ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ ОЛАРМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ

ADMINISTRATIVE OFFENCES IN KAZAKHSTAN AND MEASURES TO COMBAT THEM

Ainur Yesengazieva

student, jurisprudence educational program, West Kazakhstan University named after Makhambet Utemisov,

RK, Uralsk

Zhazira Bazargalieva

scientific supervisor, Master of Laws, Senior Lecturer, West Kazakhstan University named after Makhambet Utemisov,

RK, Uralsk

АННОТАЦИЯ

Мақалада Қазақстан Республикасында жиі кездесетін әкімшілік құқық бұзушылықтардың негізгі түрлері қарастырылып, сонымен қатар олардың алдын алу және жолын кесу бойынша мемлекеттік органдардың қолданып жатқан шаралары талданады. Әкімшілік құқық бұзушылықтар елдің құқықтық жүйесінде маңызды орын алады, өйткені олар қоғамдық қатынастардың кең ауқымына, соның ішінде жол қозғалысы қауіпсіздігіне, экологиялық нормаларды бұзуға, еңбек заңнамасын сақтамауға және т.б. Мақалада сондай-ақ қолданыстағы санкциялардың тиімділігіне қатысты мәселелер көтеріліп, құқық бұзушылықтардың санын азайтуға және халықтың құқықтық мәдениетін арттыруға бағытталған Қазақстанның әкімшілік заңнамасын жетілдірудің ықтимал жолдары ұсынылған. Әкімшілік құқық бұзушылықпен күрестің қазіргі заманғы үрдістері мен тәсілдеріне, оның ішінде әкімшілік жазалар жүйесін дамытуға, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайтуға және құқық қорғау органдарының рөлін арттыруға көп көңіл бөлінеді. Мақалада құқық қолдану тәжірибесін жетілдіру және азаматтардың құқықтық санасының деңгейін көтеру бойынша практикалық ұсыныстар берілген.

ABSTRACT

The article examines the main types of administrative offenses common in the Republic of Kazakhstan and analyzes the measures taken by government agencies to prevent and suppress them. Administrative offenses play an important role in the country's legal system, as they affect a wide range of social relations, including road safety, violation of environmental standards, non-compliance with labor laws, and others. The article also raises issues of the effectiveness of existing sanctions and suggests possible ways to improve the administrative legislation of Kazakhstan aimed at reducing the number of offenses and raising the legal culture of the population. Much attention is paid to modern trends and approaches in the fight against administrative offenses, including the development of a system of administrative penalties, strengthening law and order and enhancing the role of law enforcement agencies. The article provides practical recommendations for improving law enforcement practices and raising the level of legal awareness among citizens.

Түйін сөздер: әкімшілік құқық бұзушылық, Қазақстан, құқықтық жүйе, олармен күресу шаралары, құқықтық тәртіп, құқық бұзушылық, әкімшілік заңнама, санкциялар, құқықтық сана.

Keywords: administrative offenses, Kazakhstan, legal system, measures to combat them, law and order, offenses, administrative legislation, sanctions, legal consciousness.

Әкімшілік құқық бұзушылықтар Қазақстанның құқықтық жүйесінде маңызды орын алады, өйткені олар қоғамдық қатынастардың кең ауқымын қамтиды. Қылмыстық құқық бұзушылықтардан айырмашылығы, әкімшілік құқық бұзушылық ауыр зардаптарға әкеп соқпайды, бірақ олардың салдары қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікке айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Қазақстанда әкімшілік құқық бұзушылықтар көлік, экология, салық және еңбек заңнамасы сияқты салаларға қатысты, бұл оларды зерттеудің өзекті тақырыбына айналдырады. [1, 189 б.].

Әкімшілік құқық бұзушылықтардың көбеюінің басты себептерінің бірі – азаматтардың құқықтық санасының жеткіліксіздігі. Көптеген құқық бұзушылар өз әрекеттерінің салдарын толық түсінбейді немесе өздеріне жүктелетін жауапкершіліктің көлемін түсінбейді. Бұл әсіресе экология және салық салу сияқты салаларға қатысты. Бұл Қазақстандағы экологиялық нормаларды білу деңгейі төмен болып қалатын зерттеулермен расталады.

Қазақстанда жиі кездесетін жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтарға ерекше назар аудару қажет. 2023 жылы статистика өткен жылмен салыстырғанда жол қозғалысы ережелерін бұзу санының 10%-ға артқанын көрсетті. Бұл саладағы жол-көлік оқиғалары мен құқық бұзушылықтардың көбеюінің негізгі себептері ретінде жүргізушілердің білімі мен жауапкершілігінің төмендігі де, құқық қорғау органдарының жол қозғалысы ережелерінің сақталуын қадағалаудағы тиімділігінің жеткіліксіздігі де табылады. Автотұрақ ережелерін бұзғаны және мас күйінде көлік жүргізгені үшін жауапкершіліктің төмендігі де бар. Мұндай құқық бұзушылықтар көбінесе ауыр жазаға әкеп соқтырмайды, бұл олардың қайталануын ынталандырады.

