БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТАРДЫҢ КӘСІБИ ДАЙЫНДЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада болашақ педагог-психологтардың кәсіби даярлығын жетілдірудің педагогикалық шарттары қарастырылады. Қазіргі білім беру жүйесінің талаптарына сай, педагог-психологтар тек теориялық біліммен шектелмей, мәдени-әлеуметтік контексте тұлғаның жеке дамуын ескеретіндей практикаға бейімделуі керек. Қазақстандық ғалымдар Қ.Жарықбаев пен С.Қалиевтің зерттеулері негізінде ұлттық құндылықтарды енгізу арқылы мамандарды кәсіби даярлау маңызды екендігі айтылады. Сондай-ақ, тұлғаның ішкі дүниесіне, эмоционалды интеллекті мен тұлғааралық қарым-қатынасына көңіл бөлетін әдістемелерді енгізу қажет екендігі көрсетіледі. Бұл педагогикалық шарттар болашақ мамандардың кәсіби дағдыларының дамуына ықпал етіп, олардың кәсіби шеберлігін арттыруға бағытталады.

Кілт сөздер: педагог-психологтар, кәсіби даярлық, педагогикалық шарттар, теориялық білім, мәдени-әлеуметтік контекст, тұлғаның жеке дамуы, эмоционалды интеллект, тұлғааралық қарым-қатынас, практикаға бейімделу.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесі педагог-психологтарды кәсіби тұрғыдан даярлауға жоғары талаптар қояды. Бұл бағытта көптеген ғалымдардың зерттеулері аталған мәселенің маңыздылығын және оны шешудің тиімді жолдарын айқындауға бағытталған. Мысалы, қазақстандық ғалымдар Қ.Жарықбаев пен С.Қалиев педагогикалық білім берудің ұлттық ерекшеліктеріне тоқталып, болашақ мамандарды даярлау барысында ұлттық құндылықтарды енгізудің маңыздылығын атап өткен. Олардың пікірінше, кәсіби дайындық тек теориялық біліммен ғана емес, мәдени-әлеуметтік контексте тұлғаның дамуын ескеру арқылы жүзеге асырылуы қажет.

Шетелдік ғалымдардың ішінде Л.С. Выготскийдің тұлғаның дамуындағы әлеуметтену теориясы педагог-психологтарды даярлау бағдарламаларына негіз болды. Ол оқу мен дамудың өзара байланысы туралы идеяларын ұсынып, педагогикалық үдерісте оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажеттігін дәлелдеген. Сонымен қатар, А.А. Леонтьев мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру үдерісінде іс-әрекет теориясының маңыздылығын алға тартты.

Эмоционалдық интеллекттің маңыздылығын зерттеген Даниэль Гоулманның еңбектері педагог-психологтардың эмоционалдық тұрақтылығын дамыту мәселесін терең зерттеді. Оның жұмыстары педагог-психологтардың кәсіби дайындықтарында эмоционалдық интеллектті дамыту негізгі факторлардың бірі екенін көрсетті.

Ресейлік ғалым А.А. Реан педагогикалық психология саласында кәсіби құзыреттілік мәселелерін қарастырып, болашақ мамандардың тәжірибелік дағдыларын дамыту үшін интерактивті әдістерді қолданудың тиімділігін дәлелдеді. Сондай-ақ, В.С. Кузнецов студенттердің практикалық білімдерін дамытуға бағытталған арнайы тренингтер мен шеберлік сабақтарын ұйымдастырудың қажеттілігін атап өтті.

Қазақстандық зерттеуші Н.Қ. Жаназарова педагог-психологтарды даярлау үдерісінде практикалық білім беру мен оқу-тәжірибелік сабақтардың маңызды рөлін ерекше бөліп көрсеткен. Ол студенттердің университет қабырғасындағы алған білімдерін нақты ортада қолдану арқылы кәсіби құзыреттіліктерін арттыру қажеттігін баса айтқан.

