МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН ТЕКСЕРУ

CHECKING KNOWLEDGE OF STUDENTS ON MATH LESSONS

Guldana Amangeldina

student, Department of Algebra and Geometry, L.N. Gumilev state University,

Astana, Kazakhstan

Saule Burgumbaeva

scientific supervisor, PhD, associate professor, L.N. Gumilev state University,

Astana, Kazakhstan

АННОТАЦИЯ

Математика сабағында оқушылардың білімін тексеру – педагогикалық ғылымның маңызды мәселелерінің бірі. Қазіргі замандағы білім беру жүйесінің дамуымен байланысты осы мәселеге де жаңаша көзқарастар қалыптасуда. Оқушылардың математикалық білімдерін тиімді бағалау, олардың оқу жетістіктерін арттыруға және оқыту процесінің сапасын жақсартуға бағытталған әдістер мен технологияларды іздестіру қажеттілігі туындайды. Бұл мақалада Қазақстандағы математика сабақтарындағы білім тексерулерінің түрлері мен бағалау критерийлері қарастырылады.

ABSTRACT

Checking students' knowledge in mathematics lessons is one of the most important problems of pedagogical science. In connection with the development of the modern education system, new approaches to this issue are also being formed. There is a need for an effective assessment of students ' mathematical knowledge, the search for methods and technologies aimed at increasing their educational achievements and improving the quality of the learning process. This article discusses the types of knowledge tests and assessment criteria in mathematics lessons in Kazakhstan.

Кілтті сөздер: оқыту, бақылау, критерийлер, белгі, баға, жиынтық бағалау, қалыптастырушы бағалау, қате.

Keywords: teach, control, criteria, marking, assessment, summative assessment, formative assessment, mistake.

Мектептегі мұғалімнің міндеті − белгілі бір пән бойынша білім беру ғана емес, сонымен қатар әртүрлі жағдайларда бейімделе алатын адамды тәрбиелеу. Оқушы − бұл өзінің іс-әрекетін және оның нәтижелерін жоспарлай, ұйымдастыра және бағалай алатын адам. Сондықтан мен сабақтың әртүрлі кезеңдерінде, соның ішінде оқушылардың жетістіктерін бағалауда заманауи әдістер мен формаларды енгізуге тырысамын.

Мен қазіргі уақытта оқушылардың жетістіктерін бағалау үшін қандай формаларды, әдістерді, құралдарды қолданамын деген сұрақ бойынша өз ойларым мен тәжірибеммен бөліскім келеді. Оқушылар бағалаудың критериалды жүйесі қалыптастырушы бағалауды (ағымдағы бағаларды) және жиынтық бағалауды (оқу бағдарламасының бөлімдерін аяқтағаннан кейін, тоқсан мен жылдағы қорытынды бағалауды) қамтитынын біледі. Қалыптастырушы бағалау сыныпта немесе үйде күнделікті жұмыс барысында білімді, дағдыларды меңгеру деңгейін анықтауға арналған. Ол әртүрлі нысандарда жүзеге асырылады және мұғалім мен оқушыға өз жұмысын түзетуге және анықтайтын жұмыс жүргізілмес бұрын мүмкін болатын олқылықтар мен кемшіліктерді жоюға мүмкіндік береді.

Бағалау − оқу тақырыбының бөлімін оқуды аяқтаған кезде білім мен оқу дағдыларының қалыптасу деңгейін анықтауға арналған [1, с. 217]. Бағалау әр түрлі типтегі жұмыстарды орындау нәтижелері бойынша жүргізіледі (тесттер, бақылау жұмыстары). Бағалаудың мақсаты − оқу сапасын жақсарту [2, с. 245]. Дұрыс бағалау − мұғалім мен оқушының сәтті қарым-қатынасының кепілі. Сабақта бағалау тек процесс емес, нәтиже деп санаймын. Процесс мұғалімнің өз бетінше немесе оқушылармен бірге болашақта жұмыс бағаланатын белгілі бір критерийлерді әзірлеуінен тұрады. Нәтиже − білімнің қаншалықты толық және қалай дұрыс игерілгендігінің, қандай дағдылардың дамығанының, қандай дағдылардың игерілгендігінің көрсеткіші. Әрине, бағалау оқу процесін ынталандырады. Ол арқылы студенттер өздерінің жетістіктерін көреді, бағалау одан да көп нәрсені білуге деген ұмтылысты "қыздырады".

