ZAMONAVIY TA’LIM TIZIMIDA YANGI TEXNOLOGIYALARNING O’RNI

ANNOTASIYA

Mazkur maqolada respublikamiz oliy ta’lim tizimida raqamli texnologiyalarni qo‘llash, ularning imkoniyatlarini tahlil qilish asosida o‘quv jarayonini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari aniqlangan. Shuningdek, oliy ta’limda raqamli texnologiyalarni joriy etishga ilmiy asoslangan xulosalar tuzishda mavjud bo‘lgan amaliyotni o‘rganish, tizimlashtirish va umumlashtirish orqali ta’lim sohasida nafaqat muhim o‘rin egallashi va qanday shaklda joriy etilishi bo‘yicha takliflar keltirilgan.

Kalit so'zlar: ta’lim tizimi, texnologiya, kompyuter, masofaviy ta’lim

Ta’lim muassasasidagi zamonaviy texnologiyalar bilim olish imkonini beradi. O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida o‘zaro hamkorlik qilishning yangi yo‘llari yaratildi. Ta’lim muassasasini tanlashda aholi yashash joyiga yaqinligiga emas, ta’lim sifatiga e’tibor qaratilmoqda.

Talim muassasalari dunyo axborot texnologiyalari bilan bazalari bilan bevosita ishlay boshlashdi. O‘zgarishlar ta’lim jarayonini tashkil etishga qaratilgan o‘quv usullariga ham, yondashuvlarga ham ta’sir ko‘rsatdi.

Ta’lim tizimi umumdavriy axborot maydoni bilan qo‘shilish bosqichidan o‘tmoqda. Bu materialni o‘rganishning zamonaviy usullaridan foydalanish imkonini berib, ular yanada qulay va arzon bo‘lmoqda. Texnik uskunalar (kompyuter, smartfon, planshet va boshqa) – ta’lim tizimidagi modernizatsiya jarayonining asosidir. Ular yordamida mashg‘ulot joyiga bormasdan materialni sifatli o‘rganish mumkin. Ta’lim muassasasidagi masofadagi texnologiyalar talabalar va o‘qituvchilarning yashash joyidan qat’iy nazar, o‘zaro hamkorlik qilish imkonini beradi. Buning uchun quyidagilar o‘tkaziladi:

- vebinarlar;

- va xizmatlarda onlayn uchrashuvlar o‘tkazish;

- zamonaviy kompyuter kabinetlarida amaliyotni o‘qitish;

- maxsus saytlardagi shaxsiy kabinetlarga foydalanish va boshqalar

O‘qishning an’anaviy usullari ma’lumotlarni mexanik yodga olishga yo‘naltirilgan. Bunda o‘quv xonasida bo‘lish qulayligi hisobga olinmaydi. Natijada ma’lumotlar o‘quvchilar bilan o‘zaro hamkorlik qilishning mulьtimedia va boshqa usullariga ta’sir ko‘rsatmay, standartli ravishda beriladi. Elektron ta’lim va axborot texnologiyalari odamlarni o‘qitish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi.

Onlayn shaklda o‘qish o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha dolzarb ma’lumotlarni tezroq topish imkonini beradi. Agar kompьyuter va boshqa qurilmalar yordamida o‘qish zamonaviy kabinetda amalga oshirilsa, talabalar yanada qulay sharoitlarda bilim olishi mumkin.

Eskirgan darslik o‘rniga yangilanadigan ma’lumotlar bazasidan foydalaniladi. Shuningdek, masofadagi mashg‘ulotlar uchun zamonaviy kompyuterlar, interaktiv to‘plamlar va shuningdek qulay axborot muhiti yaratilmoqda.

Agar elektron taraqqiyot usulida uydan o‘qitish mumkin bo‘lsa, o‘quvchilar o‘quv auditoriyasiga tashrif buyurmasdan bilim olishi mumkin. Bu materialni o‘zlashtirish sifatiga ham ta’sir ko‘rsatadi. Uy sharoitidagi mashg‘ulotlar sotsializatsiya muammolari bo‘lgan odamlarga mos.

Keyingi yillarda elektronika, mikroelektronika, axborot tashuvchilari, axborot etkazgichlari va boshqa yo‘nalishlar sohasida e’tibor olib borildi.

Hozirgi kunda texnika va axborot fondlarni o‘rganish, ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish va hayotni yaxshilash uchun asos bo‘lmoqda. Zamonaviy texnologiyalarning ta’lim muassasasiga ta’siri uning tarqatilishi uchun bu ma’lumotning o‘zi emas, balki uni topish imkoniyatiga olib keldi.

Shuningdek, kompyuter dasturlari, tizim va xizmat ko‘rsatuvlarini bilishning ahamiyati oshdi.

