ӘЛЕУМЕТТІК ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІҢ ІС-ӘРЕКЕТІН БАҒАЛАУ

ASSESSMENT OF THE GOVERNMENT'S ACTIVITIES IN MONITORING THE ACTIVITIES OF SOCIAL NETWORKS

Sunggat Rysbek

student, Department of Political Science and Socio-Philosophical Disciplines, Kazakh National Pedagogical University named after Abay,

Kazakhstan, Almaty

АҢДАТПА

Бұл мақала әлеуметтік желілердің қызметін бақылаудағы мемлекеттердің іс-әрекеттерін бағалауды ұсынады. Қазіргі ақпараттық қоғамда әлеуметтік желілер қоғамдық пікірді қалыптастыруда, саяси белсенділік пен ақпаратты таратуда шешуші рөл атқарады. Алайда, олардың ықпалының артуымен олардың қызметін бақылауға байланысты әртүрлі проблемалар туындайды. Осы жұмыс шеңберінде әртүрлі мемлекеттердің әлеуметтік желілерді реттеуге көзқарастары талданады, бақылаудың негізгі құралдары мен тетіктері жарияланады, сондай-ақ олардың тиімділігі мен сөз бостандығы, адам құқықтары мен демократия үшін салдары бағаланады. Зерттеу батыс және Шығыс мемлекеттерінің тәсілдерін салыстырмалы талдауды қоса алғанда, әртүрлі елдердегі заңнаманы, ресми мәлімдемелерді және реттеу тәжірибесін талдауға негізделген. Зерттеу нәтижелері әлеуметтік медианы реттеудегі заманауи тенденцияларды түсінуге және сөз бостандығы мен азаматтық бостандық қағидаттарын ескере отырып, бақылаудың құқықтық және саяси тетіктерін жақсарту бойынша ұсыныстар жасауға көмектеседі.

ABSTRACT

This article presents an assessment of the actions of states in controlling the activities of social networks. In the modern information society, social networks play a key role in shaping public opinion, political activism and dissemination of information. However, with the growth of their influence, various problems arise related to the control of their activities. Within the framework of this work, the approaches of various states to the regulation of social networks are analyzed, key tools and control mechanisms are highlighted, as well as their effectiveness and consequences for freedom of speech, human rights and democracy are evaluated. The study is based on an analysis of legislation, official statements and regulatory practices in various countries, including a comparative analysis of the approaches of Western and Eastern states. The results of the study will help to understand current trends in the regulation of social networks and develop recommendations for improving legal and political control mechanisms, taking into account compliance with the principles of freedom of speech and civil liberties.

Түйін сөздер: әлеуметтік желілер, Интернетті реттеу, мемлекеттік бақылау, сөз бостандығы, адам құқықтары, ақпараттық қоғам, саяси белсенділік, цензура, заңнама, ашықтық, цифрлық құқықтар, дербес деректерді қорғау, қауіпсіздік тетіктері.

Keywords: social networks, internet regulation, state control, freedom of speech, human rights, information society, political activity, censorship, legislation, transparency, digital rights, personal data protection, security mechanisms.

Қазіргі ақпараттық қоғамда әлеуметтік медиа бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Олар Байланыс, ақпарат алмасу, идеялар мен пікірлер үшін бірегей платформаны ұсынады. Алайда, олардың танымалдылығының артуымен деректердің қауіпсіздігіне, жалған ақпараттың таралуына, кибербуллингке және басқа да жағымсыз құбылыстарға байланысты жаңа проблемалар туындайды. Осыған байланысты әр түрлі елдердің үкіметтері әлеуметтік желілердің қызметін реттеу үшін шаралар қабылдай бастады.

Қарастырылатын келесі аспект – кибербуллинг және желідегі жеккөрушілік мәселесі. Желідегі анонимдік және салыстырмалы түрде жазасыздық агрессивті мінез-құлық пен кемсітушіліктің таралуына ықпал етеді. Бұл жеке пайдаланушылардың психикалық денсаулығына зиян келтіріп қана қоймайды, сонымен қатар қоғамдағы әлеуметтік үйлестіру мен келісімге қауіп төндіреді [1].

