ОРТА МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН "ФИЗИКА" ПӘНІ БОЙЫНША ҒЫЛЫМИ ЖОБАЛАРҒА ҚАТЫСУҒА ДАЙЫНДАУ ЖОЛДАРЫ

АҢДАТПА

Орта мектеп оқушыларын "Физика" пәні бойынша ғылыми жобаларға қатысуға дайындау жолдары қарастырылады. Оқушыларды ғылыми жобаларға қатыстыру олардың физика саласындағы теориялық білімін тереңдетіп, зерттеу және тәжірибелік дағдыларын дамытуға бағытталған маңызды процесс болып табылады. Мақалада оқушылардың зерттеу дағдыларын қалыптастыру, эксперименттік және теориялық жобаларға қатысу, инновациялық идеяларды жүзеге асыру әдістері талқыланады. Сонымен қатар, командалық жұмыс пен коммуникация дағдылары, оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамыту, заманауи технологияларды қолдану мәселелері қозғалады. Жобаға қатысу оқушыларды халықаралық ғылыми байқауларға дайындауға, олардың сыни және логикалық ойлау қабілеттерін дамытуға, сонымен қатар ғылыми-зерттеу қызметіне қызығушылықтарын арттыруға ықпал етеді.

АННОТАЦИЯ

Рассматриваются пути подготовки учащихся средних школ к участию в научных проектах по предмету "Физика". Вовлечение учащихся в исследовательские проекты является важным процессом, направленным на углубление их теоретических знаний в области физики и развитие исследовательских и практических навыков. В статье обсуждаются методы формирования исследовательских навыков учащихся, участия в экспериментальных и теоретических проектах, реализации инновационных идей. Кроме того, будут затронуты вопросы командной работы и коммуникативных навыков, развития творческого мышления учащихся, применения современных технологий. Участие в проекте способствует подготовке учащихся к международным научным конкурсам, развитию у них навыков критического и логического мышления, а также повышению интереса к научно-исследовательской деятельности.

ABSTRACT

The ways of preparing secondary school students to participate in scientific projects on the subject of "Physics" are considered. Involving students in research projects is an important process aimed at deepening their theoretical knowledge in the field of physics and developing research and practical skills. The article discusses methods for the formation of students' research skills, participation in experimental and theoretical projects, and the implementation of innovative ideas. In addition, issues of teamwork and communication skills, the development of creative thinking of students, and the use of modern technologies will be discussed. Participation in the project helps to prepare students for international scientific competitions, develop their critical and logical thinking skills, as well as increase their interest in research activities.

Кілт сөздер: орта мектеп оқушылары, физика пәні, ғылыми жобалар, зерттеу дағдылары, эксперименттік жобалар, теориялық жобалар, инновациялық жобалар, командалық жұмыс, зерттеу әдістері, тәжірибелік жұмыстар, ғылыми әдістемелер, коммуникация дағдылары, халықаралық байқаулар, оқушыларды дайындау әдістері

Ключевые слова: учащиеся средней школы, физика, научные проекты, исследовательские навыки, экспериментальные проекты, теоретические проекты, инновационные проекты, командная работа, методы исследования, практические работы, научные методы, навыки коммуникации, международные конкурсы, методы подготовки учащихся.

Keywords: secondary school students, physics, scientific projects, research skills, experimental projects, theoretical projects, innovative projects, teamwork, research methods, practical work, scientific methods, communication skills, international competitions, student training methods.

