ЖОБАЛЫҚ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ АРҚЫЛЫ ГЕОГРАФИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ГЕОГРАФИИ ЧЕРЕЗ МЕТОДЫ ПРОЕКТНОГО ОБУЧЕНИЯ

Азимбаева Макбал Бахтияровна

магистрант, Евразийский национальный университет им. Л. Н. Гумилева

Казахстан, г. Астана

Жангужина Алтын Амиржановна

Phd, старший преподаватель кафедры физической и экономической географии Евразийский национальный университет им. Л. Н. Гумилева,

Казахстан, г. Астана

IMPROVING THE TEACHING OF GEOGRAPHY THROUGH PROJECT-BASED LEARNING METHODS

Makbal Azimbayeva

Master’s student of "L. N. Gumilyov Eurasian National University, of specialty

Kazakhstan, Astana

Altyn Zhanguzhina

PhD, Senior Lecturer at the Department of Physics and Economics Geography of L. N. Gumilyov Eurasian National University,

Kazakhstan, Astana

АННОТАЦИЯ

Мақалада "жоба" ұғымының негізгі анықтамалары, жобалардың типологиясы мен жіктелуі, география пәнін оқыту процесінде жобалық қызметті жүзеге асыру қарастырылады.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются основные определения понятия" проект", типология и классификация проектов, осуществление проектной деятельности в процессе преподавания географии.

ABSTRACT

The article discusses the basic definitions of the concept of "project", the typology and classification of projects, the implementation of project activities in the process of teaching geography.

Кілт сөздер: жоба, жобалау технологиясы, өзіндік жұмыс, тұлғаға бағытталған оқыту, құзыреттілік тәсіл.

Ключевые слова: проект, проектная технология, самостоятельная работа, личностно-ориентированное обучение, компетентностный подход.

Keywords: project, project technology, independent work, personality-oriented training, competence-based approach.

Жобалық оқыту технологиясы көрнекті американдық философ және педагог Джон Дьюи (1859-1952) негізін қалаған "прагматикалық педагогиканың" теориялық тұжырымдамаларына негізделген. Оның ілімі бойынша, шындық пен құндылық ғана адамдарға пайдалы практикалық нәтиже беріп, бүкіл қоғамның игілігіне бағытталады. Дж. Дьюидың теориясының негізгі ережелері келесідей: онтогенезде бала адамзаттың танымдағы жолын қайталайды; білімді игеру стихиялы, бақылаусыз процесс; білімді меңгеру үшін оқушыға өмірден алынған және ол үшін маңызды мәселе ұсынылуы керек; оқыту оқушының жеке қызығушылығына сәйкес мақсатқа сай танымдық және жобалық әрекеттері арқылы жүргізілуі керек; оқушы материалды тек тыңдау немесе сезім мүшелерімен қабылдау арқылы емес, оқытудың белсенді субъектісі бола отырып, оның бойында пайда болатын білім қажеттілігінің арқасында меңгереді.

«Жоба» (projectio) термині латын тілінен аударғанда «алға лақтыру» дегенді білдіреді.

Бұл тұжырымдаманың әртүрлі түсіндірмелері бар. Сонымен, өз еңбектерінде Е.С. Полат былай дейді: «Жоба – болжамды немесе мүмкін объектінің, күйдің прототипі, идеалды бейнесі, кейбір жағдайларда – қандай да бір іс-әрекеттің жоспары».

Қ.М. Кантор жобаны шығармашылық белсенділікті білдіру тәсілдерінің бірі ретінде қарастырады. Автор жобамен жұмыс істеу сананың нақты формасын дамытады, онсыз еңбек процесі мүмкін емес деп есептейді.

Жобаны құру процесі дизайн деп аталады. Дж. К. Джонсон өз еңбектерінде бұл процестің көптеген анықтамаларын келтіреді, олардың негізгісі "жобалау – бұл қоршаған ортадағы өзгерістерді тудыратын қызмет түрі". Бүгінгі таңда дизайн табиғи немесе салынған ортаны өзгертуге бағытталған жоспарлы жұмыс деп саналады.

Жобаны орындау барысында оқушы мұғалімнің басшылығымен жұмыс жоспарын құруды және оның тармақтарына сәйкес әрекет етуді өз бетінше үйренуге мүмкіндік алады, бұл қажетті оқу, сондай-ақ әлеуметтік дағдылардың бірі болып табылады.

Т. Г. Белованың пікірінше, білім алушылардың жобалық жұмысының айқын даму мүмкіндіктері бар. Бұл мектеп оқушыларының пәнге деген қызығушылығының дамуына, сондай-ақ олардың білім құрудың танымдық дағдыларының дамуына, сондай-ақ үлкен ақпараттық кеңістікте шарлау қабілетіне байланысты [1].

