FRANSIZ YAZILI KİV-LƏRİ DİLİNDƏ FRAZEOLOGİZMLƏR

ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ ВО ФРАНЦУЗСКИХ СМИ

Мамедова Азиза Курбан кызы

старший преподаватель кафедры лексикологии и стилистики французского языка Азербайджанского университета языков

Азербайджан, г. Баку

PHRASEOLOGİSMS İN THE LANGUAGE OF THE FRENCH WRİTTEN PRESS

Aziza Mammadova

Teacher of the department of lexicology and stylistics of the French language of the Azerbaijan University of Languages

Azerbaijan, Baku

AННОТАЦИЯ

В статье рассматривается развитие фразеологизмов во французских письменных средствах массовой информации.

Чтобы привлечь внимание читателя, журналисты широко используют известные модные словечки и выражения. Попадая в другую среду, они приобретают новые оттенки и меняют форму. И таким образом создаются новые фразеологические выражения, которые либо закрепляются в речи, либо, впоследствии, теряют свое значение. Во многих случаях, в одном предложении употребляются фразеологизмы, имеющие антонимические и синонимичные значения. Во французских газетах также используются фразеологизмы с соматическим компонентом.

Исследования показывают, что французская пресса является одним из наиболее продуктивных источников в области фразеологизмов. Французская журналистика использует на своих страницах стилистически нейтральные фразеологизмы, но которые могут стать стандартом, а затем и штампом.

ABSTRACT

The article scrutinizes the development of phraseological units within the French written media. To attract the reader's attention, journalists widely use well-known buzzwords and expressions which falling into another environment acquire new shades and change shape. This process leads to the creation of new phraseological expressions, which may either become entrenched in everyday speech or eventually lose their significance. Notably, in many cases phraseological units with antonymous and synonymous meanings are used within a sentence. The French newspaper also incorporates phraseological units with a somatic component. The studies show that the French written media is one of the most productive sources for generating phraseological units.

The French journalism utilizes on its pages stylistically neutral phraseological units, but which can become a standard and then a cliche.

Açar sözlər:  frazeoloji vahidlər, yazılı KİV-lər

Keywords: phraseological units, written mass media

Ключевые слова: фразеологизмы, письменные средства массовой информации.

Frazeologiya şərhin ifadəliliyini, onun obrazlılığını və təəssüratlarını yüksəltmək üsuludur. Frazeologiya hazır nitq nümunələri qismində çıxış edərək, “standart” funksiya yerinə yetirir.

Frazeologiya üzrə külli miqdarda tədqiqat işinin olmasına baxmayaraq bu günədək onun statusu barədə vahid fikir yoxdur. Müxtəlif alimlər frazeologizmlərin bir birindən fərqlənən müxtəlif təsnifat siyahısını təklif edirlər. Tam əsasla deyə bilərik ki, frazeologiyaya baxış həm onun tədqiqat predmeti barədə, həm də işlədilən müxtəlif anlayışları bildirmək aspektində bir birinə əks olan ziddiyyətli fikirlərlə doludur. Beləliklə, “Frazeologiya” termininin məqsədi, vəzifələri və məğzinin qeyri-dəqiq başa düşülməsi məhz bununla izah edilir.

Müasir dilçilikdə frazeologiya sahəsində iki tədqiqat istiqaməti aydın tərzdə özünü göstərir. Birinci istiqamətin tərəfdarları [5; 6] hesab edirlər ki frazeologizm dilin sözlərdən ibarət elə bir vahididir ki, öz təbiətinə görə söz birləşməsi təşkil edir.

Bu istiqamətin çərçivəsində frazeologizmin obyekti kimi yalnız özünəməxsus üsulla seçilən bəzi söz birləşmələri hesab edilir.

Belə söz birləşmələrini ayırıb göstərəndə bununla bağlı hansı əlamətlər hesaba alınır və bu cür vahidlərun tərkibi necə təyin olunur.

Digər alimlər frazeologiyanı sözün geniş mənasında tam şəkildə mənasını dəyişmiş söz birləşmələri kimi və komponentlərin mənalarının tam dəyişməmiş sözlər kimi öyrənirlər [2].

Bəzi alimlər özlərini frazeologiyaya “geniş” baxış tərəfdarları kimi qələmə verirlər, onların tərkibinə qanadlı sözləri, atalar sözlərini və zərb-məsəlləri daxil edirlər: Teliya V. N. [7] və digərləri.  V. P. Jukov [4] əsərlərində frazeologiya tərkibində yalnız tam mənasını dəyişmiş söz birləşmələri “dar” mənada öyrənir.