Қазіргі білім беру процесінде орта мектеп оқушыларын ғылыми жобаларға, әсіресе физика сияқты маңызды пәнге қатысуға дайындау маңызды орын алады. Жобалық іс-шаралар білімді тереңдетіп қана қоймай, оқушылардың зерттеу дағдыларын қалыптастырады. Дайындықтың негізгі әдістерінің бірі-оқушыларымыздың ұзақ мерзімді зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне жетелейтін ғылыми-практикалық конференциялар. Сондай-ақ, оқытудың жобалық әдісі практикалық фокустың интеграциясын жеңілдетеді және физикалық заңдылықтарды терең түсінуге ықпал етеді. Ғылыми-әдістемелік материалдарды пайдалану мұғалімдерге оқушыларды зерттеу идеяларын жүзеге асыруға тиімді дайындауға көмектеседі. Конференцияларға белсенді қатысуды және білім берудің инновациялық әдістерін енгізуді қоса алғанда, ғылыми қызметті ұйымдастырудың кешенді тәсілі оқушыларда физика саласындағы болашақ зерттеу қызметінің негіздерін қалыптастырады.Бұл жобада оқушылардың ғылыми жобаға қатысуға дайындайдың бірнеше негізгі тақырыптар қамтылады.Бірінші кезекте, жобалау қызметіне кіріспе қарастылатын болады, және онда жобалық оқытудың негізінде жатқан негізгі физикалық ұғысдар мен принциптер айқындалатын болады.Сонымен қатар, жоба барысында мұғалімдерге оқушыларды зерттеу идеяларын жүзеге асыруға тиімді дайындауға көмектесетін ғылыми-әдістемелік материалдардың рөлі қарастырылады.Оқушыларды ғылыми жобаларға қатысуға дайындаудың тиімділігін бағалау сауалнама және кері байланыс арқылы жүзеге асырылады, бұл әртүрлі әдістер мен тәсілдерді енгізу нәтижелері туралы объективті деректер алуға мүмкіндік береді.

Сурет 1. Оқытудағы жобалық қызметтің схемалары мен принциптері

Оқытудағы жобалық қызметтің принциптері:

- Білім беру сапасын арттыруға ықпал етеді,

- Мұғалімдер мен оқушылардың қарым-қатынасын жеңілдетеді,

- Жаңа тәсілдерді тиімді пайдалануға көмектеседі

педагогикалық қызметте.

- Білім алушылардың өзіндік қызметі:

жеке, жұптық, топтық.

- Жоба бойынша жұмыс жалпы нәтижеге қол жеткізуге бағытталады,

- Нәтижелерді көпшілік алдында таныстыруды көздейді.

Жобалық оқытудың қызметі әр түрлі форматта болады:жеке және топтық жобалар, зерттеу, ойын және шығармашылық. Бұл форматтардың әрқайсысы оқушылардың әртүрлі қажеттіліктері мен мүдделеріне бейімделе алады, бұл олардың білімдері мен дағдыларын дәл өздері қызықтыратын салаларда тереңдетуге мүмкіндік береді [2].

Оқушыларды ғылыми жобалар мен конференцияларға қатысуға дайындау жеке және зерттеу дағдыларын дамытуға бағытталған әртүрлі әдістерді қолдануды талап етеді. Ең алдымен, әр оқушының ерекше қабілеттерін ескеру қажет. Шығармашылық және өзіндік іс-әрекет процесінде студенттер өздерінің маңыздылығын түсіне бастайды және өздерінің ішкі ресурстарын ашады, бұл олардың білім беру жетістіктерін айтарлықтай алға жылжытады [3].

Ғылыми жұмыс әдістерін үйрету-дайындықтың тағы бір маңызды аспектісі. Бұл студенттерге ғылыми әдебиеттермен жұмыс істеу дағдыларын игеруге, зерттеу әдістерін меңгеруге және теориялық білімді ғана емес, сонымен қатар практикалық дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді [5]. Оқушылар өз жобаларын жоспарлауды, гипотеза жасауды, эксперименттер жүргізуді және алынған деректерді талдауды және қорытындылауды үйренеді. Бұл кешенді тәсіл студенттердің ғылыми процеске терең енуіне жағдай жасауға көмектеседі, бұл олардың белгілі бір ғылым саласындағы эрудиция мен жалпы дайындық деңгейін едәуір арттырады [4].