Қазіргі кездегі ең маңызды міндет – үнемі өзгеріп отыратын ортаға тез бейімделе алатын тұлғаны қалыптастыру [2]. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуының арқасында ақпараттың үлкен көлемі адамдарға қолжетімді болды, сондықтан оны жылдам өңдеуге қабілетті кадрларға қажеттілік туындайды.

Мектептегі оқытудың негізгі мақсаты-балаларға білім беру емес, әртүрлі көздерден алу қабілетін жетілдіру. Оқу процесінің ажырамас бөлігі оқытуда тұлғаға бағытталған тәсілді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жобалау қызметі болып табылады.

Бүгінгі таңда оқу жобаларының көптеген түрлері әзірленді. Оларды жіктеу өндіріс уақыты, жұмыс ауқымы, даму сапасы, пайдаланылатын ресурстар саны және т.б. бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.

Жобаларды жіктеудің келесі негіздері бар. Пәндік-мазмұндық сала бойынша ол үш топқа бөлінеді. Монопроекттер – бір пән шеңберінде өтетін; пәнаралық-екі және одан да көп оқу пәндерінің білімін қолдануды көздейтін; пәннен тыс жобалар, олардың жұмысы мектеп пәндерінен тыс білімді талап етеді.

Ұзақтығы бойынша бір сабақ ішінде әзірленетін шағын жобалар бөлінеді; қысқа мерзімді-жұмыс бірнеше сабақ барысында жүреді (әдетте 2 - ден 4 – ке дейін); ұзақ мерзімді жобалар – орындалатын тоқсан немесе одан да көп.

Оқушылардың орындалу орны бойынша жобалар бөлінеді: сыныпта сабақта, мектепте сабақтан кейін, сондай-ақ үйде немесе жан-жақты. Қатысушылар саны бойынша  жеке, топтық, сыныптық болып жіктеледі.

Жобалардың типологиясы да егжей-тегжейлі әзірленген.

1. Тәжірибеге бағытталған жоба студенттің әлеуметтік мүдделеріне бағытталған. Жобалық жұмыстың бұл түрі алынған өнімнің алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Бұл күнтізбе, постер, коллаж, оқу құралы, әзірленген ұсыныстар және т.б. Өнімді одан әрі тәжірибеде қолдану мүмкіндігіне, мысалы, сыныптың, мектептің өмірінде және жұмыстың сапасы мен өзектілігіне қарай қала немесе елдің мүмкіндігіне ерекше назар аударылады.

2. Зерттеу жобасы қатаң құрылымға ие. Міндетті шарт-таңдалған тақырыптың өзектілігін негіздеу, сонымен қатар зерттеудің негізгі міндеттерін бөліп көрсету. Мұғаліммен бірлесіп, студент гипотеза жасауы керек, содан кейін оны тексереді. Жұмыс аяқталғаннан кейін жұмыс процесінде алынған нәтижелерді талқылау жүргізілуі керек.

3. Ақпараттық жоба – бұл құбылыс немесе объект туралы ақпаратты жинау және өңдеу бойынша оқушылардың мақсатты жұмысы. Алынған мәліметтер талданып, қорытындыланады. Жұмыс аяқталғаннан кейін алынған нәтижелер мақала, баяндама, кітапша және т.б. форматында жарияланады.

4. Шығармашылық жоба басқа жобалардан егжей-тегжейлі құрылымының жоқтығымен ерекшеленеді және нәтижелерді еркін көрсетуді көздейді. Жұмыстың нәтижесі театрландырылған қойылым, бейнефильм жасау, спорттық ойындар және т.б.

5. Рөлдік жобаны әзірлеу және жүзеге асыру ең қиын, өйткені ол әлеуметтік немесе іскерлік қарым-қатынастарды қайта жасайды. Жоба барысында қатысушылар әртүрлі әдеби кейіпкерлер мен тарихи кейіпкерлердің образында өздерін сынап көреді. Бұл жобаның түпкі мақсаты – шара өткізу.

Толықтығына қарай жобалардың екі түрі бар.

1. Моно-жобалар. Мұндай жобалар белгілі бір саланы немесе академиялық пәнді оқу үшін пайдаланылады. Бұл жағдайда басқа оқу пәндерінен алынған ақпаратты, сонымен қатар ғылыми және практикалық әрекеттерді пайдалануға болады.

2. Пәнаралық (интеграцияланған) жобалар.

Жобалық қызметтің бұл түрі екі немесе одан да көп пәндерді қамтиды. Біріктірілген жобаны жүзеге асыру үшін әртүрлі пәндердің оқытушыларымен кеңесу қажет. Мұндай жобалар шағын және ұзақ мерзімді болуы мүмкін. Жобамен жұмыс істеу барысында мектеп білімі бір-бірімен біріктіріліп, оқушылардың дүниенің тұтас бейнесін қалыптастыруға мүмкіндік береді [3].