Қазақстанда жол қозғалысы ережелерін бұзудан бөлек, әкімшілік құқық бұзушылыққа байланысты басқа да бірқатар проблемалар бар. Соның бірі – салық төлеуден жалтару. Қазақстанда салықтық құқық бұзушылықтар жиілеп барады, бұл елдегі экономикалық жағдайға байланысты [2, 275 б.]. Экономикалық дағдарыс жағдайында кейбір азаматтар мен ұйымдар өздерінің салықтық міндеттемелерін барынша азайтуға тырысуда. Бұл мемлекет кірістерінің жоғалуына әкеледі және салық заңдарын орындайтындар үшін әділетсіз бәсекелестік ортаны тудырады. Салық салу мәселесі әсіресе шағын және орта бизнес саласында өзекті болып табылады, мұнда пайданы төмендетіп көрсету немесе салықты төлемеу арқылы салықтан жалтару әрекеттері жиі туындайды.

Қазақстанда әкімшілік құқық бұзушылықпен күресу үшін құқық бұзушылықтың ауырлығына қарай айыппұлдар, ескертулер және әкімшілік қамауға алуды қамтитын жазалау жүйесі әзірленді. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде (ҚР ӘҚБтК) әр түрлі құқық бұзушылықтар үшін жазалардың кең ауқымы белгіленген. Дегенмен, кейбір санкциялардың құқық бұзушылықтың ауырлығына сәйкес келмеуі мәселесі бар [3, 243 б.]. Мысалы, тұрақ ережелерін бұзғаны үшін айыппұлдар жүргізушілерді талапты орындауға ынталандыру үшін тым аз болуы мүмкін. Сонымен қатар, экологиялық стандарттарды немесе салық ережелерін бұзу сияқты аса ауыр құқық бұзушылықтар үшін санкциялар болашақта мұндай құқық бұзушылықтардың жолын кесу үшін жеткілікті қатаң болмауы мүмкін.

Жақында Қазақстанда құқық бұзушылықпен күресті жақсарту үшін, әсіресе жол қозғалысы саласында жаңа технологиялар енгізілуде. Оның ішінде ереженің сақталуын тиімді бақылауға мүмкіндік беретін бұзушылықтарды фото және бейне тіркеу жүйелері бар.

Дегенмен, заманауи технологияларды пайдаланғанымен, құқық қолдану тәжірибесінде бірнеше мәселелер бар. Соның бірі – құқық қорғау органдарындағы сыбайлас жемқорлық, бұл жүйеге деген сенімді төмендетіп, қылмыстың алдын алудың тиімді жолында кедергілер туғызады. Қызметкерлердің біліктілігінің жоқтығынан да мәселелер туындайды, бұл заңды дұрыс қолданбауға немесе жазаның жеткіліксіз түрін таңдауға әкеп соғады [4, 106 б.].

Бұл мәселелерді шешу үшін кешенді көзқарас қажет. Біріншіден, заңнаманы, әсіресе барабар санкцияларды белгілеу бөлігінде жетілдіру қажет. Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн жазалардың олардың ауырлығына және қоғамға төнген нақты қауiпке сәйкес болуы маңызды. Екіншіден, азаматтардың құқықтық санасын арттырып, кездейсоқ құқық бұзушылықтардың санын азайту үшін олардың құқықтық білімін күшейту қажет. Бұған бұқаралық білім беру бағдарламалары арқылы, сондай-ақ құқықтық нормалар туралы ақпаратты тарату үшін бұқаралық ақпарат құралдарын белсендірек пайдалану арқылы қол жеткізуге болады. Үшіншіден, құқық қорғау органдарының қызметіне бақылауды күшейту, олардың жұмысының ашықтығын арттыру және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою қажет.

Әдебиеттер тізімі:

1. Амандыков А.С. Административное право Республики Казахстан. – 2-е издание, 2020. – 354 с.
2. Коллектив авторов. Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях (с комментариями). – 2-е издание, 2022. – 500 с.
3. Оспанов Ж.С. Административная ответственность в Республике Казахстан. – 3-е издание, 2019. – 400 с.
4. Сакиев Н.Б. Административные правонарушения в Казахстане: Теория и практика. – 1-е издание, 2018. – 288 с.