Masalan, 50 yil avval chizmalarni yaratish uchun  qolda asbob-uskunalar va o‘z bilimlaridan foydalanib, yaratish lozim bo‘lgan edi. Bugungi kunda dasturlar va texnik uskunalarni bilish talab etilmoqda. Zamonaviy tizimlardan foydalanish xato va inson omili imkoniyatini kamaytirish imkonini berdi.

Zamonaviy axborot texnologiyalari qisqa muddatda barcha insoniyatga bilim olish imkonini berdi. Bu hisobot modullari va protsessorlarining jismoniy o‘lchamlarini kamaytirish natijasida amalga oshirildi

Masalan, o‘tgan asr hisoblash mashinalari ulkan hajmdagi, biroq quvvati past bo‘lganligi sababli zamonaviy kompyuterlar bilan raqobatlasha olmagan.

1975 yilda Gordon Mur "Mur Qonuni" ga tuzatishlar kiritdi, unga ko'ra tranzistorlar sonining ikki barobarida har ikki yilda bir marta amalga oshiriladi. Natijada, kompyuterlar, mikrokompyuterlar va boshqa qurilmalarning salohiyatini rivojlantirish chidamli tarzda amalga oshiriladi. Bu nafaqat hisoblash tezligiga, balki texnik qurilmalarning narxiga ham ta'sir qiladi. 

Shu tariqa, ta’lim sohasidagi masofaviy texnologiyalar arzonlashmoqda, o‘quv resurslaridan foydalanish ham ko‘proq insonlarda paydo bo‘lmoqda. Internet, kompyuter va o‘qish usullarining foydalanishi aholi savodxonligining umumiy darajasini oshirish imkonini beradi. Hisoblash texnikasi ishlab chiqarishining arzonlashishi masofadan o‘qitish talabining oshishiga ham ta’sir ko‘rsatmoqda.

Axborot texnologiyalarining 2020 yildan boshlab ta’siri: 2020 yilda dunyoda koronavirus – COVID-19 faol tarqatildi. Ko‘plab mamlakatlar ommaviy tadbirlarni o‘tkazishga cheklovlar kiritdi, odamlar to‘plangan joylarga tashrif buyurishni taqiqladi. Maktab, oliy ta’lim muassasalari va boshqa tashkilotlarda masofadan o‘qitish shakllari joriy etildi

Shunga qaramasdan, ta’lim sohasidagi masofaviy texnologiyalar bu sohani aman qolish va o‘rinlarini mustahkamlash imkonini berdi. Odamlar bilan muloqotda infektsiyaga ega bo‘lishni taqiqlash va xavf qilish natijasida ko‘pchilik internet yordamida o‘qishga o‘tdi.

Maktab, oliy ta’lim muassasalari va markazlari qisqa muddatda o‘qitish usullarini o‘zgartirdi yoki mavjud masofadan o‘tkazish kurslarini yaxshiladi. Standartli ta’lim dasturlari interaktiv formatga o‘zgartirildi. Endi ma’lumotlarni nafaqat yaqindan, balki internet orqali ham olish mumkin.

Elektron ta’lim va masofaviy texnologiyalar odamlarga ishlab chiqarishdan ajralmasdan malakasini oshirish, kasbiy qayta tayyorlash va qisqa muddatli ta’lim olish imkonini berdi. Maktab o‘quvchilari va talabalar ham o‘qishni to‘xtatmay, ma’lumotlarni olishning yangi usullariga moslashdi.

Zamonaviy o’quv markazlari 2020 yilgacha o‘qitishning yangi tizimlarini joriy etgan edi, shuning uchun pandemiya ko‘plab universitetlar va ta’lim markazlarini qisqa muddatda tabiiy o‘zgarishlarga ixtisoslashtirdi

Istiqbolli ta’lim Elektron ta’lim va masofadan o‘tkazish kurslari turli faoliyat sohalari mutaxassislarining malakasi va bilim darajasini oshirish imkonini beradi. Bunda tayyorlash uchun kam vaqt ketadi.

Agar inson malaka oshirish kurslarini masofadan o‘tishga qaror qilsa, u byudjetni tejaydi. Shuningdek, masofadan o‘tkaziladigan kurslar nafaqat o‘z shahrida, balki butun Rossiyada yoki ham dunyoda tegishli o‘quv yurtini topish imkoniyatidir. Shu bois yanada nufuzli tashkilotlarni o‘qitish kurslari va dasturlari yanada arzon bo‘lmoqda.

Endilikda malakali mutaxassislarga ta’lim muassasasida masofadan foydalanish kerak. Bu xodimlarga talabli bo‘lib, mehnat funktsiyalari sifatini oshirish imkonini beradi.

