АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МАҚСАТЫНДАҒЫ ЖЕРЛЕРДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЖАМЫ

FORECAST OF AGRICULTURAL LAND USE

Aidana Umbetali

student, Department of cadastre, Kazakh agrotechnical research university named after Saken Seifullin,

Kazakhstan, Astana

Aisulu Kulmaganbetova

master of Science, Senior Lecturer of the Department "Cadastre", Kazakh agrotechnical research university named after saken Seifullin,

Kazakhstan, Astana

АҢДАТПА

Мақалада жерді пайдалануға қатысты мәселелер қарастырылған, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің құрылымы сапаға әсер ететін теріс табиғи әсерлері жайында,ауыл шаруашылығы жерлерінің құқықтық режимі пайдаланылмайтын жер учаскелерін жер учаскелеріне тарту мәселелерінің шаруашылық айналымы, жерлерді жалға беру жүйесіндегі мәселелер қарастырылған.

ABSTRACT

The article deals with issues related to land use, the structure of agricultural land has negative natural effects on quality,the economic turnover of issues of attracting land plots that are not used by the legal regime of agricultural land to land plots, issues in the land lease system are considered.

Түйінді сөздер: ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер, пайдалану жерді ұтымды пайдалану, жерді қорғау, жер сапасы.

Keywords: agricultural land, use rational land use, land protection, land quality.

Қазіргі экономикалық жағдайда ғылыми негізделген болжау жер қатынастарын жетілдіруде, жер ресурстарын басқаруда, сондай-ақ жер ресурстарын пайдаланудың экономикалық механизмін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Жер ресурстарын болжау жерді пайдаланудағы жақын және алыс болашақтың перспективаларын ғана емес, сонымен бірге жасалған болжамға сүйене отырып, оңтайлы және перспективалық жоспарларды жасауға ықпал етеді.

Болжаудың мақсаты-экономиканың даму тенденцияларын талдауды қамтитын ғылыми алғышарттар жасау; қалыптасқан тенденцияларды да, белгіленген мақсаттарды да ескере отырып, ұдайы өндірістің алдағы дамуын болжау.

Жердің ауыл шаруашылығы айналымынан шығуының қазіргі заманғы үрдістерін және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесін шешуді ескере отырып, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді сақтау және дамыту мәселесі өткір жіктелген. Осы мәселелерді тиімді шешу үшін  президент " Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану қағидаларын бекіту және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы" туралы жарлыққа қол қойды [1].

Біз қарастырып отырған аймақ Ақмола облысы Біржан сал ауданы.Біржан сал  ауданының барлық жер көлемі 1 098 900 гектарды құрайды. Барлық ауыл шаруашылығы алқаптарының жиынтығы 830 000 гектар, оның ішінде егістік жерлер 238 100 гектар, оның ішінде жайылым 540 800 гектар, көп жылдық ағашты өсімдіктер 1 000 гектар, босалқы жерлер 126 000 гектар [1] .

1-сурет. Ақмола облысының Біржан сал ауданының жер көлемі бойынша [1]

Қазақстан - құқықтық мемлекет. Тиісінше, пайдаланылмайтын немесе тиімсіз пайдаланылатын жерлерді мәжбүрлеп алып қою – бір күндік процесс емес, өйткені ҚР Конституциясы мен Азаматтық кодексінің нормаларына сәйкес меншік құқығы қорғалған, ал алып қою процесі тек сот тәртібімен жүргізіледі [2].

2-сурет. Ақмола облысының Біржан сал ауданының мемлекетке қайтарылған жер [3]

Суретте қарап отырғанымыздай, Ақмола облысындағы ең көп мемлекетке қайтарылған аудан ол Біржан сал ауданы.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер егістік, көпжылдық екпелер, жайылымдар, шабындықтар, орман екпелері, шаруашылық ішілік жолдар, коммуникациялар, құрылыстар, ғимараттар мен құрылыстар орналасқан жерлер танылады [5].

Сурет 1. Ауыл шаруашылық жерлерді белсенді пайдалану кезінде келесі проблемалар туындайды

Осындай мәселелерді шешу барысында осындай шешімдерін ұсынуға болады:

- жер қатынастарын реттеудің құқықтық және нормативтік базасының барлық деңгейлерінде әзірлеу және жетілдіру;

- жерді жаппай бағалауды жүргізу;

- жер реформасын картографиялық, геодезиялық және жерге орналастыру;

- жер мониторингін жүргізу;

- жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылау қызметін техникалық жарақтандыру;

- жерді қорғаудың ақша қорын құру;

- топырақ құнарлылығын арттыру және жерді қорғау;

- жер ресурстарының барлық пайдаланушылары үшін жұмыстарды жүзеге асыратын міндеттерді белгілеу; жер жамылғысының нашарлауы;

- топырақ құнарлылығын сақтау және бұзбау жердің құнарлылығын күшейтетін қабат, тіпті егер ол аналық тұқымнан бөлінген;

-жерді пайдаланатын барлық адамдар үшін жалпыға бірдей міндет белгілеу;

Сурет 2. Ұтымды пайдалану кезінде мыналарға жол берілмейді

Жоғарыда аталған процестер мен әдістерді сақтау отырып аумақтарды дұрыс ұйымдастыру және жерді ұтымды пайдалану бойынша ауыл шаруашылығын жүргізу үшін құнарлы жерлердің ауданы ұлғаяды, яғни ауылдық елді мекендердегі өнеркәсіптік тауарлардың өнімділігі артады,жерлер дұрыс бөліне бастайды және шаруа қожалығын, жеке кәсіпкерлікті кеңейту үшін, мал шаруашылығы, бау-бақша, шөп шабу, мал жаю мүмкіндігі пайда болады.Жерді пайдалану тиімділігі артады,ауылдық елді мекендердің саны артып,жерді ауыл шаруашылық пайдаланудан алынатын қажетті нәтижеге жерді пайдалану процесінде оны бір мезгілде сақтай және жақсарта отырып, ең аз шығындармен қол жеткізіледі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасы Ақмола облысы Біржан сал ауданы әкімдігінің Ақмола облысының Әділет департаментінде № 7398 болып тіркелген бұйрығы.[Электрондық ресурс].- URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V19BJ007398  (қол жеткізілген күні: 20.11.2023).
2.  «JerKarta» интерактивті картасы. [Электрондық ресурс].- URL: https://jerkarta.gharysh.kz/ru/ (қол жеткізілген күні: 19.11.2023).
3. Пайдаланылмайтын жерлер мемлекетке қайтарылуы туралы. [Электрондық ресурс].- URL: https://egemen.kz/article/310931-paydalanylmaytyn-dgerler-memleketke-qaytarylady (қол жеткізілген күні: 18.11.2023).
4. Ақмола облысы Біржан сал ауданы бойынша қысқаша анықтама. URL:https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%96%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%BD_%D1%81%D0%B0%D0%BB_%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B  (қол жеткізілген күні: 18.11.2023).
5. Ахметова Н.З., Мұстафина Н. К.,Музыка О. С. Қазақстан Республикасында Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылау жүйесін жетілдіру / / ғылым және әлем. 2015. Т.2. № 2 (18). 19-21 бет.