Орта мектеп оқушыларын ғылыми жобаларға қатысуға дайындау жеке және зерттеу дағдыларын дамытуға бағытталған түрлі әдістерді қолдануды талап етеді.Алдымен әр оқушының жеке және ерекше қабілеттерін ескеруіміз қажет. Шығармашылық және өзіндік іс-әрекет процесінде студенттер өздерінің маңыздылығын түсіне бастайды және өздерінің ішкі ресурстарын ашады, бұл олардың білім беру жетістіктерін айтарлықтай алға жылжытады [3].Оқушылар өз жобаларын жоспарлауды, гипотеза жасауды, эксперименттер жүргізуді және алынған деректерді талдауды және қорытындылауды үйренеді[4].

Өзін-өзі зерттеу процесі студенттерге оқу ынтымақтастығының басқа түрлерінен ерекшеленетін оқу жобаларын құруда құнды тәжірибе береді. Бұл әсіресе ғылым саласында терең және мазмұнды жұмыс істеуге ұмтылатын оқушыларға қатысты. Бақылау және эксперимент сияқты эмпирикалық әдістер оқушыларға практикалық тәжірибе алуға және талдау дағдыларын дамытуға мүмкіндік беретін маңызды құралға айналады.

Ғылыми-практикалық конференциялар өткізу оқушыларға өз жетістіктерін көрсетуге мүмкіндік беріп қана қоймай, әрі қарай оқуға мотивация береді. Бір жағынан қолдау мен ынтымақтастық, екінші жағынан салауатты бәсекелестік атмосферасы балаларды ғылыми қызметпен айналысуды жалғастыруға ынталандырады. Тиімді дайындық материалды монологиялық баяндауды ғана емес, сонымен қатар оқушыларды диалогқа белсенді тартуды талап етеді, бұл олардың өзіне және қабілеттеріне деген сенімділігін қалыптастырады [5].

Физика пәні бойынша ғылыми жобаларды әзірлеуде оқушыларды дайындаудың негізгі аспектілерін атап өтуге болады:

1. Оқушыларды шабыттандыру және қызығушылықты арттыру

• Физика пәнінің күнделікті өмірдегі қолданысын көрсету арқылы қызығушылықты ояту: мысалы, электр қуаты, қозғалыс заңдары, жылу өткізгіштік құбылыстары.
• Қызықты ғылыми тәжірибелер мен демонстрациялар өткізу.

2. Ғылыми-зерттеу мәдениетін қалыптастыру

• Ғылыми жобаларға қажетті әдістерді үйрету:

• Проблеманы анықтау;
• Гипотеза құру;
• Эксперимент ұйымдастыру;
• Нәтижелерді талдау және қорытынды шығару.

• Зертханалық жұмыс дағдыларын дамыту:

• Құрал-жабдықтармен жұмыс істеу (вольтметр, амперметр, термометр және т.б.);
• Нақты және дәл өлшемдер жасау.

3. Тақырып таңдау және өзектілікке назар аудару

• Тақырыпты таңдау кезінде оның заманауи ғылым мен технологиялардағы өзектілігін ескеру:

• Жаңартылатын энергия көздері (күн батареялары, жел генераторлары).
• Робототехника және мехатроника элементтері.
• Ауа және су динамикасын зерттеу.

• Қарапайым тақырыптардан бастау: мысалы, «Термос ыдыстың жұмыс принципі» немесе «Физика тұрғысынан үйді қалай жылытуға болады?».

4. Практикалық бағытқа басымдық беру

• Оқушылардың алған білімдерін практикалық мәселелерді шешуге қолдануын қамтамасыз ету:

• Мысалы, тұрмыстық электр құрылғылардың энергия тұтынуын зерттеу.
• Жол-көлік қозғалысы қауіпсіздігіне қатысты физикалық заңдарды зерттеу.

• Оқушыларды жобаны дайындау барысында тәжірибелер мен модельдер жасауға ынталандыру.