Оқыту процесінде бағалау объектісі оқушының оқу мақсатына жету әрекеті болып табылады. Сондықтан оқыту мақсатын әзірлеу бағалау мен бағалаудың барлық түрлерінің негізі болып табылады. Оқытудың мақсаты сабақтың негізгі бөлігі болып табылады және мұғалім мен оқушылардың барлық іс-әрекеттері бағытталған осы мақсатқа жету үшін. Оқыту мақсаты сабақ процесін, оқыту әдістері мен құралдарын анықтайды және бағалау. Оқытудың мақсаты − оқыту, дамыту және тәрбиелеу нәтижелерін алдын ала жоспарлау, яғни, мақсат-қызметтің күтілетін нәтижесі[3, с. 51]. Мақсат тек көрсетпейді нәтиже, сонымен қатар осы нәтижелерге қол жеткізуге шақырады. Мақсатты әзірлеу бірінші болып табылады оқыту мен тәрбиелеу процесінің маңызды кезеңі.

"Критерий-бұл бір нәрсені бағалау, анықтау немесе жіктеу жүргізілетін белгі.» И.Низовская [4, с. 62].

Бағалаудың барлық түрлері, әсіресе қалыптастырушы бағалау, оқушылардың жұмысын бағалауды ұйымдастыру үшін мұқият әзірленген критерийлерді қолдануды қамтиды. Нақты әзірленген критерийлерді қолдану бір оқушының жұмысын/жауабын екіншісінің жұмысымен/жауабымен салыстырмай, әр оқушының іс-әрекетін жеке объективті бағалауды қамтамасыз етеді. Мұндай бағалау әр оқушының оқушыларды жеке дәрежелерге бөлу үшін емес, оқу туралы нәтижелерге қатысты не білгенін анықтау үшін қолданылады. Бұл дегеніміз, әр оқушы бағалау критерийіне қатысты оқу материалын меңгеру деңгейін көрсетеді. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау критерийлерін әзірлеуде оқу мақсаттары негіз болып табылады.

Мысал 1. Сабақтың мақсаты:"Пропорцияларды құру және шеше білу"

1-кесте

Талдау үшін келесі сұрақтарды қолданамыз:

Қазақстанда критериалды бағалау жүйесі 2016 жылдан 2020 жылға дейін бес балдық жүйені ауыстыру үшін біртіндеп енгізілді. Бұл жүйенің мақсаты-оқушылардың білімін бағалау және бағалау процесінде субъективтілікті жою. Бұл мақалада сіз балдарды Қазақстандағы бағаға қалай аудару керектігін, жаңа бағалау жүйесі қалай жұмыс істейтінін және оның қандай артықшылықтары бар екенін білесіз.

