МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРЫ БАР СЫНЫПТАҒЫ МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

PECULIARITIES OF TEACHING MATHEMATICS IN A CLASSROOM WITH CHILDREN WITH DISABILITIES

Samal Zinabdinova

graduate student, Department of Algebra and Geometry Eurasian National University named after L.N. Gumilev,

Republic of Kazakhstan, Astana

Zhanar Dusembina

scientific adviser, Candidate of technical sciences, Eurasian National University named after N. Gumilev,

Astana, Republic of Kazakhstan

АННОТАЦИЯ

Қазіргі уақытта мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алу құқығын іске асыру мүмкіндіктері құқықтық, ұйымдастырушылық - техникалық, қаржылық, әлеуметтік және педагогикалық сипаттағы бірқатар қиындықтардың болуымен байланысты. Психологиялық – педагогикалық қолдау мәселесі және қазіргі білім беру жағдайында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту әдістемелерінің жеткіліксіз дамуы ерекше өткір мәселе болып табылады. Таңдалған тақырыптың өзектілігі түзету педагогикасында ақыл-есі кем оқушылар арасында қарапайым математикалық идеяларды қалыптастыру бойынша белгілі бір тәжірибе жинақталғандығымен, жалпы білім беретін мектеп жағдайында осы әдістерді бейімдеу және қолдану тәжірибесі жоқтығымен анықталады. Мақала шеңберіндегі зерттеу пәні - мүмкіндігі шектеулі балаларды математикаға оқытудың ерекшеліктері. Зерттеу әдістері: педагогикалық, әдістемелік және психологиялық әдебиеттерді теориялық талдау. Мақаланың мақсаты – мүмкіндігі шектеулі балалармен сыныпта математиканы оқытудың ерекшеліктерін зерттеу. Зерттеу соңында, математикалық білімді кезең-кезеңмен қалыптастыру балалардың психикалық белсенділігінің әлсіз жақтарына түзетуші әсер етеді, қабылдау мен ойлаудың әртүрлі аспектілерін, демек, тұтастай алғанда бүкіл танымдық жүйені дамытуға ықпал етеді деген қорытындыға келдік.

ABSTRACT

At present, opportunities for children with disabilities to exercise their right to education are associated with a number of legal, organizational - technical, financial, social and pedagogical difficulties. The problem of psychological-pedagogical support and insufficient development of teaching methods for children with disabilities in the current educational environment is a particularly acute problem. The relevance of the chosen topic is determined by the fact that in remedial pedagogy there is a certain experience in forming simple mathematical ideas among students with mental disabilities, and the lack of experience in adapting and using these methods in the general education school. The subject of research within the article is the peculiarities of teaching mathematics to children with disabilities. Research methods: theoretical analysis of pedagogical, methodological and psychological literature. The purpose of the article is to study the peculiarities of teaching mathematics in the classroom with children with disabilities. At the end of the study, we came to the conclusion that the gradual formation of mathematical knowledge has a corrective effect on the weak points of children's mental activity, promotes the development of various aspects of perception and thinking, and therefore the entire cognitive system as a whole.

Кілт сөздер: математика, сабақ, мүмкіндігі шектеулі балалар, оқыту ерекшеліктері, әдістер.

Keywords: mathematics, lessons, children with disabilities, teaching features, methods.

Бүгінгі таңда қоғам әлеуметтік және білім беру жағдайларын мүмкіндігі шектеулі баланың өмірі мүмкіндігінше тәуелсіз, ал баланың өзі қоғамның тең құқылы мүшесі болуына бағыттауы керек. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту және қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру процесі, атап айтқанда, өзіндік сипаттамаларға ие. Бұл, ең алдымен, жеке және сараланған тәсіл, оқу қарқынының төмендеуі, білім мен дағдылардың құрылымдық қарапайымдылығы, баланың білім беру процесінде қайталануы, тәуелсіздігі және белсенділігі жатады. Мүмкіндігі шектеулі баллада жалпы келесі сапалы ерекшеліктер бар:

- қарым-қатынастың алғашқы формалары қалыптаспайды немесе жеткіліксіз қалыптасады;

- пәндік іс-әрекетті меңгеру іс жүзінде жоқ;

- алғашқы әлеуметтік эмоциялар жойылады немесе жеткіліксіз қалыптасады;

- алғашқы «тұлға аралық» неоплазма дамымайды - белсенділік;

- танымдық сала даму үшін жеткілікті ынталандырмайды.