İkinci istiqamətin tərəfdarları hesab edirlər ki, frazeologizm söz birləşməsi yox, sözlərdən ibarət olmayan, amma ifadələrdən ibarət olan dil vahididir.  

Bu ifadələr söz birləşmələri ilə üz-üzə qoyulur. Frazeologizmin öyrənilməsində əsas məna deyil, onu təşkil edən komponentlər arasında əlaqə deyil, onun formal xarakteris­tikasıdir. Frazeologizmin özü isə, ümumən, müəyyən forması, məzmunu olan və nitqdə xüsusi işlənməyə malik olan dil vahididir.  

Bu məqalədə biz birinci istiqamətin tərəfdarlarının fikrinə qoşularaq frazeologiyanı sözün “geniş” mənasında başa düşürük.

Fraseoloji ifadələr dildə müxtəlif tərzdə işlədilirlər. Bəziləri daimi leksik-qrammatik tərkibdə çıxış edir, digərləri isə bir növ müstəqil variantlarda fəaliyyət göstərir. Tədqiqatçılar arasında bitməyən mübahisələr onunla bağlıdır ki, nəyi variant, nəyisə bu və ya digər ifadənin sinonimi hesab etsinlər. Alimlərin əksəriyyəti frazeoloji birləşmənin variantını onun leksik-qrammatik müxtəlifliyi hesab edirlər. Bu da əhəmiyyətinə görə və semantik birləşmə dərəcəsinə görə ona uyğundur.

Məs.:

« Tomber dans l'oreille d'un sourd » - Ne pas être écouté ou pris en compte. – Diqqətə alınmamaq. Nəzərə aalınmamaq.

- Ses avertissements sont tombés dans l'oreille d'un sourd, personne n'a réagi.

« Mettre de l'eau dans son vin » - Calmer ses ardeurs, modérer ses propos. –Gərginliyi azaltmaq.

- Face aux tensions, les deux parties ont décidé de mettre de l'eau dans leur vin pour trouver un compromis.

« Faire la sourde oreille » - Ignorer délibérément quelque chose. – Qulaqardına vurmaq, Laqeyid olmaq

- Malgré les critiques, il a fait la sourde oreille et a continué avec sa stratégie.

« Avoir la main verte » - Avoir un talent pour le jardinage. – Bağbanlıq qabiliyyəti olmaq.

- Cette personne a vraiment la main verte, son jardin est magnifique.

« Mettre les pieds dans le plat » - Aborder un sujet délicat sans ménagement. – İşi ehtiyyatsız yanaşaraq korlamaq.

- Il a mis les pieds dans le plat en soulevant la question du budget lors de la réunion.

« Faire d'une pierre deux coups » - Réaliser deux objectifs en une seule action. – Bir daşla iki quş vurmaq.

- En recyclant le papier, nous faisons d'une pierre deux coups en préservant l'environnement et en économisant des ressources.

« Couper l'herbe sous le pied » - Prévenir quelqu'un en lui ôtant l'occasion d'agir. – Kiminsə planını pozaraq qabaqlamaq.

- Son collègue a coupé l'herbe sous son pied en présentant le projet avant lui.

« Jeter de l'huile sur le feu » - Aggraver une situation déjà tendue. – Oddun üstünə yağ tökmək/ Gərgin olan vəzziyyəti daha da ağırlaşdırmaq.

- Évoquer ce sujet sensible a jeté de l'huile sur le feu lors du débat.

« Passer l'éponge » - Pardonner et oublier une faute. – Səhvi bağışlamaq və unutmaq.

- Après des excuses sincères, elle a décidé de passer l'éponge sur le malentendu.

Müasir yazılı fransız KİV-ləri frazeologiyadan geniş istifadə edir. Məhz frazeolo­gizmlər nitqin lakoniklliyi funksiyasını yerinə yetirir.

Məs.: « Tirer à boulets rouges » - Critiquer violemment.  Sərt tənqid etmək

- Les opposants ont tiré à boulets rouges sur la nouvelle politique gouvernementale.

« Notre but n’est pas de tirer à boulets rouges [sur Hanouna] », confirme Tristan Waleckx,…… ; (Le Monde, 30. 11.2023)

 Frazeolo­gizmlər arasında üslubi cəhət­dən neytral və ya bütün üslublarda işlədilərək “sıfır” üslubi çalarlığı olan frazeoloji ifadələr vardır. Məs. : de tous ses yeux – “ən xoş arzularla, gözü dolusu görəsən”; de tout son coeur – “tam ürəklə, bütün qəlbi ilə”; pas à pas – “addım addım”, de temps en temps – “ara bir, zaman zaman”, à deux pas de – “iki addımlığında», étape en étape – “mərhələ mərhələ”, de plus en plus – “getdikcə” реu à реu – “az-az” və digərləri.