Yangi raqamli texnologiyalarning kamchiligi: Internet orqali o'rganish jarayoni tez rivojlanmoqda. Biroq, barcha o'qituvchilar odatdagi ish uslubini yanada rivojlangan tarzda o'zgartirishga tayyor emaslar. Elektron ta'lim va materiallarni uzatishning masofaviy usullari bilimga bo'lgan ehtiyojni rivojlantirishi kerak. Ammo zamonaviy texnologiyalardan oqilona foydalanish idrokning deformatsiyasiga olib keladi. Jonli muloqotni to'liq cheklash, ijtimoiy ma'qullash va gapirish imkoniyatining yo'qligi-bularning barchasi bunday tizimning salbiy oqibatlariga olib kelishi mumkin. Agar elektron ta'limning tuzilishi bo'lmasa va faqat ixtiyoriy qo'shimcha sifatida taklif etilsa, ta'lim sifati buziladi.

Elektron ta'limni rivojlantirishda raqamli texnologiyalarni rivojlantirishni rag'batlantirishda  davlat muhim rol o'ynaydi.

Ta’lim uchun yangi texnologiyalarning afzalligi: Bundan 20 yil oldin kasallik o'quv jarayonini to'xtatishi mumkin edi- inson darslarni o'tkazib yuborsa, materialni o'zlashtira olmasdi. Endi talabalar hatto shifoxonada ham fanlarni o'rganishlari mumkin. Bundan tashqari, masofaviy texnologiyalar qo'shimcha afzalliklarga ega:

- qulay joyda ta'lim;

- o'z-o'zini tarbiyalash uchun rag'batlantirish;

- tez va oson ma'lumot qidirish;

- hududiy birikmaning yo'qligi;

-axborot texnologiyalaridan foydalanish usullari bo'yicha bilimlarni takomillashtirish;

- ma'lumotlarga kirish ta'lim muassasasining adabiyoti bilan cheklanmaydi va hokazo.

axborot texnologiyalaridan foydalanish usullari bo‘yicha bilimlarni yaxshilash;

• ma’lumotlarga erishish ta’lim muassasasi adabiyotlari bilan cheklanmaydi.

Telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishda intellektual darajada va o‘zini o‘qitish qobiliyati oshmoqda. Bu odamlarning ta’limiga qulay ta’sir ko‘rsatmoqda, o‘z-o‘zini o‘rganish va kelajakdagi ishlar uchun ma’lumotlarni to‘g‘ri qidirishga xizmat qiladi. Elektron ta’lim va masofadan o‘tkazish kurslari oliy ta’lim o‘qituvchilar tarkibiga yangi o‘rganish va o‘qishning odatdagi usullarini o‘zgartirishga xizmat qiladi. Natijada tajribali pedagogning amaliy ko‘nikmalari va faoliyat yo‘nalishi to‘g‘risidagi yangi nazariy ma’lumotlar o‘qitish tizimini yaxshilash mumkin.

Ma’lumot bilan tanishish uchun kompьyuterdan foydalanish muhtaram fikrlashni rivojlantiradi. Buning uchun videoroliklar, audiofayllar, taqdimotlar va boshqalar foydalanilmoqda.

Axborot texnologiyalari arzonlashayotgani uchun kelgusida ulardan foydalanish ham maktabgacha yoshdagi bolalar uchun asoslashtirilishi mumkin. Masalan, pedagog materiallarni ko‘rsatgich namoyish etish uchun interaktiv to‘pona, videoroliklardan foydalanishi mumkin. Bolam kelajakdagi raqamli muhitda tezroq o‘zlashtirilishi mumkin.

Adabiyotlar ro'yxati:

1. Abdullayev, M., Saidahror, G., & Ayupov, R. (2020). Рақамли иқтисодиёт кадрлар тайёрлашнинг долзарб йўналишлари. Архив научных исследований, 1(23).
2.  Norboeva N Erkinovna, Khashimova D Pakhritdinovna. The role of the digital economy in the development of information and communication technologies /ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal 10 (3), 25-31.
3. Abdullayev, M. (2020). Analysis of application of information systems at industrial enterprises. Архив научных исследований, 1(20). https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/2270.
4. Инновацион таълим технологиялари/ Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. - Т.: “Сано стандарт” нашриёти, 2015. – 150 б.
5. Ишмухамедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш  йўллари. - Т.: ТДПУ, 2005 й.
6. Беспалько O.В. Социальная педагогика: схемы, таблицы, комментарии (учеб.пособие).–М.: Центр учебной литературы, 2009. - 208 с. - ISNB 978-966-364-837-8.
7. Шаронин Ю.В. Цифровые технологии в высшем и профессиональном образовании: от личностно ориентированной Smart-дидактики к блокчейну в целевой подготовке специалистов // Современные проблемы науки и образования 2019. – No 1.
8. Mirabdullayevna M. O. Diagnostics of the Roadbed //International Journal of Progressive Sciences and Technologies. – 2020. – С. 41-43
9. Mirzakhidova O. M. PROSPECTS FOR THE CONSTRUCTION OF RAILWAYS IN UZBEKISTAN //Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. 2.
10. Info COM.UZ