бағалау критерийлерін қалыптастыру әдістері және оқу процесінде критериалды бағалауды қолданудың артықшылықтары қарастырылды.

ABSTRACT

The article is devoted to the implementation of formative assessment in the framework of a modern updated educational program on the example of computer science teaching. Topical issues of formative assessment, methods of forming assessment criteria and the advantages of using criteria assessment in the learning process are considered.

Кілт сөздер: формативті бағалау, критерий, критериалды бағалау, жаңартылған білім беру бағдарламасы, информатиканы оқыту процесі.

Keywords: formative assessment, criterion, criterion assessment, updated education program, computer science learning process.

Білім берудің жаңартылған мазмұны бағалау жүйесін жетілдіруге көп көңіл бөледі. Негізгі білім беру бағдарламасының құрылымына қойылатын талаптарда негізгі жалпы білім берудің негізгі білім беру бағдарламасын игерудің жоспарланған нәтижелеріне қол жеткізуді бағалау жүйесі мынадай талаптарды қанағаттандыруы тиіс екендігі көрсетіледі:

- негізгі жалпы білім берудің пәндік, метапәндік және жеке нәтижелерін бағалауды қамтамасыз ету;

- жалпы білім беру бағдарламасын игеру процесінде білім алушылардың жеке жетістіктерінің динамикасын бағалауды қамтамасыз ету;

- бір-бірін толықтыратын әртүрлі әдістер мен формаларды қолдануды қамтамасыз ету [1].

Бүгінгі таңда қолданылатын дәстүрлі бағалау жүйесі көбінесе ресми болып табылады. Оқушылардың прогрессін немесе регрессін анықтау емес, бағалау фактісі ғана басымдыққа ие. Оқушылар көбінесе оларды бағалайтын критерийлерді түсінбейді. Оқушыларға өздерін және сыныптастарын өз бетінше бағалауға мүмкіндік беру өте сирек кездеседі.

Сондықтан бағалау функциялары мен қолданыстағы бағалау жүйесі арасындағы қайшылықтарды жоюға көмектесетін, сондай-ақ бағалауды білім беру нәтижелерінің (білім, білік, құзыреттілік және т.б.) жеке өсуімен байланыстыруға мүмкіндік беретін оқушылардың білім беру нәтижелерін бағалаудың осындай жүйесін әзірлеу мәселесі өзекті болып отыр.

Нәтиже бағалаудың екі негізгі түрін сыртқы (қорытынды, жиынтық) бағалауға және ішкі (формативті, дамытушылық) бағалауға бөлу туралы шешім болды [2].

Осылайша, бағалау түрлері оқытудың екі түрлі мәселесін шешуге бағытталған: сыртқы бағалау нәтижелерге қол жеткізу деңгейін бағалау үшін қолданылады, ал ішкі (қалыптастырушы) бағалау берілген оқушының оқу процесін белсендіру және оңтайландыру үшін қолданылады.

Сыныптағы формативті бағалау формальды түрде тапсырмалар, тесттер, бақылау сауалнамалары, бақылау жұмыстары, жобалар мен шолулар арқылы жүзеге асырылады. Бейресми түрде формативті бағалау сауалнама, диалог, бақылау, арнайы формадағы дәріс жазбалары және т.б. арқылы жүзеге асырылады.

Формативті бағалау мұғалімге оқушылардың оқу мақсаттарына жету процесін бақылауға мүмкіндік береді және мұғалімге оқу процесін ерте кезеңдерде түзетуге көмектеседі, ал оқушы өз білімі үшін үлкен жауапкершілік дәрежесін түсінеді.

Формативті бағалау күнделікті тәжірибеде қолданылады, сонымен қатар оқушылар үшін де, мұғалім үшін де қолайлы формада қолданылады.

Сонымен қатар, формативті бағалау білім берудегі жаңа құбылыс емес екенін атап өткен жөн. Ағымдағы бағалау формативті бағалау функциясының бір бөлігін орындады, бірақ бұл бағалау көбінесе өз мақсатына айналды және тек білімді-надандықты, шеберлікті-қабілетсіздікті және журналдағы белгілердің жинақталуы деп аталатын деңгейде жүзеге асырылды[3].