Негізгі мәселелердің бірі-деректердің қауіпсіздігі. Әлеуметтік желілерді пайдаланушылар оларға көптеген жеке ақпаратты, соның ішінде жеке деректерді, фотосуреттерді, орналасқан жерді және т.б. орналастырады. Деректердің бұзылуы жиі кездеседі, бұл пайдаланушылардың жеке өмірі мен қауіпсіздігіне үлкен қауіп төндіреді. [2]

Тағы бір мәселе – жалған ақпарат. Әлеуметтік медиа жалған жаңалықтарды, жалған ақпарат пен үгіт-насихат таратудың зарницасына айналды. Бұл қоғам үшін ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін, соның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарына деген сенімнің төмендеуі, саяси процестер мен қоғамдық пікірге әсер ету және әлеуметтік шиеленіс деңгейінің жоғарылауы. [3]

Сонымен қатар, әлеуметтік желілерде кибербуллинг құбылысы өркендеп келеді [4]. Интернеттегі ақпараттың анонимділігі мен таралуының қарапайымдылығы зорлық-зомбылық пен кемсітушіліктің цифрлық түрлерінің пайда болуына ықпал етеді, бұл пайдаланушылардың психикалық денсаулығы мен өзін-өзі бағалауы үшін ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін.

Дүние жүзіндегі әртүрлі елдерде пайдаланушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және онлайн-кеңістіктегі жағымсыз құбылыстарға қарсы тұру мақсатында әлеуметтік желілердің қызметін реттеу үшін заңдар мен ережелер қабылданды.

Германияда 2018 жылдың басында NetzDG деп аталатын желілік ашықтық туралы заң қабылданды. Бұл заң желілік мазмұнды реттеуге және интернеттегі жала жабу, жек көру және экстремизм сияқты заңсыз мазмұнмен күресуге арналған. Осы Заңға сәйкес, әлеуметтік медиа бұл туралы хабарлама алғаннан кейін белгіленген мерзімде заңсыз мазмұнды жоюға міндетті. Бұл заңның мақсаты-пайдаланушылар үшін қауіпсіз және мөлдір онлайн кеңістікті қамтамасыз ету және заңсыз және зиянды мазмұнның таралуын болдырмау. Алайда, бұл заң сөз бостандығы мен адам құқықтарын қорғаушылардың сынына ұшырады, олар бұл цензураға және интернеттегі сөз бостандығын шектеуге әкелуі мүмкін деп санайды[5].

Францияда әлеуметтік медианы реттеу үшін заңдар да қабылданды. Мысалы, 2018 жылы Франция 2019 жылдың басында күшіне енген жалған жаңалықтарға қарсы заң қабылдады. Бұл заң интернеттегі жалған ақпаратпен күресудің тетіктерін, соның ішінде жалған жаңалықтарды жоюдың міндетті мерзімін белгілеуді және осы талапты орындамайтын платформаларды жазалауды қарастырады [6].

Сонымен қатар, Францияда интернеттегі жеккөрушілік пен кибербуллингке қарсы күреске бағытталған бірқатар заңдар қабылданды. Мысалы, 2018 жылы әлеуметтік медианы шағым түскеннен кейін 24 сағат ішінде желіде таратылатын жеккөрінішті сөздер мен материалдарды жоюға міндеттейтін заң қабылданды. Бұл заң сонымен қатар осы талапты орындамайтын әлеуметтік медиа үшін айыппұлдарды қарастырады [6].

АҚШ-та әлеуметтік медианы реттеу мәселесі Конституцияның бірінші түзетуімен кепілдендірілген сөз бостандығын бірегей Конституциялық қорғаудың арқасында ерекше қызығушылық тудырады. Сонымен қатар, әлеуметтік медианың қоғамдық диалог пен саяси процестерге әсерінің артуымен жалған ақпарат, жеккөрушілік және қоғамдық пікірді манипуляциялау сияқты мәселелермен күресу үшін заңнаманы әзірлеу қажеттілігі артып келеді [7].

