ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕСТІЛЕУ ОҚУ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ

PEDAGOGICAL TESTING AS A TOOL FOR ASSESSING LEARNING EFFECTIVENESS

Dilnaz Baitenova

3rd year student, Faculty of Mathematics, Physics and Informatics, Abai Kazakh National Pedagogical University,

Republic of Kazakhstan, Almaty

Guldana Almakhanova

3rd year student, Faculty of Mathematics, Physics and Informatics, Abai Kazakh National Pedagogical University.

Republic of Kazakhstan, Almaty

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада білім беру сапасын бағалаудағы өзекті мәселелердің бірі – педагогикалық тестілеу арқылы диагностикалау қарастырылады. Педагогикалық тестілеудің қазіргі жағдайына, оның артықшылықтары мен кемшіліктеріне талдау жасалады. Заманауи тест әзірлеудің шарттары мен кезеңдері, тестік критерийлер мен тестілеу әдістерін қолдану перспективалары қарастырылады.

ABSTRACT

This article discusses one of the most pressing problems in assessing the quality of Education – diagnostics through pedagogical testing. An analysis of the current state of pedagogical testing, its advantages and disadvantages is carried out. The conditions and stages of modern Test development, the prospects for applying test criteria and test methods are considered

Кілт сөздер: педагогикалық тест; оқу жетістіктерін диагностикалау; оқу қызметін бағалау; педагогикалық өлшем.

Keywords: pedagogical test; diagnosis of educational achievements; assessment of educational activities; pedagogical dimension.

Кіріспе. Оқу нәтижелерін бақылаудың ең танымал әдістерінің бірі – тестілеу болып табылады. Мәселенің өзектілігі зерттеу нысаны ретінде оқу қызметін бақылау үдерісін таңдауға негіз болды. Зерттеу нысаны ретінде білім алушылардың оқу қызметін бақылау түрі ретіндегі тестілеу қарастырылады.

Педагогикалық үдерісті жетілдірудің заманауи бағыттарының бірі – қашықтан оқыту жүйелері мен зияткерлік технологияларды қолдана отырып, аралас оқыту формасын пайдалану болып табылады.

Тесттік диагностика – оқу жетістіктерін объективті, үнемді және психологиялық тұрғыдан дұрыс бағалаудың әдісі, бірақ ол әмбебап емес және шектеулерге ие. Білім беру мақсаттары мен міндеттеріне қарай психологиялық және дидактикалық тесттер бөлінеді.  Біріншісі психологиялық ерекшеліктерді, ал екіншісі оқу материалын меңгеру деңгейін бағалайды. Тесттер білімді бақылаудың дәстүрлі әдістеріне балама ретінде қолданылып, оларды алмастыруға негізделген. Тестілеудің шынайы артықшылықтары мен нақты кемшіліктерін дұрыс түсінбеу – бірқатар жаңсақ пікірлердің пайда болуына себеп болып, бұл әдіске байыпты әрі шынайы көзқарас қалыптастыруға кедергі келтіреді. Дұрыс құрастырылған тест – бұл теңгерімді тест тапсырмаларының жиынтығы [1, с. 580].

Тестілеудің дамуы біркелкі болмады, бірақ уақыт өте келе мәселелер шешімін тапты. Қазақстанның педагогикалық тесттерге кешіккен бет бұрысы басқа елдердің тәжірибесін пайдаланып, жіберілген қателіктерді қайталамауға мүмкіндік береді. Педагогикалық тесттер білім алушылардың білімін бақылаудың маңызды бөлігі болып, пәнді түсіну деңгейі мен маманға тән ойлау стилін меңгеру дәрежесін толық ашуға мүмкіндік береді. [2, с. 296, с]. Білім беру тестологиясының міндеті тек академиялық білімді бағалау ғана емес, сонымен қатар оқу табыстылығы үшін қажетті қасиеттер мен білім алушының өмірлік сын-қатерлер мен кәсіби мансапқа дайындық деңгейін бағалау болып табылады. [3, с. 135].

Негізгі бөлім. Тесттер педагогикалық өлшемді көптеген білім алушылар арасында объективті түрде және аз күш жұмсай отырып жүргізуге, сондай-ақ нәтижелерін статистикалық тұрғыдан дәл талдауға мүмкіндік береді. Педагогикалық тест - білімді бағалаудың стандартизацияланған процедурасы [4, с. 464]. Білімді тексеру тестілеу түрінде электрондық білім беру ортасында жүргізіледі, бұл оқытушыға түсетін жүктемені азайтуға және өз бетінше жұмыс жасауына арналған уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндік береді [5, с. 464].