А.П. Даупбаев, А.Б. Баржаксынова зияткерлік бұзылыстары барбалалардың назарын бір қатар ерекшеліктермен сипаттайтынын атап өтті:

- оны тартудың қиындығы;

- ұзақ белсенді шоғырланудың мүмкін еместігі;

- тез және оңай алаңдаушылық;

- тұрақсыздық [1].

Интеллектуалды дамымаған оқушылар үшін математикалық материалды зерттеу үлкен қиындықтар туғызады, оның себептері ең алдымен ақыл-есі кем оқушылардың танымдық және эмоционалды-еріктік саласының даму ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Мүмкіндігі шектеулі балалардың ерекшеліктерін зерттеу саласындағы мамандар жүргізген зерттеулердің нәтижелеріне сүйене отырып, оларға тән келесі белгілерге назар аудару керек:

-барлық нейропсихиатриялық функциялардың дамымауы мен дерексіз ойлау формаларының тұрақты жеткіліксіздігі байқалады;

- интеллектуалдық ақаудың моториканың, сөйлеудің, қабылдаудың, есте сақтаудың, зейіннің, эмоционалдық саланың, мінез-құлықтың ерікті формаларының бұзылуы мен үйлесуі;

- танымдық іс-әрекеттің дамымауы логикалық ойлаудың жетіспеушілігінен көрінеді, ең сақталғандары - визуалды-тиімді ойлау, психикалық процестердің қозғалғыштығының бұзылуы, жалпылаудың инерттілігі, қоршаған шындықтың объектілерімен құбылыстарын маңызды белгілер бойынша салыстыру;

- ойлаудың баяу қарқыны және психикалық процестердің инерттілігі оқу процесінде үйренген іс-қимыл әдісін жаңа жағдайларға ауыстыру мүмкіндігінің жоқтығын анықтайды;

- ойлаудың дамымауы барлық психикалық процестердің жүруіне әсер етеді: қабылдау, есте сақтау, назар [2].

Ең алдымен, алаңдаушылық пен жалпылаудың барлық функциялары зардап шегеді, мидың аналитикосинтетикалық белсенділігімен байланысты психикалық белсенділіктің компоненттері бұзылады. Эмоционалды-еріктік салада бұл күрделі эмоциялармен ерікті мінез-құлық формаларының дамымауынан көрінеді. Математиканы оқыту практикалық жаратылыстану, география, тарих, дене шынықтыру сабақтарымен байланысты болғанына қарамастан, мүмкіндігі шектеулі балалар қолжетімді теориялық тұжырымдамалар кешенін игеруі керек. Сан ұғымын ассимиляциялау оқушының ақыл-ой операцияларын дамытудың белгілі бір деңгейі болған кезде мүмкін болады (талдау, синтез, абстракция, жалпылау, салыстыру, жіктеу).

Көптеген авторлардың зерттеулерінде мүмкіндігі шектеулі балаларды еске алудың сапалық ерекшеліктері көрсетілген. Мысалы, ерікті және еріксіз есте сақтау зардап шегетіні атап өтілді. Сонымен бірге, ғалымдар (Д.А.Заитова, Е.А. Будникова, Е.В. Резникова, В.В. Меренкова, А.П. Даупбаев, А.Б. Баржаксынова) математика пән ретінде танымдық мүмкіндіктерді дамыту, мүмкіндігі шектеулі оқушылардың ақыл-ойы мен жеке басын түзету үшін қажетті алғышарттарды қамтитынын дәлелдеді. Е.В. Резникованың зерттеулерінде арифметикалық есептерді шешуге оқыту әдістемесі жасалды, оқушылардың практикалық тәжірибесін байытуға бағытталған дайындық жаттығуларының рөлі, салыстыру, дидактикалық ойындар, көрнекілік, сызбалық суреттер, мазмұнды жазудың және есептерді шешудің әртүрлі формалары, сондай-ақ тапсырмалардың мазмұнын нақтылауға бағытталған пәндік-практикалық жаттығулар көрсетілген [3].