-  « Le bureau de demain sera accessible 24 heures sur 24, pour y travailler de temps en temps, avec l’IA en premier assistant ». (Publié le 16 novembre 2023 à 06h30)

- « A Sintra, au Portugal, une auberge à deux pas de l’océan ».  (Publié le 02 décembre 2023 à 07h00)  

- Selon le ministre des affaires étrangères taïwanais, « l’ingérence chinoise est de plus en plus sophistiquée » (Publié le 02 janvier 2024 à 04h30)

-... le défilé carnavalesque des soldats des deux armées ennemies, blanche et rouge, … se propage реи à peu dans toute la Russie (Le Courrier de Russie, du 21 décembre 2006 au Janvier 2007, № 92, p. 10) ;

 Mütəmadi olaraq eyni cümlədə iki FV (frazeoloji vahid) rastlaşır : onlardan biri üslubi cəhətdən neytral d'égal à égal - «bərabər hüquqlu», digəri isə üslubi çalarlı - face aux géants de l’éсоnomіе mondiale - «dünya iqtisadiyyatının nəhəngləri ilə üz-bə-üz»:

- Avec ce jugement, les 2500 adhérents d'Impala ... se sont retrouvés d'égal

à égal face aux géants de l’économie mondiale (Le Monde, 24 juillet 2006, №

19126, p. 2).

Üslubi cəhətdən neytral olan de plus en plus (getdikcə daha çox) FV-i üslubi çalarlığı olan à la botte de qqch, qqn – “nəyinsə və ya kiminsə tabeliyində”; la guerre froide – “soyuq müharibə” və digər FV-lərdə işlədilir:

-Ils supportent de plus en plus mal leur embrigadement dans une Association patriotique des catholiques, à la botte du pouvoir, et les restrictions à la liberté de culte, de débat et d'étude (Le Monde, 27 juin 2006, № 191103, p. 2) ;

“Sıfır” üslubi çalarlı frazeologizmlər emosional tonuna görə neytraldır və onların çalarlığı silinib. Bir qayda olaraq, oxucular bu tipli vahidləri mütəmadi olaraq işləndiklərinə görə frazeologizm kimi qəbul etmirlər. Bu sabit ifadələrin tərkibində işlədilən bu neytral sözlər neytral frazeologizmlərin leksik-üslubi əlaməti hesab edilir. Məs.: laisser des traces – “iz buraxmaq”; marcher sur les traces de qqn – “kiminsə izi ilə getmək”; en tout cas – “hər halda” və s.

L’affaire Benalla a laissé des traces chez les policiers. (Publié le 11 septembre 2018 à 11h10)

Funksional-üslubi planda neytral kimi çıxış edən FV-lər emosional-ekspressiv baxımdan heç də həmişə neytral deyillər. KİV-lərin dilində işlədilən neytral frazeologizmlər obrazlılığı və emosional-ekspressiv çalarları ilə xarakterizə olunurlar. Qəzet məqalələrində işlədilən məcazi sabit birləşmələr bəzən standart konstruksiyalara, bəzən də ştamplara çevrilir.

Qəzet dilinin vacib konstruktiv prinsipini həyata keçirmək üçün ən uğurlu material atalar sözləri, qanadlı sözlər və ifadələrdir. Kompleks funksional-üslubi keyfiyyətə malik olaraq onlar daimi “işçi material” kimi müxtəlif janrlarda işlədilir.

Fransız yazılı KİV-ləri ağır cümlələri əvəz edərək nitqi daha qısa və yığcam edən külli miqdarda atalar sözləri, və zərb məsəllər, qanadlı sözlər və ifadələr işlədir.

Məs.:

- Un proverbe russe dit que « Si tu n'aimes pas ton reflet, n 'accuse pas le miroir » (Le Gourrier de Russie, du 23 novembre au 6 décembre 2006, № 90, p. 2) ;

- La meilleure défense, с'est l'attaque (Le Monde, 6 mai 2006, № 19059, p. 2) ;

- «J'espère que vous continuerez à vous battre, тêте si je suis détenu ou si je meurs  en  martyr»,   a  lancé  hier le jeune  leader radical chiite dans un communiqué, deux jours après avoir appelé ses troupes à «se battre jusqu'à la dernière goutte de sang » ... (Le Figaro, 12 août 2004, № 18667, p. 2).