Тесттің кемшіліктеріне материалдарды дайындау мен стандарттау шығындары, жеке ерекшеліктерді ескере алмауы және психологиялық бейімсіздік жатады. Бірақ мұғалімдер, оқушылар мен ата-аналардың тестілеуді қабылдамауының басты себебі — тестті жалғыз бағалау әдісі ретінде қабылдау. Бұл дәстүрлі түсіндірмелі-иллюстративті оқыту моделіне сәйкес келмейді, өйткені ол білім алушының жеке дамуын үздіксіз бақылауға мүмкіндік бермейді.

Сапалы педагогикалық тесттерді әзірлеу кезеңдері бар, олар мыналарды қамтиды: мақсат қою, қолданылатын көрсеткіштер, оқу пәнінің мазмұнын талдау, тестілеу мәліметтерін әзірлеу, сынақ тестін аудит және тексеру, нәтижелерді өңдеу және тестті қолдану [6, с. 62].

Тесттерге қызығушылықтың артуы компьютерлік және ақпараттық-технологиялық оқыту жүйелерінің дамуымен тығыз байланысты. Мұндай жағдайда тест тек білімді бақылау құралы ғана емес, сонымен қатар басқару, оқыту және бақылау сияқты үш маңызды функцияны қатар атқарады.

Сонымен қатар, білім беру өлшемдеріне жасанды интеллектіні (ЖИ) енгізу жеке кері байланысты және нәтижелерді автоматтандырылған талдауды жүзеге асыру үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Алайда бұл алгоритмдердің ашықтығы мен әділеттілігіне қатысты этикалық мәселелерді туындатады [7, с. 1].

Бағдарламаланған оқытудың және жаңа ақпараттық технологиялардың басты идеясы - педагог тарапынан үздіксіз басқаруды және тестілер арқылы білім алушының өзін-өзі басқаруын қамтамасыз ету. Көрсетілген мәселені тиімді шешуге мүмкіндік беретін құралдардың бірі - автоматтандырылған тестілеу [8, с. 228]. Бұл жағдайда тест деректері оқу барысы мен материалды меңгеру деңгейі туралы үздіксіз кері байланыс береді. Білім алушы келесі кезеңге өту үшін алдыңғы материалды жеткілікті деңгейде меңгеруі тиіс, бұл деңгей тест нәтижесімен анықталады және толық меңгеру моделіне негізделеді.

Алайда еліміздің мектептері мен жоғары оқу орындарында тестті тек бақылау құралы ретінде пайдалану оның сапасын арттырмайды, керісінше, білім беру үдерісіне кері әсерін тигізеді. Дегенмен, тест тапсырмаларын басқа бақылау түрлерімен ұштастыра отырып қолдану - білім алушылардың ойлау белсенділігін арттырып, танымдық қабілеттерін әр сабақта шоғырландыруға мүмкіндік беретін тиімді құрал.

Тестілік әдістердің артықшылығы — бағалаудың объективтілігі, нәтижелерді салыстыру және қайта тексеру мүмкіндігі. Бұл көрсеткіштер тапсырмалар мен тест сапасына қойылатын талаптардың орындалуы арқылы қамтамасыз етіледі. Педагогикалық тестілер білім, білік және дағды деңгейін дәл бағалап, білім алушылардың дайындық талаптарына сәйкестігін тексеруге мүмкіндік береді. Тест тапсырмаларының төрт түрін бөліп көрсетуге болады:

Жабық формадағы тапсырмалар. Білім алушы бірнеше нұсқаның ішінен дұрыс жауапты таңдайды.

Ашық формадағы тапсырмалар. Жауапты білім алушы өзі құрастырады, мысалы, сөйлемге түйінді сөзді жазып, оны ақиқат немесе жалған етіп толықтырады.

Дұрыс реттілікті анықтауға арналған тапсырмалар. Білім алушылар нөмірлеу арқылы тапсырмада көрсетілген әрекеттердің, амалдардың немесе есептеулердің қажетті ретін белгілейді. Мұндай тапсырмалар оқу немесе кәсіби қызметтің жақсы алгоритмделетін салаларында тиімді болып табылады.

Әдебиеттерде «тест» ұғымына қатысты әртүрлі көзқарастар кездеседі. В.С. Аванесов педагогикалық тестті педагогикалық өлшеу әдісі ретінде қарастырып, оның дайындық деңгейін бағалауға, құрылымын анықтауға және сапалы түрде өлшеуге мүмкіндік беретін күрделі тест тапсырмалары жүйесінен тұратынын атап өтеді. Тест педагогикалық өлшеу әдісінің нәтижесі ретінде мәліметтер матрицасы түрінде ұсынылады. [9, с. 203].