Мүмкіндігі шектеулі балалардың жеке басын қалыптастыру процесінде «Математика» пәнінің рөлі ерекше, оның даму және білім беру әлеуеті зор. Математикалық білім берудің басты мақсаты – оқушылардың интеллектуалды дамуы, қоғамдағы толыққанды өмір сүру үшін адамға қажетті ойлау қасиеттерін қалыптастыру. Математика сабағы мүмкіндігі шектеулі баланы дамытады және қалыптастырады. Егер оқу әрекеті тек алынған білімді көбейту аясында жүрсе, бұл оның дамуына ешқандай ықпал етпейді. Ассимиляцияланатын ақпарат көлемінің ұлғаюына байланысты мүмкіндігі шектеулі балаларды дәстүрлі жолмен оқытудың қазіргі заманғы сапасын қамтамасыз ету мәселесін шешу мүмкін емес екенін түсініп, балаларды математикаға үйретудің жаңа тәсілдерін, жаңа әдістерін қолдануды, оқушылардың математикалық ойлауының негіздерін қалыптастыруды орынды және уақытпен тексерілген дәстүрлі теорияны байытудың бір жолы деп саналады. Мектепте математикаға байланысты пәндерді оқудың тірек пәні ретінде қызмет етеді.

Математиканы тағайындаудың екі жағы ескеріледі: практикалық, баланың өнімді іс-әрекетінің құралы ретінде қажет және адамның ойлауымен байланысты, математика арқылы әлемді тану, өзгерту әдістерін игерумен байланысты рухани тірек түрінде. Осының бәрін ескере отырып, математиканы оқытудың тұтастығын бұзбау керек, баланы өз іс-әрекетінде оқуға үйрету, өзін-өзі тәрбиелеу дағдыларын қалыптастыру, жаңа білім алу қажеттілігін қалыптастыру, заманауи ақпарат көздерін тиімді пайдалануға үйрету қажет. Бұл оқушылардың денсаулық мәдениетінің негіздерін неғұрлым терең қалыптастыруға, жалпы мектептегі білім беру жүйесін жаңғыртудың және атап айтқанда оқушыларды кешенді оңалтудың басты міндеттерінің бірі болуға мүмкіндік береді.

Оқу материалының мазмұны, оқу қарқыны, оқу нәтижелеріне қойылатын талаптар, әдетте, мүмкіндігі шектеулі балалар үшін емес. Бұл балаларда математикалық білімнің минималдық орының болмауы, оқу іс-әрекеті әдістерінің қалыптаспауы, ойлаудың негізгі әрекеттері оларға оқу іс-әрекетінде белсенді көрінуге мүмкіндік бермейді, сонымен қатар олардың оқуға деген теріс көзқарасын қалыптастырады [4]. Оқушылардың дамуы мен қабілеттеріндегі айырмашылықтарды барынша ескеретін оқытуды ұйымдастыру проблемасы – қазіргі заманғы мектеп практикасындағы ең өткір мәселелердің бірі. Мүмкіндігі шектеулі балалары бар сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі ерекше назар аударуды қажет етеді, өйткені бұл сыныптарда математиканы оқытудың өзіндік ерекшелігі бар. Мүмкіндігі шектеулі оқушылар пәнді оқу кезінде математика бойынша білім қорының минималды болуына, жалпы сабақ әдістері қалыптаспауына, есте сақтау қабілеті мен зейінінің әлсіреуіне, ойлау процестерінің баяу жүруіне байланысты күрделі проблемалар туындайды. Баланың психофизикалық дамуының барлық осы ерекшеліктері, сабақтардың түзету бағыты болмаған кезде, оқушылардың оқуға деген теріс көзқарасын дамытады, бұл оқу процесіне белсенді қатысуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан жұмыстың алғашқы күндерінен бастап математиканы оқыту процесін ұйымдастырудың әдістері мен формалары сараланған тәсілге, дараландыруды күшейтуге, оқушылардың оқу іс-әрекетін ынталандыруға, математика курсының практикалық және қолданбалы бағытын күшейтуге бағытталған.