Fransız yazılı mətbuatı səhifələrində, mütəmadi olaraq, tərkibində somatik kompo­nent olan FV-lərə rast gəlmək olur. Bu FV-lər fəal cümlə düzəltmə valentliyinə malikdirlər. Məs.: ne pas avoir froid aux yeux – “qətiyyətli, cəsarətli olmaq”; mettre une corde au cou – “boynuna ip keçirmək”; se mettre à dos – “kimisə özünə qarşı kökləmək”; avoir du sang sur les mains – “əlləri qana bulaşmaq”:

- La star(Jennifer Lopez) de 54 ans n’avait pas froid (aux yeux) mardi 5 décembre, à Los Angeles. (Madame Figaro /Par Sarah Renard Publié le 06/12/2023 à 17 :15, mis à jour le 06/12/2023 à 18 :10)

- Mais maintenant qu'on nous a mis une corde au cou, nous n'en voulons plus (Le Figaro, 12 août 2004, № 18667, p. 6) ;

Fransız yazılı mətbuatında tête – “baş” somatik kimponentinin əsasında yaradılmış prendre la tête de qqch – “nəyəsə başçılıq etmək” FV-i yüksək işlənmə tezliyinə malikdir.

-ASML : Christophe Fouquet va prendre la tête du groupe. (Le Figaro Par AOF (Agence Option Finance) Publié le 30/11/2023 à 10 :30)

Müasir fransız publisistikası diqqəti özünə cəlb edən, nitqə fəal ton verən və onu qısa edən frazeoloji ifadələri geniş tətbiq edir. Belə ki, metafora əsasında yaradılmış frazeoloji ifadələr mütəmadi işlədilməsilə xarakterizə olurlar. Məs. : donner le feu vert “yaşıl işıq vermək, icazə vermək yol açmaq” mənasında.

- (AOF) - L'autorité de la concurrence britannique devrait donner son feu vert au rachat d'Activision Blizzard par Microsoft pour 69 milliards de dollars. (Le Figaro Par AOF (Agence Option Finance) Publié le 22/09/2023 à 14:37)

Siyasi və iqtisadi mövzulara həsr olunmuş məqalələrdə frazeologizmlər daha çox işlədilir. Misal üçün  jouer cartes sur table  “açıq oyun oynamaq” mənasında.

- Mgr Jacques Perrier, évêque de Tarbes et Lourdes, est un manager expérimenté qui joue cartes sur table (Le Figaro, 13 août 2004, № 18668, p. 7).

Oxucuların diqqətini cəlb etmək üçün fransız yazılı mətbuatı être sur le pont – “çətin vəziyyətdə olmaq” və voir qqch. en rose – “nəyisə çöhrayı rəngdə görmək” kimi FV-ləri çox tez-tez işlədir.

- SARTORIUS STEDIM BIORECH continue de voir la vie en rose. (Par AOF (Agence Option Finance) Publié le 06/07/2021 à 15:35)

Frazeologizmlərin əsasında ikiplanlılıq, iki məna cərgəsinin müqayisəsi-sözün əsl mənası və məcazi məna durur. Bu birləşmələrin effektivliyi “cümlənin daxili özəyinin başa düşülməsi ilə”, məsələnin şərhində obrazlılığın yaradılması, ifadəliliklə bağlıdır ki, bunlar əksər frazeologizmlərin daimi əlamətidir [3, s. 21].

Bu cür məna ikiplanlılığını müasir fransız yazılı KİV-lərində aşağıdakı misallarda izləmək olar: brouiller les cartes – “kartları səhv salmaq”; être entre de bonnes (mauvaises) mains – “yaxşı (pis) əllərdə olmaq”,  faire couler beaucoup d'encre – “çox mürəkkəb axıtmaq, işlətmək” və s.

Fransız qəzet və jurnalları səhifələrində tez-tez zarafat bildirən FV-lər işlədilir. Məs.: de gros poissons – “zırpı balıq”. Bu tipli ifadələr həmçinin siyasi xadimlər haqqında deyilir.