Осылайша, формативті бағалау дегеніміз – күнделікті жұмыс процесінде білім мен дағдыларды игерудің ағымдағы деңгейін анықтау, оқу процесінде оқушы мен мұғалім арасындағы жедел байланысты жүзеге асыру болып табылады. Бұл оқушыларға жаңа материалды үйрену кезеңінде тапсырмаларды қаншалықты дұрыс орындайтынын және оқу мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізетінін түсінуге мүмкіндік береді.

Формативті бағалау процесі оқушылардың біліміндегі олқылықтарды жоюға бағытталған оқыту әдістемесімен біріктірілген үздіксіз процесс ретінде бағалауды көрсететін циклдік құрылым болып табылады. Бір алшақтық жойылған кезде, екіншісі оқытудың келесі кезеңіне қарай ашылады және формативті бағалау оқудағы осындай олқылықтарды қайта-қайта жоюға арналған.

Осылайша, формативті бағалаудың негізгі мақсаты – оқушылардың қажеттіліктерін анықтау, оқушылардың оқу материалын меңгеру деңгейін бағалау, әр оқушының қызығушылықтарын анықтау, сонымен қатар мақсатты анықтау. Жұмыс процесінде формативті бағалау тәуелсіздік пен өзара әрекеттесуді ынталандыруға, прогресс мониторингін жүзеге асыруға, түсінуді тексеруге бағытталған.

Формативті бағалау мақсатқа жету үшін және шын мәнінде оқу үшін бағалау болу үшін ол келесі негіздерге негізделуі керек:

1. Бағалау – бұл білім беру практикасына табиғи түрде біріктірілген тұрақты процесс.

2. Бағалау тек критерийлік болуы мүмкін. Бағалаудың негізгі критерийлері оқу мақсаттарына сәйкес келетін күтілетін нәтижелер болып табылады.

3. Бағалау критерийлері мен белгілеу алгоритмі мұғалімдерге де, оқушыларға да алдын-ала белгілі. Критерийлерді мұғалім мен оқушылар бірлесіп жасай алады.

4. Бағалау жүйесі оқушылардың өзін-өзі бағалау дағдылары мен әдетін игере отырып, бақылау-бағалау қызметіне қосылатындай етіп құрылады.

Бағалау құралдарының бірі - бағалау критерийі. Бұл мұғалім мен оқушыларға орындалған жұмысты бағалауға мүмкіндік беретін критерийлер, оқушылар мен мұғалім қозғалуы керек бағыттарды белгілейді. Оқушылар өнімді, процестерді, ойлау дағдыларын бағалау үшін критерийлерді қолдана алады, және содан кейін осы критейлерді мұғалім қорытынды бағалау немесе балл қою үшін қолдана алады.

Мұғалім кез-келген жұмысты бастамас бұрын оқушыларды дайын бағалау критерийлерімен таныстыруы керек. Бірақ критерийлерді бірлесіп әзірлеу оқушылар үшін тиімдірек болады. Ол үшін оқушыларды бағалау критерийлерін құрастыру құрылымымен және технологиясымен алдын-ала таныстыруға болады. Бағалау критерийлерін құру кезінде оқушылар терминологиямен және өз өнімдерін, өнімділігі мен процестерін бағалау үшін және сыныптастарымен кері байланыс үшін қажет нақты сипаттамалармен танысады. Оқушылар үнемі бағалау критерийлерін құруға, содан кейін қолдануға дағдыланған кезде, олар түпкілікті өнім үшін үлкен жауапкершілікті сезіне бастайды[2].

Оқушылардың өз бетінше таңдау жасау және шешім қабылдау қабілеті қазіргі қоғамда өмір сүре алатын тәуелсіз адамның қалыптасуына әкеледі. Ең бастысы, оқушылар оқу үдерісінен ләззат алады, бұл мотивация деңгейінің жоғарылауына әкеледі және оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауды ұйымдастыруға көмектеседі, бұл тек білімді, дағдыларды бағалауға ғана емес, сонымен қатар оқу іс-әрекетінің бүкіл процесін және оның нәтижелерін қамтиды.

Әдебиеттер тізімі:

1. Бойцова Е.Г. Формирующее оценивание образовательных результатов учащихся в современной школе. Человек и образование. - 2014. - №1. - с. 171 - 175
2. Бородкина Н. В., Тихонова О. В. Формирующее оценивание в школе: Учебное пособие - Ярославль, 2015.
3. Шакиров, Р.Х., Буркитова, А.А., Дудкина, О.И. Оценивание учебных достижений учащихся. Методическое руководство. - Б.: «Билим», 2012. - 80 с.