Балаларға инклюзивті білім беру бойынша толыққанды жұмысты ұйымдастыру үшін мынадай қағидаттарды сақтау қажет:

1. Оқытуды дараландыру принципі. Ол әр баланың жеке білім беру қажеттіліктерін ескеретін оқыту құралдары мен әдістерін таңдауды қамтиды. Функционалды жағдайды диагностикалау негізінде әр баланың жеке даму траекториясын жасау және жеке даму бағдарламаларын жасау қажет.

2. Баланың тәуелсіздігін қолдау принципі. Табысты білім берудің шарттарының бірі-балалардың өзіндік белсенділігі үшін жағдай жасау.  Осы қағиданы жүзеге асыру кезінде «дәрменсіздік» құбылысының пайда болуына жолбермеуге болады, яғни бала жағдайын жақсарту үшін өз күш-жігерін жұмсамай, сыртқы жағынан бастама күтетін жағдай.

3. Оқыту және тәрбиелеу процесіне оның барлық қатысушыларын (балаларды, ата-аналарды, заңды өкілдерді, логопед, психолог, әлеуметтік педагог-мамандарды) белсенді қосу қағидаты. Бұл қағидатты іске асыру гуманистік негізде жемісті өзара іс-қимылға қолжеткізуге мүмкіндік береді.

4. Пәнаралық принципі.  Бұл принцип білім беру мен оқытудың құралдары мен әдістерін анықтау үшін кешенді диагностикалық жұмыстарды жүргізуді білдіреді. Диагностикалық жұмыстардың нәтижелері бойынша мүмкіндігі шектеулі балалармен жеке жұмыс жоспарларына түзетулер енгізуге болады.

5. Вариативтілік принципі.  Бұл қағидат дамытушы және дидактикалық құралдардың, кедергі ортасының, білім беру мен дамудың вариативтік әдістемелік базасының болуын болжайды.

6. Отбасымен өзара әрекеттесу принципі. Осы қағидаға сәйкес мұғалімдер ата-аналармен сенімді серіктестік орнатып, олардың сұраныстарына мұқият қарау керек [5].

Жұмыс барысында оқушылар жалпы білім беру дағдыларына іргелі мән беретінін атап өткен жөн, өйткені олар тапсырманың шарттарын тыңдауға, оқуға, талдауға назар аудармай, қорытынды нәтиже алуға асығуда. Балалардың осы санатының даму ерекшелігіне байланысты өзін-өзі бақылау мұғалімнің көмегімен дұрыс жауапқа бағдарланумен ауыстырылады (зейіннің дамымауына байланысты).

Келесі маңызды мәселе – математиканы оқыту процесін ұйымдастыру. Негізгі қозғаушы күш оқу мотивациясын, оқуға деген ынтаны қалыптастыру болуы керек. Осындай жұмыс әдістерін іздеуде күрделілік, қолжетімділік және жаңалық сәттіліктің негізгі себептері екенін түсіну көмектеседі. Балалар сабақ беру әдістерінің және сабақтағы іс-әрекеттің біркелкілігінен шаршайды. Жарқын және белсенді мотивация балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыра отырып, бұған жол бермейді. Көбінесе проблемалық оқыту әдісі әңгіме ретінде қолданылады. Жұмыстың бұл түрі оқушылардың белсенділігінің жоғары деңгейін қамтиды. Жұмыстың бұл түрі балаларда пайымдаулардың, тұжырымдардың тәуелсіздігін көрсету қабілетін қалыптастыруға көмектеседі, шындықты нақтылау кезінде туындайтын ұжымшылдық сезімін тәрбиелейді. Бұл сәт проблемалық жағдайға негізделген, оған мыналар кіреді:

- есеп тудыратын мәселе;

- тақырып бойынша қажетті білім деңгейі;

- танымдық іс-әрекеттің қалыптасуының белгілі бір деңгейі;

- белгілі бір эмоционалды көңіл-күй [6].