5. Жобаны кезең-кезеңмен дайындау

1. Бастапқы кезең:
   • Мәселені анықтау және жоспар құру.
   • Әдебиеттерді зерттеу және мәліметтер жинау.
2. Орындау кезеңі:
   • Эксперимент жүргізу.
   • Алынған нәтижелерді талдау және салыстыру.
3. Қорытынды кезең:
   • Нәтижелерді рәсімдеу (жазбаша есеп, слайдтар, графиктер).
   • Қорғауға дайындалу (презентация жасау және сұрақтарға жауап беру).

6. Командалық жұмыс пен ынтымақтастық

• Оқушыларды топтық жобаларға тарту арқылы бірлесіп жұмыс істеу қабілеттерін дамыту.
• Рөлдерді дұрыс бөліп, әр оқушының қабілетіне сәйкес тапсырмалар беру.

7. Жобаны қорғауға дайындық

• Жобаны дұрыс рәсімдеу:

• Зерттеу тақырыбының қысқаша мазмұны;
• Мақсаты мен міндеттері;
• Эксперименттік мәліметтер және оларды талдау;
• Қорытындылар мен ұсыныстар.

• Презентация дағдыларын дамыту:

• Слайдты оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай түсінікті әрі тартымды етіп әзірлеу.
• Қысқа әрі нұсқа баяндауға үйрету.

9. Ғылыми байқаулар мен олимпиадаларға қатысу

• Мектеп деңгейінен бастап қалалық, облыстық және республикалық деңгейдегі байқауларға дайындық жүргізу.
• Бұрынғы жеңімпаз жобаларды зерттеп, тәжірибе алу.

1 кесте.

Ғылыми жобаларға қатысу себептері

2 кесте.

Ғылыми жобаларға қатыспау себептері

Ғылыми зерттеу жұмыстарына қатысудың артықшылықтары:

- белгілі бір пәнді тереңірек түсінуге ықпал ететінін;

- коммуникативтік және презентация жасау дағдыларының, уақытты басқару, ақпарат жинау және өңдеу, академиялық жазу, әдебиетпен жұмыс істеу дағдыларының дамуына көмектесетінін;

- жауапкершілікті арттыратынын;

- зерттеудің өзектілігін тұжырымдауға үйрететінін;

- әртүрлі дереккөздерді зерттей отырып, белгілі бір салаларда білім алуға мүмкіндік беретінін;

- жоғары сыныптарға (мысалы, «Жаһандық перспективалар» және жобалық жұмыстар пәніне) және ЖОО-да оқуға дайындыққа көмектесетінін атап өтті.

Ғылыми-әдістемелік материалдардың рөлі

Ғылыми-әдістемелік материалдар орта мектеп оқушыларын физика бойынша ғылыми жобаларға дайындауда маңызды рөл атқарады. Бұл материалдар оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады, мұғалімдер мен оқушыларға оқу және зерттеу жұмыстарын тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.Аталған материалдар бірнеше санатқа бөлінеді, әрқайсысы мұғалімдердің түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.