Мектептегі оқушыларды критериалды бағалау қазіргі мектептің міндеті − білім беру ғана емес, сонымен қатар аналитикалық ойлауды, жаңа технологияларды игеру дағдылары мен дағдыларын дамыту. Бұл тапсырманы орындау үшін жаңа пәндерді енгізу және оқу жоспарларын өзгерту жеткіліксіз. Білім алу тәсіліне және оларды бағалау критерийлеріне өзгерістер қажет. Ескі бағалау жүйесі субъективтілігімен және орташалығымен ерекшеленеді, бұл білім сапасына қойылатын заманауи талаптарға сәйкес келмейді. Халықаралық стандарттарға сәйкес білім деңгейін арттыру. Қазақстандық мектеп түлектерін халықаралық деңгейде бағалаудың объективтілігі мен бәсекеге қабілеттілігі үшін оқу жетістіктерін бағалауға қойылатын бірыңғай талаптарды әзірлеу. Осыған байланысты ҚР тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекетттік бағдарламасы бекітіліп, 2016 жылы Қазақстан мектептерінде критериалды бағалау енгізілді [5, с. 303]. Критериалды бағалау дегеніміз не? Бұл оқушының білім мен дағдыларды игерудегі жеке жетістіктерін ұжымдық әзірленген эталонмен — оқытылатын материал мен оқу міндеттерін ескере отырып қалыптастырылған өлшемдермен салыстыру арқылы анықтау әдістемесі. Олар педагогикалық ұжымға, мектеп оқушыларына және олардың ата-аналарына белгілі. Критериалды бағалау мұғалімдерге оқу нәтижелері мен оқушының жеке жетістіктерін ағымдағы, мерзімді және қорытынды бақылауға, оқу процесінде оқушылардың өзін-өзі бақылауын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Дәстүрлі оқу процесінде оқу параметрлері (оқу уақыты, ақпарат беру тәсілі) бекітілген және сәттілік нәтижелері әртүрлі болуы мүмкін. Педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Сергей Лаврентьев, американдық психологтар Дж. Керолл мен Б. Блум оқу нәтижелерін тұрақты параметрге айналдыруды және берілген критерийлерге жету үшін шарттарды өзгертуді ұсынды [6, с. 112]. Осы тәсілдің негізінде критериалды оқыту технологиясы жасалды, оны толық игеру технологиясы деп те атайды. Бұл барлық оқушылар оқу материалын игере алатындығына негізделген.

Белгі оқушының жалпы қабылданған критерийлерге сәйкес материалды игеру деңгейін көрсетеді, ал бағалау, тіпті ең қанағаттанарлықсыз, тек түзету мүмкіндігі бар аралық кезеңдегі бағалау болып табылады. Жиынтық бағалау дегеніміз не? Бұл жиынтық бағалау түріндегі оқыту нәтижелерін мерзімді және қорытынды бақылау, оған мыналар кіреді: бөлімге жиынтық бағалау (БЖТ); тоқсанға жиынтық бағалау (БЖТ). Белгілі бір пән бойынша бір бөлімді оқығаннан кейін студенттер емтихан тапсырады (БЖБ). Сондай-ақ, тоқсан қорытындысы бойынша емтихан тапсырады. Барлық емтихандардың бағалары (әр пән бойынша төрттен төртке жуық емтихан) бес балдық жүйенің қорытынды тоқсандық бағасына әсер етеді. Ол жиынтық және қалыптастырушы бағалау нәтижелерін ескеретін арнайы формула бойынша есептеледі: 50% — БЖТ үшін бағалау, 25% — БЖТ үшін бағалау, 25% - формативті бағалау. Ағымдағы және қорытынды белгілерді қою тәсілдері және оларға қол жеткізу үшін қойылған мақсаттар мұғалімдер мен оқушыларға ашық және түсінікті. Бақылау процесінде бір оқушы екіншісімен салыстырылмайды, бірақ мектеп пәнін игерудің жеке динамикасын анықтайды. Критериалды бағалау кезінде мұғалім мен оқушы — бірлескен міндеттермен бірге жұмыс істейтін және туындаған мәселелерді шешетін серіктестер. Оқушылардың оқу пәндерін меңгеру деңгейін бақылау үшін мынадай жұмыс түрлері пайдаланылады: бастапқы (оқу жылының басында білім деңгейін анықтайды және осы нәтижелерді тіркейді); диагностикалық (мұғалім таңдаған оқыту нысандарының тиімділігін анықтау үшін жыл бойы орындалады); ағымдағы тексеру (пәндер бойынша жекелеген тақырыптардың игерілуін бақылау үшін); модульдік тексеру (пәндер бойынша пәндер бойынша жекелеген бөлімдердің игерілуін бақылау); қорытынды тексеру (оқу жылында пәнді меңгеруді бақылау үшін сәуір-мамыр айларына жоспарланады); портфолио арқылы оқушының жетістіктерін көрсету (оқушының белгілі бір оқу кезеңіндегі жеке жетістіктерін тіркеу, жинақтау және бағалау тәсілі, мысалы, оның жұмыс жинағы). Критериалды бағалау қазақстандықтардың білім деңгейін арттыруға арналған. Ол білім беруді ізгілендіруді және нақты нәтижеге бағытталғандығын көрсетеді. Бағалаудың жаңа тәсілдері мектеп пәнін меңгеру деңгейін және алған білімдерін өмірлік жағдайларда қолдану қабілетін белгілейді. Бұл жүйе 1-ден 10-ға дейінгі ұпайларды қамтиды. Көбінесе ата-аналар жақында енгізілген бағалау жүйелерінде шатастырады. Сондықтан сұрақтар туындайды, мысалы: "7 балл – бұл Қазақстанда қандай баға?".

