КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ӘКІМШІЛІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІ

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауапкершілігіне тартылу негіздері мен ерекшеліктері қарастырылады. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, 16 жастан бастап кәмелетке толмағандар белгілі бір құқық бұзушылықтар үшін жауапқа тартылады. Мақалада мұндай жағдайларда қолданылатын шаралар, құқық бұзушылық түрлері және ата-аналардың жауапкершілігі туралы мәлімет беріледі. Сондай-ақ кәмелетке толмағандардың психологиялық және тәрбиелік ерекшеліктері ескерілетіні аталып өтеді. Материал құқықтық тәрбиені жетілдіру және алдын алу шараларын күшейту қажеттігін көрсетеді.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматриваются основания и особенности привлечения несовершеннолетних к административной ответственности. Согласно законодательству Республики Казахстан, с 16 лет несовершеннолетние могут нести ответственность за определённые правонарушения. В статье приводится информация о применяемых мерах, видах правонарушений, а также об ответственности родителей. Отмечается, что при рассмотрении дел учитываются психологические и воспитательные особенности несовершеннолетних. Материал подчёркивает необходимость совершенствования правового воспитания и усиления профилактических мер.

Кілт сөздер: әкімшілік құқық бұзушылық, айыппұл, құқық бұзушы, құқықтық негіздер, әкімшілік жауапкершілік, орындау тәртібі, заңдық талаптар.

Ключевые слова: административное правонарушение, штраф, правонарушитель, правовые основания, административная ответственность, порядок исполнения, требования законодательства.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, кәмелетке толмағандар (яғни 16 жасқа толған, бірақ 18 жасқа жетпеген тұлғалар) белгілі бір жағдайларда әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Бұл норма Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте нақты реттелген. Заңнамада олардың құқықтық санасының, тәрбиесінің және психологиялық ерекшеліктерінің ескерілетіні атап көрсетілген.

Кәмелетке толмағандар көбінесе ұсақ бұзақылық, қоғамдық тәртіпті бұзу, тыйым салынған жерлерде темекі шегу немесе алкогольдік ішімдік ішу секілді құқық бұзушылықтар үшін жауапқа тартылады. Мұндай істерді қарау барысында әкімшілік орган немесе сот олардың жасын, әрекеттің сипатын және қайта құқық бұзушылық жасалған-жасалмағанын ескереді.

Кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауапкершілігі бірқатар ерекшеліктерге ие, себебі олардың жасы, психологиялық дамуы және әлеуметтік жетілу деңгейі ересектермен салыстырғанда өзгеше. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде бұл ерекшеліктер арнайы ескерілген.

Негізгі ерекшеліктері:

1. Жасы: Кәмелетке толмағандар 16 жасқа толған сәттен бастап әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Алайда кейбір жағдайларда, мысалы, ұсақ бұзақылық, түнгі уақытта ата-анасыз жүру сияқты құқық бұзушылықтар үшін жас ерекшеліктері нақты қарастырылады.
2. Жазаны жеңілдету: Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын әкімшілік жаза ересектерге қарағанда жеңіл болады. Мысалы, айыппұлдың мөлшері азайтылады немесе қоғамдық жұмыстар түрінде жазалар қарастырылады.
3. Ата-ананың немесе заңды өкілдің жауапкершілігі: Көп жағдайда кәмелетке толмағанның жасаған әрекеті үшін оның ата-анасы немесе қамқоршысы әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
4. Тәрбие әсері: Жаза қолдану кезінде кәмелетке толмағанның тәрбиесі, мінез-құлқы және бұрын құқық бұзушылық жасаған-жасамағаны есепке алынады. Бұл жазаның тәрбиелік әсерін күшейтуге бағытталған.
5. Істерді қарау тәртібі: Кәмелетке толмағандарға қатысты әкімшілік істерді арнайы дайындықтан өткен уәкілетті органдар немесе судьялар қарайды. Іске педагог немесе психологтың қатысуы міндетті болуы мүмкін.

Бұл ерекшеліктердің барлығы кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауға және олардың түзелуіне, қоғамға бейімделуіне ықпал етуге бағытталған.

Кей жағдайларда кәмелетке толмағанның ата-анасына немесе заңды өкіліне де шара қолданылады. Мысалы, баланың тәрбиесіне дұрыс көңіл бөлмегені үшін ата-аналарға айыппұл салынуы мүмкін. Бұл тетік — баланың құқықтық жауапкершілігін қалыптастырып, қоғамға бейімделуіне ықпал етуге бағытталған маңызды құрал.

Әдебиеттер тізімі:

1. Шәріпов, Б.Ә. Әкімшілік құқық. — Алматы: «Жеті жарғы», 2020 ж., 230 б.
2. Құдайбергенова, Г. М. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы құқықтық актілер. — Астана: «Фолиант», 2019 ж., 130 б.
3. Қарабаев, М.Ә. Әкімшілік құқық және оның институттары. — Алматы: «ҚазМУ баспасы», 2021 ж., 110 б.