• Нормативтік-әдістемелік материалдар – физиканы оқытуға байланысты қазіргі заңдар мен құжаттарды қамтиды. Олар мұғалімдерге оқу үдерісін заманауи білім беру жүйесінің талаптарына сәйкес жоспарлауға көмектеседі. Мысалы, 7-сыныпта физиканы оқытуды жаңадан бастаған мұғалімдерге арналған әдістемелік ұсыныстар оқу бағдарламаларын жүзеге асыруға және жаңа стандарттарға көшу мәселелерін түсінуге жәрдемдеседі.
• Оқу-әдістемелік материалдар – сабақ жоспарлары, тест тапсырмалары мен олимпиада сұрақтары сияқты әртүрлі дидактикалық ресурстардан тұрады. Бұл материалдар оқушылардың білімін ғана емес, сонымен қатар ғылыми ойлау және талдау дағдыларын дамытуға мүмкіндік беретін тұтас сабақ құрылымын жасауға мүмкіндік береді. Қазіргі әдістемелік нұсқаулықтар мұғалімдерге интерактивті оқыту әдістерін қолдануды ұсынып, сабақтарды қызықты әрі тартымды етіп ұйымдастыруға ықпал етеді, бұл физика пәнін тереңірек түсінуге көмектеседі [6].
• Оқу-ақпараттық материалдар тақырыпты тереңірек меңгеруге арналған қосымша ресурстарды қамтиды. Оларға ғылыми мақалаларға сілтемелер, бейнематериалдар, сондай-ақ онлайн режимде тәжірибе жасауға мүмкіндік беретін виртуалды зертханалар мен компьютерлік модельдер жатады. Мұндай ресурстар оқушыларға теорияны ғана меңгеріп қоймай, оны практикада қолдануға мүмкіндік береді, бұл табиғи-ғылыми сауаттылықты қалыптастыруда ерекше маңызға ие [7].

Физика мұғалімдеріне арналған вебинарлар мен семинарлар да педагогтардың біліктілігін арттыруға және тәжірибе алмасуға бағытталған әдістемелік жұмыстың бір бөлігі болып табылады. Вебинарлардың тақырыптары білім беру саласындағы заңнамалардағы жаңартуларды қамтиды, бұл оқу үдерісіндегі өзгерістерге уақытылы әрекет ету үшін өзекті. Оқушыларды ғылыми жобаларға дайындаудың тиімділігінің басты критерийі – ғылыми-әдістемелік материалдарды қолдану. Бұл мұғалімдерге зерттеу жұмыстарын сапалы ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мұндай тәсіл оқушылардың білім деңгейі мен дағдыларын үздіксіз арттыруға, сондай-ақ олардың өз күшіне деген сенімділігін нығайтуға ықпал етеді. Заманауи педагогикалық нұсқаулықтар оқушылармен жұмыстың әртүрлі формаларының маңыздылығын атап өтеді. Физика мұғалімдері әр оқушының ғылыми қызметте өз талантын көрсетуіне мүмкіндік беретін қолайлы оқу ортасын құру үшін әртүрлі әдістер мен әдістемелік тәсілдерді қолдануы керек. Интерактивті әдістер мен жобалық оқытуды пайдалану ұсынылады, бұл нақты ғылыми міндеттерді шешуге бағытталған оқу-жобалық жұмыстарды әзірлеуге көмектеседі [8].

Осы жұмыстың қорытындысы ретінде орта мектеп оқушыларын физика бойынша ғылыми жобаларға дайындаудың негізгі аспектілері мен нәтижелерін бөліп көрсетуге болады. Қазіргі білім беру үдерісінде, оқушыларды зерттеу қызметіне белсенді тартуға басымдық берілген жағдайда, дәстүрлі оқыту әдістері оқушылардың да, жалпы білім беру жүйесінің де қажеттіліктерін толық қанағаттандыра алмайтыны анық байқалады.

Оқушыларды ғылыми жобаларға дайындаудың ең тиімді тәсілдерінің бірі – ғылыми-тәжірибелік конференцияларды ұйымдастыру. Мұндай іс-шаралар зерттеу жұмыстарының нәтижелерін көрсету, тәжірибе алмасу және тәжірибелі мамандардан кері байланыс алу алаңы ретінде қызмет етеді. Конференциялар оқушыларға өз идеяларын ұсынумен қатар, басқа жұмыстарды сыни тұрғыдан бағалауды үйренуге мүмкіндік береді.