- Elle pensait que c’était un gros poisson, il s’agissait en fait de 31,7 kilos de poudre blanche..... (Par Le Figaro avec AFP. Publié le 10/08/2023 à 17:22)

Ədəbiyyat:

1. Djabbarov R. Dj. La stylistique française (Manuel). « Elm və təhsil » Bakou-2015. 279 p.
2. Ахманова О. С. Очерки по общей и русской лексикологии / О. С. Ахманова. — М.: Учпедгиз, 1957. -295 с.
3. Виноградов В. В. Проблемы русской стилистики [Текст] / В. В. Виногра­дов. - М.: Высш. шк., 1981. - 320 с.
4. Жуков В. П. Русская фразеология [Текст] / В. П. Жуков. - М.: Наука, 1986. -309 с.
5. Копыленко М. М. Очерки по общей фразеологии: фразосочетания в сис­теме языка [Текст] / М. М. Копыленко, 3. Д. Попова. — Воронеж: Изд-во ВГУ, 1981. -190 с.;
6. Новикова Т..П. Фразеология в современном французском языке и пути ее исследования [Текст] / Т. П. Новикова // Спецкурсы по романской филологии: сб. учеб. -метод. материалов каф. роман, филологии. - Саратов, 2003. -Вып. 2. - С. 90-100.
7. Телия В. Н: Русская фразеология: семантический, прагмати­ческий и лингвокультурологический аспекты [Текст]/ В. Н. Телия. - Мі: Яз. рус. культуры, 1996. - 288 с.
8. Axundov A. Azərbaycan dilinin orfoqrafik lüğəti. Bakı, 2004. 723 səh.
9. Azərbaycanca-Fransızca lüğət (R. C. Cabbarovun redaktorluğu ilə). Bakı, 2006. 622 səh.
10. Fransızca-Azərbaycanca lüğət (ikinci nəşr, R. C. Cabbarovun redaktorluğu ilə), Bakı, 2006. 459 səh.
11. Le nouveau Petit Robert [Texte] : dictionnaire alphabetique et analogique de la langue francaise. - Paris : Dictionnaires le Robert, 1993. — 2467 p.
12. Par Catherine Pacary Publié le 30 novembre 2023 le monde.fr URL :https://www.lemonde.fr/televisions-radio/article/2023/11/30/dans-complement-d-enquete-une-plongee-dans-l-univers-de-cyril-hanouna-le-nouveau-parrain-du-paf_6203084_1655027.html
13. Ricardo Gonçalves pour le magazine du monde/ lemonde.fr/ URL: https://www.lemonde.fr/m-styles/article/2023/12/02/le-marq-une-auberge-espagnole-au-portugal_6203503_4497319.html
14. Par Anne Rodier pour le journal en ligne Le Monde/ Publié le 16 novembre 2023 URL : https ://www.lemonde.fr/emploi/article/2023/11/16/le-bureau-de-demain-sera-accessible-24-heures-sur-24-pour-y-travailler-de-temps-en-temps-avec-l-ia-en-premier-assistant_6200423_1698637.html
15. Par Florence de Changy (Hongkong, correspondance) Publié le 02 janvier 2024/ lemonde.fr URL : https://www.lemonde.fr/international/article/2024/01/02/selon-le-ministre-taiwanais-des-affaires-etrangeres-l-ingerence-chinoise-est-de-plus-en-plus-sophistiquee_6208680_3210.html
16. Par Nicolas Chapuis Publié le 11 septembre 2018/  lemonde.fr URL : https://www.lemonde.fr/police-justice/article/2018/09/11/l-affaire-benalla-a-laisse-des-traces-chez-les-policiers_5353431_1653578.html
17. Par Sarah Renard Publié le 06/12/2023 madamelefigaro.fr URL :https://madame.lefigaro.fr/style/news/sur-le-tapis-rouge-jennifer-lopez-apparait-seins-nus-sous-un-fascinant-plastron-de-metal-20231206
18. Par AOF (Agence Option Finance) Publié le 30/11/2023 lefigaro.fr URL : https://bourse.lefigaro.fr/actu-conseils/asml-christophe-fouquet-va-prendre-la-tete-du-groupe-20231130
19. Par AOF (Agence Option Finance) Publié le 22/09/2023 lefigaro.fr https://bourse.lefigaro.fr/actu-conseils/microsoft-la-cma-britannique-devrait-donner-son-feu-vert-au-rachat-d-activision-20230922
20. Par AOF (Agence Option Finance) Publié le 06/07/2021 lefigaro.fr URL :https://bourse.lefigaro.fr/actu-conseils/sartorius-stedim-biorech-continue-de-voir-la-vie-en-rose-20210706
21. Par Le Figaro avec AFP Publié le 10/08/2023 lefigaro.fr URL:https://www.lefigaro.fr/international/une-elue-de-floride-peche-32-kilos-de-cocaine-20230810