Қазіргі білім беру жүйесінде ақпараттық құзыреттілік маңызды рөл атқарады. Ол мұғалімнің сабаққа дайындалуы мен өткізуінде, білім алушының тапсырма орындауында көрініс табады. Ақпаратпен тиімді жұмыс істеу маңызды болғандықтан, бұл құзыреттілікті қалыптастыруда интерактивті әдістерді қолдану өзекті. Ақпараттық құзыреттілік — білім алушының ақпараттық қоғамда табысты әрекет ету дағдысы.

Интерактивті тесттер — білім мен дағдыларды тексерудің ыңғайлы әрі тиімді тәсілі. Олар білім алушылардың әлсіз тұстарын анықтауға және ақпараттық технологияларды меңгеру деңгейін бағалауға мүмкіндік береді. Мұндай тесттер әдетте түрлі деңгейдегі күрделілі сұрақтардан тұрады және  құзыреттіліктерінің даму динамикасын бақылауға мүмкіндік береді [10, с. 580].

Қорытынды. Мақалада білім беру үдерісінде тестілеудің маңызды аспектілері қарастырылып, оның артықшылықтары мен кемшіліктері ерекше атап өтіледі. Шынында да, тесттер білімді бағалаудың тиімді құралы бола алады, егер олар бақылаудың басқа әдістерімен ұштастырылып қолданылса. Зерттеу барысында тестілеуге кешенді түрде қарау қажеттілігі баса көрсетіледі. Бұл орайда тест білімді бағалаудың жалғыз құралы ретінде емес, білім беру сапасын бақылаудың кең ауқымды жүйесінің бір бөлігі ретінде қарастырылуы тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Никитченко А.В. Педагогический тест как инструмент контроля уровня знаний на занятиях Рки. // Актуальные проблемы ветеринарной медицины, зоотехнии, биотехнологии и экспертизы сырья и продуктов животного происхождения. Сборник трудов 2-й Научно-практической конференции. Под общей редакцией С.В. Позябина, Л.А. Гнездиловой.  – М., 2023. – С.580-581.
2. Майров А.Н. Теория и практика создания тестов для образования. - М., 2002.  –  296 с.
3. Байжанов Н.А. Жасанды интеллект білім беру тестологиясында:білімді бағалаудағы жаңа мүмкіндіктер // Хабаршы. Психология сериясы. - 2024. - Т. 79. № 2.- С. 135-146.
4. Ясько С.В. Педагогический тест как стандартизованный инструмент учебного процесса // Образование – наука – производство: материалы VII Всерос. науч.-практ. конф. с междунар. участием. – Чита, 2023. – С. 464–470.
5. Федоров Ю.И. Применение педагогического теста при реализации проектного подхода обучения // Управление устойчивым развитием. – 2023. – № 3(46). – С. 101–107.
6. Дьяченко М.В. Алгоритм составления педагогических тестов // Методика обучения дисциплинам естественно-научного цикла: проблемы и перспективы: материалы XXI Всерос. науч.-практ. конф. студентов, аспирантов и молодых ученых. – Красноярск: Краснояр. гос. пед. ун-т им. В.П. Астафьева, 2022. – С. 62–63.
7. Bulut, O., Beiting-Parrish, M., Casabianca, J. M., Slater, S. C., Jiao, H., Song, D., Ormerod, C. M., Fabiyi, D. G., Ivan, R., Walsh, C., Rios, O., Wilson, J., Yildirim-Erbasli, S. N., Wongvorachan, T., Liu, J. X., Tan, B., & Morilova, P. The Rise of Artificial Intelligence in Educational Measurement: Opportunities and Ethical Challenges // Chinese/English Journal of Educational Measurement and Evaluation. – 2024. – Vol. 5, No. 3. – Art. 3. Р. 1-22.
8. Еськин Д.Л. Автоматизированные тесты как средство педагогического контроля // Электронный научный журнал. - 2020. - № 7 (36). - С. 228-229.
9. Субботин Р.А. Применение тестов на уроках русского языка как Иностранного: от педагогических измерений к упражнениям в форме тестов // Global Issues Conference 2023: Veterinary Medicine, Biology, Biotechnology, Zootechnology, Scientific Foundations. Материалы I науч.-практ. конф. с междунар. участием. – М., 2023. – С. 203–209.
10. Прончатова А.С. Выявление уровня сформированности информационной компетентности обучающихся психолого-педагогических классов с помощью интерактивных тестов // Осовские педагогические чтения «Образование в современном мире: новое время – новые решения». – 2023. – № 1. – С. 580–586.