ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ АІ ЕНГІЗУ

АННОТАЦИЯ

Мақалада жасанды интеллект (AI) оқуды жекелендіру, әкімшілік процестердің тиімділігін арттыру және барлық студенттердің қолжетімділігін арттыру арқылы білім беру секторын қалай өзгертетіні талданады. Ол AI-ның нақты әлемде қолданылуын, соның ішінде интеллектуалды репетиторлық жүйелер мен сөйлеуді тану құралдарын көрсетеді, сонымен қатар әділ қолжетімділікті қамтамасыз ету, этикалық мәселелерді шешу және мұғалімдерді жаңа технологияларға дайындау сияқты тұрақты қиындықтарды талқылау үшін соңғы академиялық зерттеулерге сілтеме жасайды. Мақалада AI сауаттылығын арттыру, инфрақұрылымға инвестиция салу және адамдар мен AI арасындағы ынтымақтастықты ынталандыру сияқты AI-ны жауапкершілікпен біріктіру стратегиялары ұсынылған.

ABSTRACT

Мақала AI-ның бастауыш мектептен жоғары білімге және өмір бойы білім алуға дейінгі барлық білім деңгейлеріне өсіп келе жатқан әсерін талқылаудан басталады. Машиналық оқыту және адаптивті оқыту жүйелері сияқты технологиялар кең таралған сайын, мұғалімдерге AI’ мүмкіндіктерін толығымен пайдалану үшін дәстүрлі оқыту әдістерін қайта қарауға шақырылады. Зерттеулерге сүйене отырып. [4] мақалада білім беруде AI қабылдаудың артықшылықтары мен қиындықтары қарастырылады.

Кілт сөздер: Жасанды интеллект, білім беру технологиясы, жекелендірілген оқыту, AI сауаттылығы, интеллектуалды репетиторлық жүйелер, білім берудегі теңдік, этикалық AI, мұғалімдерді оқыту, деректердің құпиялылығы, EdTech

КІРІСПЕ

Жасанды интеллект (AI) білім беруді барлық деңгейлерде – бастауыш мектептен жоғары оқу орнына және өмір бойы оқуға дейін – өзгертуде. Машиналық оқыту, табиғи тілді өңдеу және бейімделген оқыту жүйелері сияқты AI технологиялары кең тараған сайын, педагогтар дәстүрлі оқыту үлгілерін AI мүмкіндіктерін толық пайдалану үшін қайта қарауы керек. Бұл мақалада [1, 2, 3, 4] зерттеулеріне сүйене отырып, AI-ды қазіргі білім жүйесіне қалай бейімдеу керектігі қарастырылады. Сонымен қатар, AI-ды білімге енгізудегі қиындықтар, этикалық мәселелер және болашақ бағыттар талқыланады.

АІ-дің БІЛІМ БЕРУДЕГІ РӨЛІ

Жасанды интеллект (AI) қазіргі білім беру жүйесіне елеулі өзгерістер енгізуде. Оның ең маңызды артықшылықтарының бірі – оқытуды жекелендіру мүмкіндігі. AI негізіндегі бейімделген платформалар, мысалы DreamBox немесе Khan Academy, оқушылардың оқу барысын нақты уақыт режимінде талдап, оқу материалдарын олардың қажеттілігіне қарай реттейді. Бұл тәсіл оқушылардың әлсіз тұстарын анықтап, оларды жоюға көмектеседі, сонымен қатар оқу үрдісіне деген қызығушылықты арттырады [3]. Бұған қоса, AI технологиясы интеллектуалды тьюториалдық жүйелер арқылы да тиімділігін көрсетуде. Мысалы, Carnegie Learning’s MATHia сияқты жүйелер оқушыларға жекелендірілген нұсқаулар мен дереу кері байланыс ұсынып, педагогтардың жұмыс көлемін азайтады және білім нәтижелерін жақсартады [4].

