ВИДЕО КОНТЕНТТІҢ КӨМЕГІМЕН ОҚУШЫЛАРДЫ ТИІМДІ ОҚЫТУДЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН ҰСЫНЫСТАРЫ

PRINCIPLES AND RECOMMENDATIONS FOR EFFECTIVE TEACHING OF STUDENTS WITH THE HELP OF VIDEO CONTENT

Nazerke Alіbaj

master's student, department of informatics and knowledge informatization, Kazakh National Pedagogical University named after Abay,

Kazakhstan, Almaty

Nurzhamal Oshanova

scientific director, supervisor of department of informatics and knowledge information, candidate of pedagogical sciences, associate professor, Kazakh National Pedagogical University named after Abay,

Kazakhstan, Almaty

АННОТАЦИЯ

Нұсқаулық видеолар білім берудің маңызды құралы болып табыла отырып, мектептегі білім берудің маңызды бөлігіне айналды. Видеосабақтарды оқу құралы ретінде тиімді пайдалану мұғалімдер үш элементті қарастырғанда артады: бейненің жүктемесін қалай басқару керек; оқушылардың бейнероликтерге қатысуын қалай арттыруға болады; және бейнеге негізделген белсенді оқытуды қалай насихаттау керек. Бұл мақалада осы принциптердің әрқайсысына қатысты әдебиеттер қарастырылады және мұғалімдерге бейнені оқу құралы ретінде пайдалану кезінде осы принциптерді қолданудың практикалық жолдарын ұсынады.

ABSTRACT

Instructional videos have become an important part of school education, being an important educational tool. Effective use of video lessons as a learning tool is enhanced when teachers consider three elements: how to manage the video load; how to increase student participation in videos; and how to promote video-based active learning. This article reviews the literature related to each of these principles and provides practical ways for teachers to apply these principles when using video as an instructional tool.

Түйін сөздер: Мультимедиялық оқыту, бейнеоқулық, MOOCs, YouTube.

Keywords: Multimedia training, video tutorial, MOOCs, YouTube.

Оқу материалдарын, соның ішінде бейнероликтерді құрастыруда ескерілетін негізгі мәселелердің бірі – танымдық жүктеме. Бастапқыда Свеллер тұжырымдаған жүктеме теориясы жад бірнеше құрамдас бөліктерден тұрады деп болжайды [1, 295–312]. Сенсорлық жад өтпелі, ол қоршаған ортадан ақпаратты жинайды. Сенсорлық жадтағы ақпаратты уақытша сақтау және жедел жадта өңдеу үшін таңдауға болады, оның сыйымдылығы өте шектеулі. Бұл өңдеу ұзақ мерзімді жадыға кодтаудың алғышарты болып табылады, оның сыйымдылығы шексіз дерлік. Жұмыс жады өте шектеулі болғандықтан, оқушы оқу процесінде қандай сенсорлық есте сақтау ақпаратына қатысу керектігін таңдауы керек және бұл бақылау оқу материалын жасау үшін өте маңызды.

Бұл анықтамалар оқу материалдары мен тәжірибелерді жобалауға әсер етеді. Атап айтқанда, оқытушылар сыртқы жүктемені барынша азайтуға тырысуы керек және оқу тәжірибесін құру кезінде субъектінің ішкі танымдық жүктемесін ескеруі керек, материалдың ішкі жүктемесі жоғары болған кезде оны мұқият құрылымдау керек. Жұмыс жады шектеулі болғандықтан және ақпаратты ұзақ мерзімді жадта кодтау үшін жұмыс жады арқылы өңдеу керек болғандықтан, жұмыс жадыны ұзақ мерзімді жадқа тек ең маңызды ақпаратты қабылдауға, өңдеуге және жіберуге ынталандыру маңызды [2].