Жоба қызметі күрделі құрылымдалған және көп қырлы. Ол мақсаттарды, міндеттерді, функцияларды, мазмұнды, ішкі және сыртқы жағдайларды, нәтижелерді қамтиды. Жобада кіріктірілген білімді қажет ететін маңызды мәселенің болуы оқушылардың оқу материалын меңгеруіне ғана емес, олардың ойлауын, дербестігін, танымдық белсенділігін дамытады [2].

Жобалық іс-әрекеттің нәтижелерін тексеру және қорытындылау студент пен мұғалімге қажет, өйткені бұл оларға нәтижелерді бағалауға және сәйкесінше өзін-өзі бағалауға мүмкіндік береді [4].

Жоба жұмысының соңғы өнімі жазбаша түрде ұсынылуы мүмкін, мысалы, ол эссе, реферат, баяндама, стенд, газет және т.б. болуы мүмкін; шығармашылық жұмыс ретінде – театрландырылған қойылым, музыкалық қойылым, компьютерлік анимация жасау және т.б.; модель немесе жобаның көрсетілген тақырыбына сәйкес келетін кез келген басқа дизайн өнімі сияқты материалдық объект түрінде.

С. Н.Фомининнің "География сабақтарындағы жобалық қызмет" әдістемелік әзірлемесінде оқыту процесінің тиімділігі мен сапасын арттыру мақсатында жоба әдісін қолдану негізделеді. Жоба бойынша жұмыс барысында оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу және ойлау қабілеті қалыптасады, пәнге деген қызығушылығы артады, коммуникативтік қабілеттері мен шығармашылық қабілеттері дамиды[5].

Соңғы жылдары география сабағында жобалау технологияларын қолданудың тұрақты жүйесі пайда болды. Оқушылардың жобалық әдіспен алғашқы танысуы 5-сыныпта, осы пәннің курсы басталған кезде пайда болады. Жобалармен жұмыс жалпы білім беру мекемесін бітіргенге дейін жалғасады. Әрине, 5-6-сынып оқушыларының орындаған жұмыстары нақты зерттеушілік сипатта емес. Дегенмен, дәл осы кезеңде мақсат қою, міндеттерді анықтау, іргелі және проблемалық сұрақтарды құрастыру, гипотезаларды алға қою, қорытындыларды тұжырымдау және т.б. дағдыларды қалыптастыру жүзеге асады. Әрбір сыныппен жобалық жұмыстың күрделілік дәрежесі артады, жүйелі жұмыс зерттеу іс-әрекетінде жоғары деңгейге жетуге мүмкіндік береді.

Біз 9-сынып оқушыларына география пәнінен «Қазақстанның табиғи-ресурстық потенциалы» тақырыбына арналған ақпараттық жобаның әдістемелік әзірлемелерін ұсынамыз, оның негізгі білім беру мақсаты әртүрлі мазмұндағы ақпаратты табу, өңдеу және ұсыну дағдыларын дамыту болып табылады.

Жобаның тақырыбы: "Қазақстанның табиғи-ресурстық әлеуетін бағалау". Жұмыстың мақсаты:

1. Сабақта алған білімдерін бекіту, Қазақстанда жекелеген табиғи ресурстарды өңдеу технологиясын сипаттап, орталықтары мен дайын өнім түрлерін атайды және т. б.

Жұмыстың міндеттері:

1. Табиғи ресурстардың шығу тегін зерттеу;

2. Табиғи ресурстардың маңыздылығын анықтаңыз;

3. Жер, су, орман, биологиялық, рекреациялық, минералдық ресурстар әлеуетіне баға беріңіз;

4. Қазақстанның кескін-картасына табиғи ресурстардың орналасуын белгілеңіз (иллюстрацияларды, картаны, статистикалық материалды қолдану);

5. Кескін-картамен жұмыс істеу барысында біртұтастылық(жүйелік), шығармашылық(креатив), ұқыптылық(эстетика) талаптарын ескеріңіз.

Жобамен жұмыс істеу жеке тұлғаны, шығармашылық ойлауды, бастамашылдықты дамытуға, сонымен қатар алған білімдерін практикада қолдана білуге ​​ықпал етеді.

Жобаның түріне байланысты әртүрлі бағалау жүйесі жүзеге асырылады. Бұл жобаны бағалаудың жалпы критерийлері:

1. Табиғи ресурстар әлеуетіне баға берілген.       

2. Ақпаратты жоғары сапалы өңдеу жүзеге асырылды.

3. Жұмыс ұқыпты дайындалды.