AI сондай-ақ білім беру саласындағы әкімшілік процестерді оңтайландырады. Сабаққа қатысуды тіркеу, бағалау, оқу жоспарларын құру сияқты қайталанатын міндеттерді автоматтандыру арқылы мұғалімдерге өз назарын оқытуға көбірек бағыттауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, AI технологиялары білімге қолжетімділікті арттыруда маңызды рөл атқарады. Мысалы, Google Live Transcribe*(По требованию Роскомнадзора информируем, что иностранное лицо, владеющее информационными ресурсами Google является нарушителем законодательства Российской Федерации – прим. ред.) сияқты сөйлеуді тану және аударма құралдары есту қабілеті шектеулі немесе өзге тілде сөйлейтін оқушылар үшін білім алу мүмкіндігін кеңейтеді [2]. Соңғысы, AI оқыту көмекшісі ретінде де пайдалы: ол мұғалімдерге сабақ жоспарларын құруға, тесттерді дайындауға көмектеседі, тіпті GPT-4 тәрізді чат-боттар арқылы пікірталастарды имитациялауға мүмкіндік береді. Бұл оқыту үдерісін жандандырып, шығармашылықты ынталандырады.

AI-ды БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ ЕНГІЗУДЕГІ ҚИЫНДЫҚТАР

Кейбір мектептерде жасанды интеллект (AI) құралдарын тиімді пайдалану үшін қажетті инфрақұрылымның болмауы білім беру саласындағы цифрлық теңсіздікті күшейтеді [2]. Мұндай жағдай, әсіресе, ауылдық және шалғай өңірлердегі мектептерге тән, онда заманауи технологияларға қол жеткізу шектеулі. Бұл оқушылардың білім сапасына тікелей әсер етіп, олардың заманауи білім беру үрдістерінен шет қалуына себеп болады. Сонымен қатар, көптеген мұғалімдерде AI технологияларын қолдануға қажетті білім мен дағдылардың болмауы олардың бұл құралдарды оқу процесіне толыққанды енгізуіне кедергі жасайды [3]. Мұғалімдердің кәсіби дамуы мен үздіксіз оқыту бағдарламалары осы олқылықты жоюда маңызды рөл атқарады.

Жасанды интеллект жүйелерін оқу үдерісіне енгізу кезінде деректердің құпиялылығы мәселесі де өзекті бола түсуде. AI жүйелері көбінесе оқушылардың жеке мәліметтеріне сүйеніп жұмыс істейді, ал бұл мәліметтердің қауіпсіз сақталуын қамтамасыз ету – басты этикалық міндеттердің бірі [1]. Мұндай жағдайлар жеке деректердің құпиялылығы мен құқықтық қорғалуына қатысты көптеген сұрақтар туындатады. Бұдан бөлек, AI жүйелерінің қабылдайтын шешімдері көбіне бұрыннан қалыптасқан әлеуметтік теңсіздіктерді көрсететін деректерге негізделгендіктен, олар әділетсіз нәтижелерге әкелуі мүмкін [1]. Сондай-ақ, жасанды интеллектке шамадан тыс сүйену педагогтар мен оқушылар арасындағы адамаралық, эмпатиялық байланысты әлсіретіп, білім беру үдерісінің адамгершілік сипатын төмендетуі ықтимал [4]. Осы себепті де AI-ды қолдану кезінде оның педагогикалық және этикалық салдарын мұқият ескеру қажет.

AI-ді ТИІМДІ ЕНГІЗУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

Жасанды интеллектіні (AI) білім беру жүйесіне тиімді енгізу үшін бірқатар бейімдеу стратегияларын жүзеге асыру қажет. Алдымен, студенттер мен педагогтар арасында AI сауаттылығын дамыту маңызды. Бұл үшін жасанды интеллектінің негізгі ұғымдарын, этикалық аспектілерін және оның білім саласындағы қолданбаларын қамтитын арнайы оқыту бағдарламаларын енгізу ұсынылады [3]. Мұндай бағдарламалар технологияны саналы әрі жауапкершілікпен пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, AI мен адамдардың өзара ынтымақтастығын тиімді ұйымдастыру – басты басымдықтардың бірі. Яғни, AI қайталанатын және техникалық сипаттағы тапсырмаларды атқарса, педагогтар тәлімгерлік, эмоционалды қолдау және сыни ойлауды дамытуға назар аударуы тиіс [4].

