COVID-ТЕН КЕЙІНГІ СИНДРОМНЫҢ ЖАСӨСПІРІМДЕР МЕН ЕРЕСЕКТЕРДІҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ӘСЕРІ

АҢДАТПА

COVID-19 жедел кезеңіндегі диагностикалау мен емдеудегі үлкен жеістіктерге қарамастан, инфекциялардың ауыр асқыныстары мен салдары туралы бірінші ақпараттар тек ғылыми әдебиеттерде айтылған. COVID-19 жедел кезеңінің әртүрлі көріністерін сипаттау үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы "ковидтан кейінгі жағдай" терминін ұсынған. Берілген мақалада аурудың патогенезіне үлкен мән берілген, COVID-19 кейінгі науқас студенттердің жүрек-қан тамыр жүйесінің зақымдалуының клиникалық көріністеріне аса назар аударылған. Олардың барлығы тиімді емдеу әдістерін қолдану және мақсатты нейрореабилитацияның функционалдық бұзылыстарының қайтымдылығы, мүгедектік жағдайларды алдын алу мен оны төмендетуге, өмір сапасының көрсеткіштерін жақсартуға, эмоциональды және студенттердің мінез-құлық бұзылыстарына ықпалын тигізеді.

Түйінді сөздер: денсаулыққа байланысты өмір сапасын дұрыстау, университеттегі дене шынықтырулар, денсаулықтың физикалық компоненті, өзін-өзі оқшаулау, COVID-19 пандемиясы, жүрек-қан тамырлары аурулары.

Кіріспе. Ковидтан кейінгі жағдай - бұл жедел COVID-19 инфекциясынан кейін бірнеше апта өткен соң дамитын және клиникалық көріністермен, бейарнамалы неврологиялық симптоматикамен, тері васкулиттерімен, кей жағдайда психикалық бұзылыстармен қатар жеке органдардың қызметінің бұзылысымен көрінетін, 12 аптадан астам уақытқа созылатын жағдай.

Ковидтан кейінгі жағдай науқастарда короновирустың кез-келген түрінде болуы мүмкін, оларға: жасырын, жеңіл, орташа, ауыр түрде өтіп, 12 аптаға дейін немесе одан да көп уақытқа созылуы мүмкін. Бұл жағдай аурудың жеңіл ағымымен салыстырғанда, ауыр ағымда  жиі кездеседі.

Зерттеудің мақсаты – жасөспірімдер мен ересектердің ковидтан кейінгі жағдайын, өмір сүру сапасын, физикалық және психикалық қалпын бағалау.

Зерттеу әдістері: деректерді статистикалық өңдеу әдістерін талдау, жіктеу, салыстыру.

2020-2021 жылдары КЕАҚ «Қарағанды медицина университеті емханасындағы зерттеулер бойынша  COVID-19 90 студент ауырған (62.5%) Тіркелген халық тізімі  жалпы 3860 студент ішінен  3452 студент тіркелген. Стационар деңгейінде 8 студент КВИ-мен ауырған (34.8%).

КЕАҚ «Қарағанды медицина университеті емханасындағы зерттеулер бойынша COVID-19 ауырған студенттер көрсеткіші

1-сурет. Емханадағы КВИ көрсеткіші

2-сурет. Емханадағы пневмониямен ауырғандар санына көрсеткіш

Емханадағы пневмониямен ауырған студенттер саны -13 (17.6%).

Стационардағы пневмониямен ауырған студенттер саны -61 (82.4%).

Емханадағы ОРВИ ауырған студенттер саны -1678

Стационардағы ОРВИ ауырған студенттер саны – 8.

3- сурет. Емхпнадағы ОРВИ ауырған студенттер саны көрсеткіштері.