Физиканы оқытуда жобалық әдісті қолдану оқушыларды ғылыми жобаларға дайындауда маңызды рөл атқарады. Бұл әдіс теориялық білімді практикалық дағдылармен ұштастыруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде физикалық заңдар мен құбылыстарды тереңірек түсінуге ықпал етеді. Жобалық әдіс оқушыларды оқыту үдерісіне белсенді түрде қатыстыруға жағдай жасайды, бұл олардың пәнге деген қызығушылығы мен ынтасын арттырады. Мұғалімдердің әртүрлі тәсілдер мен әдістерді қолдануы, оларды оқушылардың нақты мақсаттары мен мүдделеріне бейімдеуі, нәтижелі әрі серпінді оқу ортасын құруға ықпал етеді.

Теория мен практиканы біріктіру – оқушыларды ғылыми жобаларға дайындаудың тағы бір маңызды элементі. Оқу үдерісі оқушылардың тек физика теориясын меңгеріп қана қоймай, оны іс жүзінде қолдана алуына мүмкіндік беретіндей ұйымдастырылуы қажет. Бұл зертханалық жұмыстар, тәжірибелер және практикалық сабақтар арқылы жүзеге асырылады.

Оқушыларды ғылыми жобаларға дайындау кезінде тиімді әдістер мен жүйелі тәсілдің жетіспеуі зерттеу қызметін табысты жүзеге асыруға кедергі келтіруі мүмкін. Сондықтан білім беру мекемелері осы мәселелерді шешуге бағытталған нақты стратегиялар мен бағдарламаларды әзірлеуі қажет. Ұсыныстар ретінде пәнаралық командалар құру, жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдармен серіктестікті дамыту, сондай-ақ оқу үдерісіне инновациялық технологияларды енгізу қарастырылуы мүмкін.

Қорытындылай келе, орта мектеп оқушыларын физика бойынша ғылыми жобаларға дайындау – жан-жақты тәсілді және білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді қатысуын талап ететін көпқырлы міндет. Бұл міндетті табысты жүзеге асыру оқушылардың білімін тереңдетіп қана қоймай, олардың болашақ кәсіби қызметінде қажет болатын маңызды дағдыларын қалыптастырады. Оқушылардың дайындығын тиімді әрі қызықты ету үшін жаңа әдістер мен тәсілдерді зерттеу және енгізу маңызды.

Әдебиеттер тізімі:

1. «Физика и методы преподавания ее в школе» статья-М.С.Фролова (Россия, г.Елец) https://cyberleninka.ru/article/n/fizika-i-metody-prepodavaniya-ee-v-shkole/viewer
2. Что из себя представляет проектное обучение и где применяется [Электронный ресурс] // skillbox.ru –Режим доступа: https://skillbox.ru/media/education/chto-takoe-proektnoe-obuchenie-i-gde-ono-primenyaetsy
3. «организация подготовки учащихся к научно-практической...» [Электронный ресурс] // nsportal.ru - Режим доступа: https://nsportal.ru/shkola/obshchepedagogicheskietekhnologii/library/2020/03/12/organizatsiya-podgotovki-uchashchihsya
4. Методическое пособие для педагогов по подготовке учащихся... [Электронный ресурс] // kbsoch.gauro-riacro.ru - Режим доступа: https://kbsoch.gauro-riacro.ru/organisacii/1212/documents/_пособие по нпк_compressed_1585729072.pdf.
5. Подготовка детей к НИР [Электронный ресурс] // multiurok.ru - Режим доступа: https://multiurok.ru/blog/podghotovka-dietiei-k-nir.html.
6. МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ [Электронный ресурс] // nmc58.ru - Режим доступа: https://nmc58.ru/files/docs/doc-nmc58-20211125093100.pdf.
7. Картинки по запросу "научно-методические материалы для учителей физики" [Электронный ресурс] // yandex.ru - Режим доступа: https://yandex.ru/images/search?text=научно-методические материалы для учителей физики
8. Литература для учителя физики | Объединение учителей... [Электронный ресурс] // www.eduspb.com - Режим доступа: https://www.eduspb.com/books-for-teachers
9. Правила организации и проведения научных работ учащихся средних школ: расширяют возможности или ставят в рамки?(конференсия)- Маканова А. Т.