Сигнал деп маңызды ақпаратты бөлектеу үшін экрандағы мәтінді немесе белгілерді пайдалануды айтамыз. Мысалы, сигнал беру екі немесе үш кілт сөздің пайда болуымен, түстің немесе контрасттың өзгеруімен немесе экранның бір бөлігіне назар аударатын таңбамен қамтамасыз етілуі мүмкін. Негізгі ақпаратты бөлектеу арқылы сигнал беру оқушының назарын аударуға көмектеседі, осылайша жұмыс жадында өңдеуге арналған арнайы бейне элементтерін бағыттайды. Бұл жаңадан бастаған оқушыларға күрделі құралдағы қандай элементтер маңызды екенін анықтауға көмектесу арқылы үстеме шығындарды азайтады, сондай-ақ ақпарат ішіндегі ұйым мен қарым-қатынастарды баса көрсету арқылы тиісті стрессті азайтады. Сигнал берудің артықшылықтары бейнеоқулықтағы ақпаратты сегменттеу немесе бөлшектеу арқылы толықтырылады. Сегменттеу оқушыларға жаңа ақпараттың шағын бөліктерімен өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді және оларға жаңа ақпарат ағынын бақылауға мүмкіндік береді. Осылайша, ол ішкі жүктемені басқарады, сонымен қатар ақпарат құрылымын атап өту арқылы сәйкес жүктемені арттыра алады. Сегменттеуді қысқарақ бейнелер жасау арқылы немесе бейнелерге «алға басу» үзілістерін қосу арқылы жасауға болады, мысалы, YouTube, Annotate немесе HapYak арқылы оқушыларға сұрақ қою және оларды аяқтағаннан кейін «алға» түймесін басуға шақыру. Сегментацияның екі түрі де оқушылардың бейнемен өзара әрекеттесуі және оқу мақсатына ықпал етпейтін қызықты, бірақ артық ақпаратты алып тастау сияқты қосымша артықшылықтар бере алады. Мысалы, музыка, күрделі фон немесе анимациядағы қосымша мүмкіндіктер оқушылардан оларға назар аудару керектігін талап етеді, бұл қосымша жүктемені арттырады және оқуды азайтады. Оқушы жаңадан сарапшы мәртебесіне көтерілген сайын сыртқы жүктемені қосатын ақпарат өзгеретінін атап өткен жөн. Яғни, жаңадан бастаған оқушы үшін артық болуы мүмкін ақпарат тәжірибелі оқушы үшін пайдалы болуы мүмкін, ал жаңадан бастаған оқушыға қажетті ақпарат сарапшы үшін белгілі алаңдаушылық болуы мүмкін [3].

Сурет 1. HapYak арқылы оқушыларға сұрақ қою

Білім беру бейнелерін көруге болатын тағы бір призмасы - бұл оқушылардың қатысуы. Идеясы қарапайым: оқушылар бейнефильмдерді көрмесе, олар одан сабақ ала алмайды. Оқушылардың сабаққа қатысуын ынталандыру сабақтары мультимедиялық оқыту бойынша бұрынғы зерттеулерден және MOOCs (Massive Open Online Courses) пайдаланылған бейнелер бойынша соңғы жұмыстардан алынған. Оқушыларды танымдық бейнероликке тартудың бірінші және ең маңызды ережесі - оны қысқа етіп көрсету. Guo PJ, Kim J. және Robin R. 6,9 миллион бейне көру сеансының нәтижелерін талдау арқылы оқушылардың ағынды бейнені қанша уақыт көргенін зерттеді [4, 41-50 б.]. Олар 6 минуттан аз бейнелердің орташа қатысу уақыты 100%-ға жақын екенін байқады, яғни оқушылар бейнені толығымен көруге бейім болды. Дегенмен, бейнелер ұзарған сайын оқұшылардың қатысуы төмендеді, осылайша 9-12 минуттық бейне үшін орташа өзара әрекеттесу уақыты ~50%, ал 12-40 минуттық бейне үшін орташа өзара әрекеттесу уақыты ~20% болды. Шын мәнінде, кез келген ұзындықтағы бейнелер үшін максималды орташа өзара әрекеттесу уақыты 6 минут болды. Сондықтан 6-9 минуттан ұзақ бейнелерді жасау күш-жігерді босқа кетіруі мүмкін.

MOOCs білім беру үдерісіне кез келген енгізу қоғамдық санада шығармашылық, жаңалық ретінде қабылданады. Және бұл қосудың қандай да бір пайдасы бар ма - қызықтыратын адамдар аз. Әдепкі бойынша, MOOCs тиімділігіне күмән келтіру мұғалімнің мектепте де, университетте де мансабы үшін қауіпті.

MOOCs пайдаланушыларының қарқынды өсуіне қарамастан, ғылыми-педагогикалық қоғамдастық электрондық білім беру ресурстарының сапасына нақты әдістемелік талаптарды әлі әзірлеген жоқ. Оқу-әдістемелік құралдардың, оқулықтардың, дидактикалық материалдардың сапасына, сабақтарды, лекцияларды, семинарларды ұйымдастыруға талаптар қойылады. Электрондық білім беру ресурстарында ережелерді платформа иелері белгілейді. Білім беру мақсатында ғылымды түсіндіруге қатысты бұл ресурстардың мазмұны әлі сынға төтеп бере алмайды. Кейде автор анау-мынау оқу курсын ұсынып, бұл пәнді не нашар біледі, не оны әдейі бұрмалап, оның артында тұрған ғалымдардың беделін түсіреді деген ой туындайды.Оқушыларды қызықтырудың тағы бір жолы – әңгімелесу стилін қолдану. Майердің жекелендіру принципі деп атаған мультимедиялық оқыту кезінде ресми емес ауызекі тілдің қолданылуы оқушылардың оқуына үлкен әсер ететіні көрсетілген. Сонымен қатар, кейбір зерттеулер бейне дикторлардың салыстырмалы түрде тез және ынталы сөйлеуі маңызды болуы мүмкін екенін көрсетеді.