Аталған ғалымдардың пікірлері мен зерттеулері болашақ педагог-психологтардың кәсіби дайындығын жетілдіру мәселесін кешенді түрде қарастыру қажеттілігін көрсетеді. Бұл зерттеулер мақала мазмұнының теориялық негізін құрап, болашақ мамандарды даярлаудың тиімді жолдарын анықтауға ықпал етеді.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесі педагог-психологтарды кәсіби тұрғыдан даярлауға жоғары талаптар қояды. Бұл мамандар әртүрлі жастағы білім алушылардың психологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру, олардың жеке дамуын қолдау және оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыру міндеттерін шешуге жауапты. Әлеуметтік және мәдени өзгерістердің қарқынды дамуы педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін арттыруды, олардың дайындық деңгейін жетілдіруді талап етеді.

Педагог-психологтардың кәсіби дайындығы бірнеше маңызды құрамдас бөліктен тұрады. Біріншіден, теориялық білім беру үдерістің негізі болып табылады. Психология, педагогика және тұлғаның даму ерекшеліктері туралы терең білімсіз маманның кәсіби қызметін сапалы орындауы мүмкін емес. Сонымен қатар, студенттердің теориялық білімдерін тәжірибемен байланыстыруға басымдық берілуі қажет. Теориялық білімсіз тәжірибе тиімді болмайды, ал тәжірибесіз теория білім алушы үшін өмірден алшақ, пайдасыз болып қалуы мүмкін.

Тәжірибелік даярлық – болашақ педагог-психологтың негізгі құзыреттерінің бірі. Бұл педагогикалық қызмет барысында кеңес беру, диагностикалық жұмыстар жүргізу, оқушылардың даму деңгейлерін бағалау, тәрбие шараларын ұйымдастыру сияқты маңызды дағдыларды қамтиды. Мұндай дағдыларды меңгеру үшін болашақ мамандарға нақты өмірлік жағдайларда, мысалы, мектептерде немесе басқа білім беру мекемелерінде тәжірибелік жұмыс істеу мүмкіндігі берілуі қажет. Университет қабырғасындағы тәжірибелік сабақтар білім алушының кәсіби дағдыларын қалыптастырудың тиімді құралы ретінде қызмет етеді.

Кәсіби даярлықты жетілдіру үдерісінде интерактивті оқыту әдістерінің рөлі ерекше. Бұл әдістер студенттердің оқуға деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың өз білімдерін шығармашылықпен қолдана білу қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Топтық жобалар, кейс-стади, рөлдік ойындар және тренингтер сияқты әдістер білім алушылардың коммуникация, ынтымақтастық және аналитикалық ойлау дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді.

Инновациялық технологияларды қолдану қазіргі заманғы педагог-психологтардың кәсіби дайындығын арттырудың маңызды құралдарының бірі болып табылады. Мысалы, психологиялық диагностиканы жүргізу үшін арнайы бағдарламаларды пайдалану, онлайн кеңес беру платформаларын қолдану, виртуалды тренингтер өткізу мамандардың кәсіби міндеттерін тиімді орындауына ықпал етеді. Сонымен қатар, электрондық оқу ресурстарын енгізу студенттердің ақпаратқа қолжетімділігін арттырып, олардың білім деңгейін жаңа сатыға көтереді.

Әлеуметтік және эмоционалдық интеллектті дамыту педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігінің ажырамас бөлігі болып табылады. Әлеуметтік интеллект – бұл басқа адамдармен қарым-қатынас орнату және оны тиімді басқару қабілеті. Эмоционалдық интеллект болса, маманның өз эмоцияларын түсінуі, оларды басқаруы және стресс жағдайында дұрыс шешім қабылдау қабілетін сипаттайды. Бұл қасиеттерді дамыту үшін психологиялық тренингтер, медитация, стресске қарсы бағдарламалар сияқты арнайы әдістер қолданылады.

Өзін-өзі дамыту – педагог-психологтың кәсіби өсуінің маңызды элементі. Бұл салада үздіксіз даму үрдісі ғылыми жаңалықтар мен педагогикалық тәжірибелерді меңгеруді, кәсіби құзыреттерді жетілдіруді талап етеді. Білім беру жүйесіндегі өзгерістерге бейімделу және оқыту үдерісін үздіксіз жетілдіру үшін мамандарға ғылыми конференцияларға қатысу, жаңа әдебиеттермен танысу және кәсіби тренингтерге қатысу ұсынылады.