Оқу процесінде кері байланыс алу (білімді кезең-кезеңмен игеру теориясы негізінде):

- негізгі мазмұнды әрі қарай пайдалану үшін ыңғайлы қысқа схемалық түрде бекіту;

- сабақта жұмысты бақылауға мүмкіндік беретін оқушылардың өзіндік жұмысын  ұйымдастыру;

- қадамдық бақылаудан (операциялар бойынша) өзін-өзі бақылауға біртіндеп көшу.

Математиканы оқытудағы негізгі және бастапқы міндеттердің бірі, әсіресе төртінші сыныпта, балалардың жақсы санау дағдыларын қалыптастыру және дамыту. Есептеу мысалдары түріндегі тапсырмалардың біркелкілігі шотқа деген қызығушылықты төмендетеді.

Бейімделген білім беру бағдарламасы бұрын зерттелген материалға апта сайын жүйелі түрде оралуды қамтиды. Алдымен қысқа, содан кейін ұзақ уақыт аралығында оқушылардың білімін үнемі бақылап, бағалайды, әйтпесе балалар материалды қаншалықты жақсы білсе де, оны біраз уақыттан кейін ұмытып кетеді. Дидактикадағы оқыту әдістері білім көзіне байланысты да жіктеледі. Осы классификацияға сәйкес ауызша әдістер (әңгіме немесе білім беру, оқулық немесе басқа баспа материалдары бойынша жұмыс), көрнекі әдістер (бақылау, заттарды немесе олардың бейнелерін көрсету), практикалық әдістер (өлшеу, геометриялық фигураларды сызу, модельдеу, аппликация, сандық өрнектердіңмәндерін табу) ерекшеленеді [7]. Оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру әдістеріне байланысты (репродуктивті, өнімді қызмет) келесі әдістер бөлінеді:

- түсіндірме және иллюстрациялық, онда мұғалім оқушыларға дайын ақпарат береді, және олар оны қабылдайды, түсінеді, есте сақтайды;

- репродуктивті, онда мұғалім тапсырманы орындауға үлгі береді, содан кейін оқушылардан осы үлгіге сәйкес білім, іс-әрекет, тапсырмаларды көбейтуді талап етеді;

- ішінара, оқушылар тапсырманы шешу жолдарына қатысатын іздеу әдісі.

Сонымен қатар, мұғалім тапсырманы бөліктерге бөледі, ішінара оқушыларға мәселені шешу жолдарын көрсетеді, ал оқушылар мәселені өз бетінше шешеді. Оқу материалын бекіту мен қайталаудың ең ыңғайлы түрі-математикалық диктант түріндегі тапсырмалар. Қайталау жүйесін де таңдау керек, мысалы, 1, 3, 5, 7, 9 сабақтан кейін.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды математиканы оқытуда әр оқушының жеке ерекшеліктеріне оқу материалы мен оқыту әдістерін оңтайлы бейімдеуді қамтитын сараланған тәсіл ерекше орын алады. Ол үшін сабақтарда көп деңгейлі карталарды, ойын-сауық элементтерін қолдану маңызды. Сабақ тақырыптарымен жұмыс жасай отырып, балалар шифрланған хаттарды оқу, арифметикалық ребустарды, кроссвордтарды шешу тапсырмаларын орындайды. Әр оқушы өз жұмысының нәтижелері туралы мүмкіндігінше тезірек білгісі келеді. Тексеруді әртүрлі жолдармен жүргізуге болады:

- өздігінен тексеру;

- дұрыс жауаптар тақтаға жазылады;

- мақсатты тексеру;

- мұғалімнің тексеруі [8].

Оқушылар өз жұмыстарын өз бетінше тексеріп, бағалай алады, ал мұғалім жұмысты талдағаннан кейін балалардың жақсы меңгермегенін көре алады. Білімді бақылау-оқу үдерісін ұйымдастырудағы маңызды сәт. Бақылаудың әртүрлі формаларын (тәуелсіз жұмыстар, тестілеу, блиц-сауалнамалар) жүргізе отырып, жылдам тексерудің әртүрлі формаларын қолданамын, мысалы, математикалық жауап сөз, мақал-мәтел түрінде алынады және қате қайда жіберілгені бірден көрінеді. «Мұғалімдер» ойыны немесе консультанттың жаңа қызмет түрі (үлгерімі жақсы оқушы үлгерімі аз оқушымен жұмыс істейді) қолданылады, оның барысында өзара бақылау, өзара көмек жүзеге асырылады. Сынып өзінің сыныптасын мұғалімнің «позициясында» оң қабылдайды. Кейде оқушы-кеңесшінің өзі балалардың жұмысына баға береді.

