ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ: МЕХАНИЗМДЕР МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАР

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада әкімшілік құқық пен азаматтардың құқықтарын қорғау арасындағы өзара байланыстың теориялық және практикалық аспектілері қарастырылады. Әкімшілік құқықтың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудағы рөлі талданып, оның тиімділігі мен даму бағыттары көрсетіледі. Мақалада әкімшілік-соттық, әкімшілік-құқықтық қорғау механизмдері, сондай-ақ құқық қорғаушы органдардың қызметі мен құқық қорғау механизмдерінің маңыздылығы талқыланады. Әкімшілік құқық саласындағы реформалар мен заңнамалық өзгерістердің азаматтардың құқықтарын қорғауға әсері қарастырылады. Бұл зерттеу әкімшілік құқықтың азаматтардың құқықтарын қорғау жүйесіндегі негізгі құралдарын айқындайды және оның болашақтағы даму мүмкіндіктерін ашады.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются теоретические и практические аспекты взаимосвязи административного права и защиты прав граждан. Проанализирована роль административного права в защите прав и свобод граждан, обозначены его эффективность и направления развития. В статье рассматриваются административно-судебные, административно-правовые механизмы защиты, а также деятельность правоохранительных органов и значение механизмов обеспечения соблюдения законов. Рассматривается влияние реформ и законодательных изменений в сфере административного права на защиту прав граждан. В исследовании определены основные инструменты административного права в системе защиты прав граждан и раскрыты возможности его дальнейшего развития.

Кілт сөздер: әкімшілік құқық, азаматтардың құқықтарын қорғау, құқық қорғаушы органдар, әкімшілік-соттық қорғау, әкімшілік-құқықтық қорғау, құқық қорғау механизмдері.

Ключевые слова: административное право, защита прав граждан, правоохранительные органы, административно-судебная защита, административно-правовая защита, механизмы обеспечения соблюдения законов.

Әкімшілік құқық — мемлекет пен жеке тұлға арасындағы қатынастарды реттейтін құқық саласы. Ол қоғамдық қатынастарды тәртіпке келтіріп, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған бірқатар заңнамалық актілерді қамтиды. Әкімшілік құқықтың негізгі мақсаты — мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың іс-әрекеттерін реттеу, сол арқылы азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету.

Азаматтардың құқықтарын қорғау мәселесі тек құқықтық реттеумен шектелмей, құқық қорғау механизмдерінің тиімділігімен де тығыз байланысты. Әкімшілік құқықтың негізгі ерекшелігі, ол жеке тұлғаның құқықтарын қорғау мен мүдделерін қорғауға бағытталған құралдардың тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету болып табылады. Осы тұрғыда әкімшілік құқықтың құрылымы мен қолданылу аясы маңызды роль атқарады.

Әкімшілік құқықтың азаматтардың құқықтарын қорғау саласындағы негізгі механизмдеріне келесілер жатады:

Әкімшілік-соттық қорғау механизмі. Азаматтар мемлекеттік органның шешімдері мен іс-әрекеттеріне қатысты наразылық білдіре алады. Әкімшілік-соттық қорғау — бұл заңды бұзған мемлекеттік органның шешімін, әрекетін немесе әрекетсіздігін сот арқылы қайта қарау мүмкіндігі. Бұл механизм азаматтардың құқықтарының бұзылуы жағдайында жедел түрде әділ шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Әкімшілік-құқықтық қорғау механизмі. Бұл механизм әкімшілік құқық бұзушылықтарға қатысты қолданылады. Азаматтар әкімшілік құқық бұзушылықты анықтаған кезде мемлекеттік органдарға шағымдана алады. Әкімшілік-құқықтық қорғау азаматтардың қауіпсіздігін, заңдылығын қамтамасыз ететін, әкімшілік құқық бұзушылықтардан қорғау әдістерін ұсынады.

Реттеуші-құқықтық механизмдер. Мемлекет тарапынан әзірленген заңдар мен нормативтік құқықтық актілер азаматтардың құқықтарын қорғау үшін маңызды құрал болып табылады. Әкімшілік құқықтағы заңнамалық өзгерістер мен жаңа нормалар жеке тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған болып, осы саладағы даму үдерістерін көрсетеді.

Құқық қорғаушы органдардың қызметі. Қазақстанда құқық қорғау органдары мен мемлекеттік инспекциялар азаматтардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету үшін жұмыс істейді. Бұл органдардың жұмысындағы негізгі міндет — заңдардың орындалуын бақылау, сондай-ақ азаматтардың құқықтарына қатысты әділ және тең құқықты шешімдерді қабылдау.

Әкімшілік құқықтық қорғаудың тиімділігі негізінен мемлекеттік органдардың әрекеттеріне бақылау жасау мен олардың іс-әрекеттерінің ашықтығына байланысты. Әкімшілік құқық бұзушылықтар мен мемлекеттік органдардың шешімдері азаматтардың заңды құқықтарына және мүдделеріне зиян келтірмей, заңға сәйкес орындалуы тиіс [2, 52 б.]. Сондай-ақ, азаматтардың құқықтарын қорғау жүйесін жетілдіру үшін, қоғамдық ұйымдардың, заңгерлердің және құқық қорғаушылардың рөлі зор.

Алдағы уақытта әкімшілік құқық саласындағы реформалар азаматтардың құқықтарын қорғауды жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. Әкімшілік құқықтық реттеудің жаңа тәсілдерін енгізу, құқық қорғау органдарының жұмысын жақсарту, заңдардың жаңартылуы мен оңтайландырылуы арқылы азаматтардың құқықтары мен бостандықтары тиімді қорғалатын болады. Әкімшілік құқықтың дамуындағы басты мақсат — қоғамда заң үстемдігін орнату, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтап қалу, және олардың мемлекеттің заңды саясатының бұзылуынан қорғалуын қамтамасыз ету болып табылады [3, 97 б.].

Қорытындылай келе, әкімшілік құқық пен азаматтардың құқықтарын қорғау арасындағы байланыс маңызды әрі өзекті мәселе болып қалуда. Мемлекеттік органдардың қызметін құқықтық бақылау, жаңа заңнамалар мен құқық қорғау органдарының жұмысының тиімділігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың маңызды құралдары болып табылады. Әкімшілік құқық саласының жетілдірілуі азаматтардың құқықтарының қорғалуына оң әсерін тигізіп, қоғамдағы әділдікті сақтауға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Рахметов, Н. (2017). Әкімшілік құқық. Теориясы мен практикасы. Алматы: Жеті жарғы, 152 бет.
2. Кәрібаева, А. (2015). Құқық қорғау органдарының қызметі және азаматтардың құқықтарын қорғау. Астана: ҚазҰУ, 134 бет.
3. Байкенова, М. (2018). Әкімшілік құқықтың теориялық негіздері. Алматы: Раритет, 182 бет.