AI қолдану барысында этикалық қағидаттарды сақтау да аса маңызды. Бұл үшін ашықтықты, әділдікті және жауапкершілікті қамтамасыз ететін нақты басшылықтар мен саясаттар әзірленуі керек [1]. Сондай-ақ, AI құралдарын тиімді пайдалану үшін барлық білім беру мекемелеріне тиісті инфрақұрылым қажет. Бұл дегеніміз – жылдам интернетке, қажетті құрал-жабдықтарға және мұғалімдерге арналған оқыту бағдарламаларына инвестиция бөлу [2]. Бұған қоса, білім беру саласындағы зерттеулер мен инновацияларды қолдау үшін университеттер мен EdTech компаниялары арасындағы серіктестікті нығайту ұсынылады. Мұндай ынтымақтастық AI негізіндегі жаңа шешімдерді әзірлеуге және оларды білім беру тәжірибесіне сәтті енгізуге жол ашады [3].

ҚОРЫТЫНДЫ

Жасанды интеллект (AI) білім беру саласында үлкен өзгерістер жасау әлеуетіне ие. Ол жекелендірілген оқытуды қамтамасыз етіп, әкімшілік процестерді жеңілдетіп, білімге қолжетімділікті арттыра алады. Мысалы, бейімделген оқыту платформалары оқушылардың білім деңгейін сараптап, әрқайсысына жеке тәсіл ұсынады. Бұл оқудағы олқылықтарды жоюға және мотивацияны арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, интеллектуалды тьюториалдық жүйелер мұғалімдердің жұмысын жеңілдетіп, оқушыларға жекелендірілген қолдау ұсынады.

AI әкімшілік міндеттерді автоматтандыру арқылы мұғалімдердің уақытын үнемдеуге де көмектеседі. Қатысуды белгілеу, бағалау және сабақ жоспарлау сияқты процестер жеңілдейді, бұл мұғалімдерге оқыту сапасын арттыруға көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік береді. Бұған қоса, AI ерекше қажеттілігі бар немесе тілдік кедергісі бар оқушыларға білімге қолжетімді болуға көмектеседі. Мысалы, сөйлеуді тану және аударма құралдары инклюзивті орта қалыптастыруға мүмкіндік береді.       

Алайда AI-ды тиімді енгізу үшін бірнеше маңызды мәселені шешу қажет. Біріншіден, этика мен деректер қауіпсіздігіне көңіл бөлу керек, себебі AI жүйелері оқушылардың жеке мәліметтерімен жұмыс істейді. Екіншіден, мұғалімдерге арнайы оқыту бағдарламаларын ұсыну қажет, өйткені AI-ды дұрыс пайдалану педагогтың біліктілігіне байланысты. Сонымен қатар, оқушылардың өздері де AI туралы базалық түсінікке ие болуы тиіс.

Жауапты, тең және этикалық тұрғыда енгізілген AI білім беру жүйесін заманауи болашаққа дайындаудың маңызды құралы бола алады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Touretzky, D., Gardner-McCune, C., Martin, F., & Seehorn, D. (2019). Envisioning AI for K-12: What should every child know about AI? Proceedings of the AAAI Conference on Artificial Intelligence, 33(01), 9795–9799.
2. Druga, S., Vu, S. T., Likhith, E., & Qiu, T. (2019). Inclusive AI literacy for kids around the world. Proceedings of FabLearn 2019, 104–111.
3. Ng, D. T. K., Leung, J. K. L., Chu, S. K. W., & Qiao, M. S. (2021). Conceptualizing AI literacy: An exploratory review. Computers and Education: Artificial Intelligence, 2, 100041.
4. How, M. L., & Hung, W. L. D. (2019). Educing AI-Thinking in STEAM education. Education Sciences, 9(3), 184.