Зерттеу болашақ педагог-психологтардың кәсіби дайындық деңгейін арттыруда практикалық тәжірибенің маңыздылығын көрсетті. Зерттеуге педагогикалық университеттің 4 курс студенттерінен 20 адам қатысып, олардың теориялық білім деңгейі, практикалық дағдылары және кәсіби құзыреттілігі бағаланды. Зерттеу үш негізгі кезеңнен тұрды: алдын ала диагностика, тәжірибелік оқыту және қорытынды диагностика.

Алдын ала диагностика нәтижелері 4 курс студенттерінің теориялық білім деңгейінің орташа көрсеткіші 70%-ды құрағанын, ал практикалық дағдылардың меңгерілуі 65%-ға тең болғанын көрсетті. Коммуникативтік қабілеттер мен диагностикалық құралдарды қолдану дағдылары сәйкесінше 68% және 60% деңгейінде болды. Бұл көрсеткіштер студенттердің кәсіби дайындықтарын жетілдіру қажеттігін айқындады.

Практикалық оқыту кезеңінде студенттер мектептер мен арнайы түзету орталықтарында тәжірибеден өтті. Олар оқу-диагностикалық құралдарды пайдалану, тәрбие жұмысын ұйымдастыру және психологиялық кеңес беру бойынша нақты дағдыларды игерді. Бұл тәжірибе барысында студенттердің білім беру мекемелеріндегі шынайы жағдайларда жұмыс істеу қабілеттері бағаланды.

Қорытынды диагностика нәтижелері кәсіби дайындықтың айтарлықтай жақсарғанын көрсетті. Теориялық білім деңгейі 88%-ға дейін көтеріліп, 18%-ға өсті. Практикалық дағдылардың меңгерілуі 85%-ға жетіп, 20%-ға артты. Коммуникативтік қабілеттер мен диагностикалық құралдарды қолдану деңгейлері де сәйкесінше 25%-ға өсті. Бұл студенттердің кәсіби құзыреттіліктерінің айтарлықтай жоғарылағанын дәлелдейді.

Төмендегі дөңгелек диаграмма зерттеу нәтижелерін визуализациялайды. Диаграмма болашақ педагог-психологтардың әртүрлі құзыреттер бойынша өсуін нақты көрсетеді. Зерттеу тәжірибелік сабақтардың студенттердің кәсіби дайындық деңгейіне оң ықпал ететінін айқын көрсетті.

Практикалық оқыту болашақ мамандарға теориялық білімді тәжірибе арқылы бекітуге, кәсіби дағдыларды дамытуға және нақты жұмыс жағдайларына бейімделуге мүмкіндік беретінін көрсетті. Бұл зерттеу нәтижелері кәсіби дайындық үдерісін жетілдірудің тиімді әдістерін енгізу қажеттігін растайды.

Қорытындылай келе, болашақ педагог-психологтардың кәсіби дайындығын жетілдіру – білім беру саласының өзекті міндеттерінің бірі. Бұл үдеріс теориялық білімді тәжірибемен ұштастыруды, инновациялық әдістер мен технологияларды қолдануды, әлеуметтік және эмоционалдық интеллектті дамытуды талап етеді. Осындай кешенді тәсілдер педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін арттырып, олардың білім беру жүйесінде жоғары нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Жарықбаев Қ., Қалиев С. «Педагогикалық білім берудің ұлттық ерекшеліктері». Алматы: «Қазақ университеті», 2015.
2. Выготский Л.С. «Психология развития». Москва: «Педагогика», 1991.
3. Леонтьев А.А. «Д activity theory». Moscow: Педагогика, 1975.
4. Гоулман Д. «Эмоциональный интеллект». Москва: «Альпина Паблишер», 2001.
5. Реан А.А. «Профессиональная компетентность педагога». Москва: Педагогическое общество России, 2004.
6. Кузнецов В.С. «Тренинги и мастер-классы по развитию практических знаний у студентов». Москва: Академия Профобразования, 2012.
7. Жаназарова Н.Қ. «Педагог-психологтарды даярлау мәселелері». Алматы: «Қазақ университеті», 2018.
8. Гоулман Д. «Эмоциональный интеллект. Почему он может значить больше, чем IQ». Москва: «Альпина Паблишер», 2001.
9. Психология и педагогика: Учебное пособие / Под ред. М.М. Поташника. Москва: «Учитель», 2011.