Нәтижелер және талқылау.Жалғасып жатқан COVID-19 пандемиясынан кейінгі жағдайды дәрігерлер, яғни невропатологтар, физиотерапевттер, реабилитологтар, психотерапевттер COVID-19 жұқтырған студенттерді емдеу кезінде денсаулық жағдайын бағалап анықтайды. Жедел кезеңде анықталған клиникалық белгілер мен асқынулар, емдеудің сәттілігі және аурудың қазіргі нәтижесі өмір сапасына әсер етуі мүмкін. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы Еуропалық аймақтық бюросының басшысы Ханс Клюге: "біз коронавирус  туралы 2020 жылы  тарала бастаған кезде білетінімізден әлдеқайда көп білеміз", - деді. SARS-CoV-2 ену механизмдері және ауруханадан шыққаннан кейін ғана емес, сонымен қатар үйде ауруханаға жатқызу кезінде де пайда болатын науқас студенттерде ауруханаға жатқызу алдында және кезінде клиникалық көріністер айтарлықтай сипатталған. Операциялық күтім мен оңалтудан кейінгі бөлімшелер рефлексияны қажет етеді.

"COVID-19 кейінгі синдром" термині жақында пайда болды. Бұл жаңа коронавирусты жұқтыру салдарынан дамитын және ұзақ қалпына келтіру кезеңінен кейін де кетпейтін белгілер болып саналады. Коронавирусты жұқтырған студенттер басқаларға қарағанда асқынуларға бейім келеді.Қазіргі уақытта бұл аурудың белгілері әр адамға әр түрлі болатыны белгілі.

COVID-19- кезеңін өткізген науқастар тыныс алудың қиындауынан  бастап, механикалық желдету және өкпе фиброзынан айыру қиындықтарына дейінгі тыныс алу проблемалары туралы хабарлайды. Басқа этиологиядағы жедел респираторлық дистресс синдромы (Ards) бар науқас студенттер сияқты, ентігу COVID-19-дан кейінгі науқастарда жиі кездесетін тұрақты симптом болып табылады, оны 42-66% жағдайда сақталатын 60-100 күндік бақылау кезінде анықталған.

COVID-19 ұзақ мерзімді жүрек-қан тамырлары әсерін тудыруы мүмкін. Қайталанатын аритмия және жүрек жеткіліксіздігі ең көп таралған симптомдар болып саналады.Оның пайда болу себебі-вирустың миокард тініне, перикардқа және ангиотензин түрлендіретін фермент-2 рецепторына жүректің өткізгіш жүйесіне тікелей әсері болып табылады. Дамып келе жатқан иммундық жауап кардиомиоциттердің өліміне және фибро-май тінінен жасушалардың жиналуына қажетті демосомалық ақуыздардың транслокациясына әкелуі мүмкін.

Қазіргі уақытта созылмалы миокардиттің пайда болуы және COVID-19 кейінгі  миокардиттің дамуы туралы көптеген пікірталастар бар. Жеңіл немесе асимптоматикалық түрде COVID-19 жұқтырған спортшы студенттерде (n = 26)  жүректің магнитті-резонанстық томографиясы бойынша жүргізілген зерттеуде миокардит 15% – да анықталды. Деректер бойынша аурудан кейін пациенттердің 60%-ға жуығы миокардит белгілері  2 айға созылуы мүмкін екенін көрсетеді.. Ірі және кіші коронарлық тамырлардың тромбозы COVID-19 кезінде миокардтың зақымдануының негізгі механизмдерінің бірі болып көрінеді. Бұл жағдайды емдеудің мүмкін болатын нақты әдістері туралы сұрақтар және COVID-19 жұқтырған науқастарды әрі қарай зерттеу бақылауды қажет етеді.

2021 жылдың қыркүйегіндегі жағдай бойынша Ұлыбританияда шамамен 1,1 миллион адам (жалпы халықтың 1,7%) басқа себептермен салыстырғанда алғашқы белгілер пайда болғаннан кейін төрт аптадан астам уақытқа созылатын тұрақты белгілер туралы хабарлады.