Математикаға деген қызығушылықты дамытудың тиімді әдістерінің бірі – дидактикалық ойындар мен басқа да қызықты іс-шараларды (жарыстар, математикалық мерекелер, викториналар) қолдану. Мысалы, оқушылар үлкен қызығушылықпен «сиқырлы өріс», кроссвордтар және т.б. мысалдарын шешеді.

Мүмкіндігі шектеулі балаларда ойынға деген қажеттілік белгілі бір оқу және тәрбие мәселелерін шешу үшін пайдаланылуы және бағытталуы керек. Егер бала жұмысқа қызығушылық танытса, оң эмоционалды болса, онда сабақтың тиімділігі айтарлықтай артады. Мүмкіндігі шектеулі балаларда кез-келген дағдыларды қалыптастыру көп күш-жігерді, ұзақ уақытты ғана емес, сонымен қатар бірдей жаттығуларды қажет етеді. Дидактикалық ойындар монотонды материалды оқушылар үшін қызықты етуге, оған тартымды пішін беруге мүмкіндік береді. Ойын барысында пайда болатын жағымды эмоциялар баланың белсенділігін арттырады, оның ерікті назарын, жадын дамытады. Ойын барысында бала көптеген арифметикалық амалдарды орындайды, есепте жаттығады, мәселелерді шешеді, кеңістіктік, сандық және уақыттық көріністерін байытады, сандарды, геометриялық фигураларды талдау мен салыстыруды орындайды. Оқу мақсатында арнайы құрылған дидактикалық ойындар баланың жалпы дамуына, оның көкжиегін кеңейтуге, сөздік қорын байытуға, сөйлеуді дамытуға ықпал етеді, математикалық білімді өзгерген жағдайда, жаңа жағдайда қолдануға үйретеді [9]. Мұның бәрі дидактикалық ойындардың үлкен түзету мағынасын көрсетеді.

Математика сабақтарында оқуға деген қызығушылықты арттыру мақсатында дидактикалық ойындар кез-келген тақырыпты зерттеуде кеңінен қолданылады. Сандық, кеңістіктік, уақытша көріністер мен заттардың мөлшері туралы идеяларды дамытатын көптеген ойындар жасалады. «Көңілді санау», «тірі сандар», «арифметикалық лото», « сандық баспалдақ» және т.б. ойындары белгілі. Алайда, білімді ұсыну әдісі оқушылардан емес, мұғалімнен максималды белсенділікті қажет етеді. Әңгімелесу әдісінде мұғалім де, оқушылар да белсенді, әсіресе эвристикалық ой кезінде. Мұғалім оқушылардың негізінде жаңа білім мен ұғымдарды қалыптастыру үшін белгілі бір идеялар қоры болған кезде әңгімені қолданады. Мұғалім алдын-ала сұрақтар жүйесін дайындайды, оның көмегімен оқушылар бұрын алған материалдарды көбейтіп қана қоймай, бақылаулары ұйымдастырылады [10]. Мұғалім қабылдауды басқарады, ең бастысы анықтауға көмектеседі, зерттелген фактілер, объектілердің қасиеттері, олардың шарттылығы құбылыстары арасында қарым-қатынас орнатуға көмектеседі және мүмкіндігі шектеулі оқушыларды жалпылауға, мәселелерді шешуде іс-әрекеттерді таңдауға жетелейді.

Әңгіме оқыту әдісі ретінде есептерді шешуде кеңінен қолданылады. Алайда оқушылардың алдына қойылған сұрақтар әртүрлі. Сұрақтардың формасы әрдайым проблемалық сипатта болмауы керек, бұл оқушылардан мәселені шешу үшін ақыл-ой әрекетін барынша жандандыруды талап етеді. Мұндай мәселелерді мүмкіндігі шектеулі оқушылар тәжірибе жинақтаған жағдайда ғана мүмкін болады, егер жеткілікті түрде жалпыланған болса - оларды шешу әдісі. Сұрақтар нақты тұжырымдалуы керек, мазмұны бойынша қолжетімді, оқушылардың білімі мен тәжірибесін ескеруі керек.