4. Презентация дұрыс құрастырылған, оқушылар бірлесіп жұмыс істеуге, жұмысты талқылауға және аудиториядан туындаған сұрақтарға жауап беруге дайын екендіктерін көрсетеді. Мұғалім география сабағында жобалық технологияны пайдаланған кезде оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіруге жағдай жасау мұғалімнің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Оқытушы үйлестіруші және кеңесші қызметін атқарады, ал орындаушы рөлі жоба жұмысын жүзеге асыратындарға жүктеледі. Мектеп оқушыларының жобаларды сәтті орындауына олардың шеберлігі мен қабілеттері ғана емес, сонымен қатар мұғалімнің жеке қасиеттері де ықпал етеді. Мұғалімнің шығармашылық ойлауы мен дүниетанымы кең болуы, оқу материалын сенімді меңгеруі қажет.

География сабағында жобалау технологияларын қолдану мектептегі білім берудің қажетті буыны болып табылады. Бұл теориялық білім мен практикалық іс-әрекет арасында берік байланыс орнатып, мектеп оқушыларының танымдық белсенділігін арттырады, олардың тұлғалық өсуіне ықпал етіп, негізгі құзыреттіліктерін дамытады.

Жобалық әдіс (жобалық технология) тұлғаға бағытталған оқытудың тиімді түрлерінің бірі болып табылады [6]. Ол білім беру жобасының мәселелерін шешу арқылы оқушылардың өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Білім беру жобасын аяқтау процесінде оқушылар белсенді оқу-танымдық жұмыстарға тартылады, оның нәтижесі құзыреттілік қалыптасады. «Білім беру стандартына сәйкес тұлғаның нәтижесі – білім беру үдерісінде оқушының өзіне, сыныптастарына, мұғаліміне, сондай-ақ білімнің өзіне және оның нәтижелеріне деген құндылық қатынасын дамыту».

«Жоба әдісін»  меңгерудің жеке нәтижелеріне мыналар жатады:

– өзін-өзі бағалауды, өзін-өзі бағалауды арттыру, еңбек нәтижесінде қол жеткен табысқа қанағаттану;

– мұғаліммен және басқа оқушылармен қарым-қатынас және ынтымақтастық арқылы қарым-қатынас дағдыларын жетілдіру [6].

Жобалық әдіс заманауи білім берудің басты мақсаты – мамандандырылған мектеп құруды көздейтін құзыреттілік көзқарасты жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда мамандандырылған оқыту оқушыға одан әрі білім алуды таңдауға көмектесу, сонымен қатар оқушыны әлеуметтік, кәсіби және мәдени өзін-өзі анықтауға дайындау ретінде қарастырылады. Жобалау технологиясын меңгеру нәтижесінде оқушылар қазіргі қоғамға қажетті білік пен дағдыларды меңгереді. Жобалық іс-шаралар білім сапасын арттырады, сонымен қатар мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас стилін демократияландырады.

Қорыта келе, қазіргі педагогикада жобалық әрекеттерді қолдану өзекті бола түсуде. Себебі, бұл өзіндік жұмыс формасының арқасында балаларда ақыл-ой әрекетінің мәдениеті барынша тиімді қалыптасады.

Мектепте алған білім, білік, дағдылар адам тәрбиесінің негізі болып табылады. Оқушылардың тек интеллектуалдық ғана емес, сонымен қатар шығармашылық әлеуетін дамыту қазіргі мектептегі білім берудің талабына айналды. Жобалық оқыту әдісі мектеп оқушыларының мотивациясы мен қызығушылығын дамытады, сонымен қатар ынтымақтастық пен бірлескен іс-әрекет негіздерін қалыптастырады. Жобалық әдіс оқу үдерісінің дербес құрылымдық бірлігі ретінде қарастырылады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Белова Т.Г. Исследовательская и проектная деятельность учащихся в современном образовании. URL: ftp://lib.herzen.spb. ru/text/belova_35_76_2_30_35.pdf
2. С. М. Бахишева Педагогикалық жобалау: теориясы мен технологиясы: Оқулық. Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2011.- 336 бет.
3. Полат Е.С., Бухаркина М.Ю., Моисеева М.В., Петров А.Е. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования: учебное пособие. 4-е изд. М.: Издательский центр «Академия», 2009. C. 71.
4. Пахомова Н.Ю.Метод учебного проекта в образовательном учреждении: Пособие для учителей и студентов педагогических вузов. 3-е изд., испр. и доп. М.: АРКТИ, 2005 112 с. (Метод. биб-ка)
5. https://nsportal.ru/shkola/geografiya/library/2020/03/22/metodicheskaya-razrabotka-proektnaya-deyatelnost-na-urokah
6. Белухин А.Д. Личностно-ориентированная педагогика. М.: Моск. психолого-социальный ин-т, 2014. 448 с.