Мысалы, 1996 жылы қабылданған коммуникациялық сәйкестік туралы Заң (Communications Decency Act) 230-бөлімді қамтиды, ол әлеуметтік желілерге пайдаланушылар өз платформаларында орналастырған мазмұн үшін жауапкершіліктен иммунитет береді. Бұл бөлім платформаларға олар жасамайтын немесе өңдемейтін мазмұн үшін жауапкершіліктен қорғауды қамтамасыз ету арқылы сөз бостандығын ынталандыруға және инновацияларды ынталандыруға арналған [8].

Соңғы жылдары АҚШ үкіметіне жалған ақпарат, жеккөрушілік және қоғамдық пікірді манипуляциялау сияқты әлеуметтік медиа мәселелерімен тиімдірек күресу үшін 230-бөлімге өзгерістер енгізу немесе басқа заң шығару үшін қысым күшейе түсті. Алайда, нақты шаралар мен шешімдер АҚШ-тағы пікірталас пен саяси қарама-қайшылықтың тақырыбы болып қала береді [9].

Қытай үкіметі интернет-трафикті сүзу және қалаусыз немесе қолайсыз деп саналатын веб-сайттарға кіруді бұғаттау үшін "Ұлы Қытай брандмауэрін" (Great Firewall) пайдаланады. Бұл брандмауэр Facebook*, Twitter* және (По требованию Роскомнадзора информируем, что иностранное лицо, владеющее информационными ресурсами Facebook и Twitter являются нарушителем законодательства Российской Федерации – прим. Ред.) YouTube сияқты халықаралық әлеуметтік желілерге кіруді бақылауға көмектеседі және WeChat, Weibo Және т.б. сияқты ішкі аналогтарды пайдалануды ынталандырады [10].

Интернеттегі қауіпсіз және жауапты мінез-құлық туралы пайдаланушыларды оқыту және хабардар ету де маңызды аспект болып табылады. Сыни тұрғыдан ойлау мен ақпаратты тексеру дағдыларын дамыту жалған ақпарат пен кибербуллингтің әсерін азайтуға көмектеседі. Сонымен қатар, әлеуметтік медианы реттеу және ақпарат алмасу саласындағы мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық онлайн кеңістіктегі қауіптер мен мәселелерге қарсы тиімді күресуге ықпал етуі мүмкін.

Әдебиеттер тізімі:

1. А.А. Бочварев, К.Д. Хломов. Кибербуллинг: травля в пространстве современных технологий [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/kiberbulling-travlya-v-prostranstve-sovremennyh-tehnologiy/viewer
2. В.В. Гафнер, Информационная безопасность [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://elibrary.ru/download/elibrary_21292804_31777322.pdf
3. Тимофеева Е.Г., Лебедев С.В., Проблемы фальсификации в отечественной исторической науке [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://elibrary.ru/item.asp?id=21201775.
4. Стратегические ориентиры современного образования [Под общей редакцией С. А. Минюровой, Ю. И. Биктуганова], Екатеринбург, 2020 – С.224-226
5. В. Клауссен, Fighting hate speech and fake news. The Network Enforcement Act (NetzDG) in Germany in the context of European legislation [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://www.medialaws.eu/wp-content/uploads/2019/05/6.-Claussen.pdf
6. Чумаченко З.М., Правовое регулирование деятельности социальных сетей во Франции. International Law Journal, 2022 [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://ilj-journal.ru/wp-content/uploads/2022/05/international-law-journal-t5-4-2022.pdf#page=83
7. Ермолаев А.А., Специфика регулирования деятельности социальных сетей в США [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://elibrary.ru/item.asp?id=53972373
8. Чумаченко З.М. Особенности правового регулирования деятельности социальных сетей в США [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://urfac.ru/?p=3438#google_vignette
9. Каберник В.В., Тимофеева О. А. Обеспечение безопасности образовательной среды на примерах США, стран Европы и России [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/obespechenie-bezopasnosti-obrazovatelnoy-sredy-na-primerah-ssha-stran-evropy-i-rossii
10. Глаузанов О. Н., Авдеенко В. В. Специфика правового регулирования сети Интернет в китайской народной Республике [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/spetsifika-pravovogo-regulirovaniya-seti-internet-v-kitayskoy-narodnoy-respublike