Szpunar KK, Khan NY және Schacter DL. 5 минуттық бейне-дәрістер арасында интерполяцияланған сұрақтарға жауап берген оқушылар мен көрсетілген бейнелерге байланысты емес арифметикалық есептерді шығарған оқушылардың тест ұпайларын салыстырды және интерполяцияланған сұрақтары бар топтағы оқушылар материалды келесі сынақтарда айтарлықтай жақсырақ орындағанын анықтады және аз бос ойлар туралы хабарлады. [5, 6313–6317]. Сондай-ақ, интерполяцияланған сұрақтарды алған оқушылар оқу процесінің ауыртпалығын психологиялық тұрғыдан азырақ деп хабарлады және қорытынды сынаққа қатысты аз алаңдаушылық білдірді. Бұл нәтижелер интерполяцияланған сұрақтар бірнеше механизмдер арқылы оқушылардың бейне арқылы оқуын жақсарта алатынын көрсетеді.

Біріншіден, олар жүктемені азайту арқылы жүктемені оңтайландыруға көмектеседі. Сонымен қатар, интерполяцияланған сұрақтар маңызды ақпаратты еске түсіру, оқушылардың есте сақтау қабілетін және еске түсірілген ақпаратты пайдалану қабілетін нығайтатын «тестілеу әсерін» қосу арқылы белгілі бір пайда әкелуі мүмкін. Ақырында, интерполяцияланған сұрақтар оқушыларға өзін-өзі дәлірек бағалауға көмектеседі, бұл оқушылар мәтінге қарағанда «жеңіл» деп қабылдауы мүмкін орта үшін маңызды артықшылық болып табылады.

Zhang D, Zhou L, Briggs RO, және Nunamaker JF. оқушыларға информатика курсын оқытудағы интерактивті және интерактивті емес бейненің әсерін салыстырды [6, 15–27]. Бейненің қозғалысын басқара алатын, көру үшін маңызды бөлімдерді таңдап, қалауы бойынша артқа қарай жылжыту мүмкіндігі бар оқушылар оқудың жақсы нәтижелерін және үлкен қанағаттануын көрсетті. Интерактивтіліктің осы деңгейіне жетудің бір оңай жолы - бейнелерге тегтелген «тарауларды» қосу үшін YouTube, Annotate, HapYak немесе басқа құралды пайдалану. Бұл оқушыларға бақылауды ғана емес, сонымен қатар сабақтың сәйкес жүктемесін арттыру арқылы ұйымшылдықты көрсете алады.

Бейнелерді көру оқу сияқты пассивті әрекет болуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Білім беру бейнелерін барынша пайдалану үшін біз оқушыларға біз көргіміз келетін оқуға әкелетін өзін-өзі бағалауды өңдеуге және жүргізуге көмектесуіміз керек.

Қорытынды

Бейне оқушылардың оқуын жақсарту және олардың информатика курсына қатысуын арттыру үшін маңызды құрал бола алады. Дегенмен, білім беру бейнелерінен барынша пайда алу үшін жүктеменің үш негізгі құрамдас бөлігін, қатысуға әсер ететін элементтерді және белсенді оқуды ынталандыратын элементтерді есте сақтау маңызды. Сондай-ақ, аталған элементтермен қатар келесі нұсқауларды да ескерген жөн:

1. Бейнелерді қысқа және оқу мақсаттарына бағытталған етіп дайындаңыз.

2. Түсіндірменің тиісті бөліктерін жеткізу үшін аудио және көрнекі элементтерді пайдаланыңыз; бұл элементтерді қайталау емес, толықтыру жолын ойластырыңыз.

3. Маңызды идеяларды немесе тұжырымдамаларды бөлектеу үшін сигналды пайдаланыңыз.

4. Белсенділікті арттыру үшін әңгімелесу, ынталандыру стилін қолданыңыз.

5. Бейнеге жетекші сұрақтарды, интерактивті элементтерді немесе сәйкес үй тапсырмасын қосу арқылы белсенді оқыту контекстіне айналдырыңыз.

Әдебиеттер тізімі:

1. Свеллер Дж. Теория нагрузки, трудности в обучении и учебный дизайн. Узнать Инстр. 2014 год; с. 295–312.
2. Воротникова Е.И. Мультимедийные технологии и видеоуроки // Молодой исследователь Дона. 2020. №3 (24). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/multimediynye-tehnologii-i-videouroki (дата обращения: 16.11.2022).
3. Рыбанов Александр Александрович Возможности видеоурока и их использование на занятиях по информатике // Школьные технологии. 2011. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/vozmozhnosti-videouroka-i-ih-ispolzovanie-na-zanyatiyah-po-informatike (дата обращения: 16.11.2022).
4. Guo PJ, Kim J, Robin R.  Proceedings of the first ACM conference on learning at scale. New York: ACM; 2014. How Video Production Affects Student Engagement: An Empirical Study of Video
5. Szpunar KK, Khan NY, Schacter DL. Interpolated memory tests reduce mind wandering and improve learning of online lectures. Proc Natl Acad Sci USA. 2013;110: p.6313–6317.
6. Zhang D, Zhou L, Briggs RO, Nunamaker JF., Jr Instructional video in e-learning: assessing the impact of interactive video on learning effectiveness. Inf Manage. 2006; p.15–27.