2-кесте

Қалыптастырушы баға қоюдың жалпы өлшемдері

БЖБ − бағдарламадан немесе өтпелі тақырыптан бөлім үшін оқушылардың жетістіктерін формативті және жиынтық бағалаудың нәтижелері. Бұған өзіндік, бақылау, жоба, эссе, ауызша сауалнама, шығармашылық жұмыс сияқты жұмыс түрлері бойынша бағалау кіреді. Міне, Қазақстан мектептерінде ұпайлар қалай бөлінеді. 1-4 сыныптар үшін максималды балл-7-15 балл, ал 5-11 сыныптар үшін — 7-20 балл.Оп-тоқсанның қорытынды бағасы. ТЖБ бағаларын шығару кезінде мінез-құлық үшін бағалар есепке алынбайды, таңбалау және жұмыстарды ресімдеу үшін ұпайлар төмендетілмейді. БЖТ бақылау тоқсанына 3 ретке дейін жүргізілуі және 2 кезеңнен өтуі мүмкін. Егер пән аптасына 1 сағаттан ғана оқытылса, БЖБ тоқсанына 2 реттен жиі емес жүргізілуі мүмкін. Қазақстандағы балдық бағалау жүйесі: тоқсандық, жылдық және қорытынды бағалау деп бөлінеді.

Тоқсандық баға мыналардан тұрады:

25% ҚБ (қалыптастырушы бағалау)

25% БЖБ (тақырыптар немесе бөлімдер үшін бағалау)

50% ТЖБ (пайызбен төрттен бір бағалау)

Аптасына бір рет оқытылатын пәндер бойынша БЖБ және ҚБ негізінде жарты жылдық баға қойылады. Бір жылдағы қорытынды бағаға келетін болсақ, ол 2, 3, 4 және 5 баллдық ықтимал бағалары бар бес балдық шкала бойынша шығарылады. Ол тоқсандық бағалардың арифметикалық орташа мәні ретінде есептеледі. Нәтижесінде біз қорытынды болып табылатын баға аламыз.

3-кесте

2-11 сыныптар үшін ұпайларды бағалауға аудару шкаласы

Бұл ретте, егер оқушы бір немесе екі пән бойынша бір жылда "2" алса, ол қайта жиынтық бағалау кезінде материалды қайта тапсыра алады. Егер екі үш немесе одан да көп пән бойынша тұрса, оқушы оқудың екінші жылында қалады. Ұсыныстарға сүйене отырып, мұғалім оқушылардың білімі мен дағдыларын олардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып бағалайды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Аванесов, B.C. Научные проблемы тестового контроля знаний / В. С. Аванесов. -М.: Адепт, 1998.-217 с.
2. B. С. Аванесов. М.: Адепт, 1994. - 245 с.
3. Воронин А.С. Словарь терминов по общей и социальной педагогике, 2006 г. – 51 с.
4. Оқу және жазу арқылы сыни ойлауды дамыту бағдарламасының сөздігі. – Бішкек, 2003. – 62 с
5. Ганзалис Р. «Руководство по формативному и суммативному оцениванию» – Б., 2007. – 303с
6. Алтынов, П. И. 2600 тестов и проверочных заданий по математике. Для школьников и поступающих в вузы / П. И. Алтынов, J1. И. Звавич, А.И. Медяник. М.: Дрофа, 2000. - 212 с.