Негізгі шағымдары тез шаршау, ентігу, бұлшықет әлсіздігі, зейіннің болмауы, иістің бұзылуы. Бұл белгілер 706 000 адамның күнделікті әрекеттеріне теріс әсер етті, олардың 19% - ы (211 000 адам) белсенділіктің елеулі шектеулері туралы хабарлады. 831 000 адам (77%) кем дегенде 12 апта бұрын COVID-19-мен алғаш рет ауырды (немесе ауырды деп күдіктенді), ал 405 000 адам (37%) кем дегенде бір жыл бұрын жедел инфекция кезеңін бастан өткерді. Толық ақпаратты 1 кестеден көруге болады.

1 кесте

Ковидтан кейінгі синдромның клиникалық көріністері.

COVID-19 кейінгі синдроммен ауыратын науқастарда, әлсіздік, шаршаудың жоғарылауы, ұйқының бұзылуы және көңіл-күйдің өзгеруі байқалады. Студенттер үйде оқу процесімен қатар өмір сүру салты мен денсаулығына аса зор жауапкершілікпен қарау қажет . Ұйқы режиміне сәйкес күніне сегіз сағат ұйықтау, таңертең спортпен шұғылдану, практикалық сабақтар мен дәрістерден кейін түстен кейінгі демалысты арттыру, оқудан бос уақытты ұтымды пайдалану керек. Өзін-өзі даярлау, үй тапсырмасын орындау кезінде 10-20 минуттық үзілістер жасаңыз, көзге, мойын омыртқасына, белге, иық пен білек буындарына гимнастика жасаңыз. Таза ауада күніне кемінде 2 сағат, аптасына 2 рет ашық ауада серуендеу қажет.

Қорытынды. Ковидтан кейінгі синдроммен ауыратын студенттерде ерекше белгілер пайда болса, медициналық көмекке жүгіну ұсынылады.

SARS-CoV-2 инфекциясынан айыққан студенттер COVID-19 кейінгі синдром аясында ұзақ (үш айдан астам) оқу үлгерімінің төмендеуін көрсетеді. COVID-19 кейінгі синдромы бар студенттердің оқу сапасын арттыру үшін қарапайым жұмыс режимі, толық сегіз сағаттық ұйқы, демалысты дұрыс жоспарлауға, иммунитетті нығайтуға ықпал ететін дәрумендер мен минералдар және аминқышқылдарын қабылдау кешендері ұсынылады.

Студенттердің денсаулығына әсер ететін COVID-19 пандемиясы олардың өмір сапасына тікелей әсер етеді.

COVID-19  кейінгі синдром  сауығып келе жатқан науқастардың күнделікті әрекеттерін кеңінен және күрт шектейтін заманауи клиникалық тәжірибенің өзекті мәселесі. COVID-19 кейінгі синдром симптомдарының гетерогенділігімен және симптомдарының көп  сипатымен сипатталады, бұл науқастарды күту және оңалту мамандарының көпсалалы өзара әрекеттесуін талап етеді. Диагностика, емдеу, бағдарламаларды әзірлеу және оңалту кезеңдерін кеңейту үшін COVID-19 инфекциясының патогенезі мен ковидтан кейінгі синдромының өзі туралы қосымша зерттеулер қажет.

Әдебиеттер тізімі:

1. Бигдай Е.В., Самойлов В. О. Иіс сезу дисфункциясы COVID-19 ауруының ерте сатысының көрсеткіші ретінде // Интегративті физиология, 2020;1(3):187-195.
2. Белопасов В.В., Журавлева Е.Н., Нугманова Н.П., Абдрашитова А.Т. Бүйрек тәрізді неврологиялық синдромдар //  Клиникалық практика,2021;12(2):69-82.
3. Аронов Д.М., Бубнова М.Г., Барбараш О.Л., және басқасы. St сегментін көтеретін жедел миокард инфарктісі электрокардиограммалар: оңалту және қайталама профилактика // Cardio Соматика. — 2014. — № S1. — С. 5–41.
4. Джандосова Ж.С., Шарипбаева А.Е., Байтугелова Н.Ю., Смагулова Ш.К., Кудашева Т.В., Джандосова Ф.С. "Сандж зерттеу орталығы" ҚҚ. Қазақстандағы COVID-19: проблеманың ауқымы, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау қызметтерін бағалау.– Нұр-Сұлтан, 2021. – 180.