Ата-аналар математика оқулығының бағдарламасын қадағалап, баламен күнделікті практикада білімдерін бекітуі керек. Ата-аналардың мұндай бақылауы оларды тез арада жою үшін математикадағы қиындықтар туралы білуге көмектеседі. Ата-аналар балаға математикалық білімнің өмірлік қажеттілігін үнемі көрсетіп отыруы керек.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды тиімді оқыту үшін олардың танымдық қызығушылығын, ойлау қабілеті мен әдетін, жаңа нәрсені үйренуге деген ұмтылысын қалыптастыру маңызды.

Математика сабақтарында мен оқушылардың зейінін, есте сақтау қабілетін, ойлау қабілетін дамытуға мүмкіндік беретін әдістерді қолданамын. Оқушылардың назарын, мысалы, элементтерді өткізіп жіберу, артық элементті табу, қателерді түзету сияқты тапсырмалар дамытады. Оқушылардың естелігі тірек конспектілерді, логикалық-құрылымдық сұлбаларды, жаднамаларды құрастыруды, шығармашылық тапсырмаларды орындауды дамытуға мүмкіндік береді. Логикалық есептерді шешу логикалық ойлауды дамытуға мүмкіндік береді. Осылайша, мүмкіндігі шектеулі оқушы үшін сауатты құрылған жеке білім беру бағыты әр оқушының жеке дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді:

- танымдық қызығушылықтарды қанағаттандыруға бағытталған оқу мотивациясын қалыптастыру;

- зейін мен есте сақтауды дамыту;

- ақыл-ой әрекетінің тәсілдерін қалыптастыру (талдау, синтез, салыстыру, жалпылау, жіктеу, ұқсастық);

- сөйлеуді дамыту, өз мәлімдемелерін дәлелдей білу, қарапайым математикалық тұжырымдар жасау;

- жалпы білім беру дағдылары мен біліктерін қалыптастыру (өз іс-әрекеттерін ойлау және жоспарлау, берілген ережелерге сәйкес шешім қабылдау, өз іс-әрекеттерінің нәтижесін тексеру).

Әдебиеттер тізімі:

1. Даупбаев А.П., Баржаксынова А.Б. Математиканы оқыту. – Алматы: Талап, 2017. – 57 б.
2. Заитова Д.А. Особые потребности. – М.: Наука, 2002. – 63 с.
3. Резникова Е.В., Будникова Е.С. Реализация индивидуального подхода при обучении детей с ограниченными возможностями здоровья в условиях инклюзии // Вестник ЮУрГГПУ. - 2018. - №7. – С. 103-107.
4. Меренкова В.В. Инклюзивное образование. – СПб.: Интер, 1997. – 31 с.
5. 5.Ярская-Смирнова Е.Р., Лошакова И.И. Инклюзивное образование детей-инвалидов // Социологические исследования. - №5(2). - 2003. – 78-82.
6. Поташник М.М., Лоренсов А.В., Хомерики О.Т. Управление инновационными процессами в образовании. - М., 2008. – 44 с.
7. Ратнер Ф.Л., Юсупов А.Ю. Интегрированное обучение детей с ограниченными возможностями в обществе здоровых детей. - М.: Гуманитар. изд. центр ВЛАДОС, 2006. – 62 с.
8. Чуркина М.Л. Особенности преподавания математики детям ЗПР (из опыта работы). – М.: Дефектология, 1998. – 152 с.
9. Голиков Н.А. Инклюзивное образование: новые подходы к качеству жизни детей с особыми образовательными нуждами // Сибирский педагогический журнал. - №6. - 2009. – С. 69-78.
10. Зарецкий В.К. Десять конференций по проблемам развития особенных детей – десять шагов от инновации к норме. - М.: Психологическая наука и образование, 2005. – 203 с.