ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР БОЙЫНША АЙЫППҰЛДАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ОРЫНДАУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

АННОТАЦИЯ

Әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша айыппұлдар – құқық бұзушыға қатысты қолданылатын ең көп таралған шаралардың бірі болып табылады. Бұл мақалада әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша айыппұлдардың құқықтық негіздері, олардың қолданылу тәртібі мен заңды орындаудың мәселелері қарастырылады. Әкімшілік айыппұлдардың құқықтық негіздері, сонымен қатар олардың орындалуы барысында кездесетін қиындықтар мен құқық бұзушылардың жауапкершілігі мәселелері зерттелген. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі мен басқа да нормативтік құқықтық актілердің негізінде айыппұлдарды заңды түрде қолдану және орындау талаптары қарастырылған. Мақалада айыппұлдардың тиімділігі мен олардың әкімшілік құқық бұзушылықтарды болдырмауға әсері талданады.

АННОТАЦИЯ

Штрафы за административные правонарушения являются одной из наиболее распространенных мер, применяемых к правонарушителям. В данной статье рассматриваются правовые основы штрафов за административные правонарушения, порядок их применения и вопросы правоприменения. Изучены правовые основы административных штрафов, а также трудности, возникающие при их исполнении, и вопросы ответственности правонарушителей. На основании Кодекса РК об административных правонарушениях и других нормативных правовых актов предусмотрены требования к законному применению и исполнению штрафов. В статье анализируется эффективность штрафов и их влияние на предотвращение административных правонарушений.

Кілт сөздер: әкімшілік құқық бұзушылық, айыппұл, құқық бұзушы, құқықтық негіздер, әкімшілік жауапкершілік, орындау тәртібі, заңдық талаптар.

Ключевые слова: административное правонарушение, штраф, правонарушитель, правовые основания, административная ответственность, порядок исполнения, требования законодательства.

Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы айыппұлдар – қоғамда қалыптасқан тәртіпті сақтауға бағытталған маңызды құқықтық құрал болып табылады. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңнамасы негізінде айыппұлдар құқық бұзушыларға қатысты әкімшілік жауапкершіліктің негізгі түрі ретінде қарастырылады. Әкімшілік айыппұлдың заңды негіздері мен оның орындалуының механизмдері әр түрлі құқықтық актілерде анықталған, алайда осы механизмдерде орын алатын кемшіліктер мен қиындықтар әкімшілік құқық бұзушылықтарға қарсы күрес жүргізудің тиімділігін төмендетуі мүмкін.

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 1-бабында әкімшілік құқық бұзушылық дегеніміз – қоғамдық тәртіпті немесе заңды мүдделерді бұзу, бірақ қылмыстық жауапкершілікке тартуға жеткіліксіз құқық бұзушылық ретінде анықталған. Осы кодекстің 27-бабында айыппұлдың қолданылуының құқықтық негіздері мен тәртібі көрсетілген. Айыппұл – заң бұзушының іс-әрекетінің салдарынан туындайтын материалдық жауапкершіліктің бір түрі болып табылады. Ол әкімшілік құқық бұзушылықтың сипаты мен салдарларына сәйкес анықталады.

Әкімшілік айыппұлдардың қолданылуының бірнеше негізгі аспектілері бар. Біріншіден, айыппұлдың мөлшері құқық бұзушылықтың ауырлығына, қайталануына, құқық бұзушының тұлғалық жағдайына байланысты өзгеріп отырады. Екіншіден, айыппұлдың орындалуын бақылау және оның жүзеге асырылуын қамтамасыз ету мәселелері де ерекше назарға алынуы тиіс. Заңнамада айыппұлды уақытында төлеу үшін белгілі бір мерзімдер мен шарттар белгіленген, бірақ құқық бұзушылардың көбісі бұл талаптарды орындаудан қашқақтайды [1, 148 б.]. Сонымен қатар, айыппұлдардың орындалмауы немесе төленбеуі қоғамдық тәртіпке қауіп төндіруі мүмкін, өйткені ол заңды жауапкершілікке тартудың тиімділігін төмендетеді.

Айыппұлдардың тиімділігіне әсер ететін факторлар арасында құқық қорғау органдарының жұмыс сапасы, айыппұлды жинау механизмінің тиімділігі, сондай-ақ қоғамдық бақылаудың деңгейі маңызды орын алады. Мысалы, Қазақстанда айыппұлдарды төлеу үшін арнайы жүйелер мен механиздер құрылса да, әлі де болса көптеген қиындықтар туындап отыр. Бұл, әсіресе, айыппұлдың жеке тұлғалар тарапынан уақытында төленбеуінде немесе құқық бұзушының табысының төмен болуы жағдайында байқалады.

Сонымен қатар, айыппұлдарды орындау мәселесі құқық бұзушылардың әкімшілік жауапкершілікке тартылу механизмінің кемшіліктерін көрсетеді. Заңды түрде белгіленген айыппұл мөлшерлері әрқашан да құқық бұзушылардың жағдайына сәйкес келмейді, бұл олардың орындалуына қиындық туғызуы мүмкін. Әкімшілік құқық бұзушылықтарды болдырмау және заң бұзушыларға қатысты нақты және әділ жауапкершілік шараларын қолдану үшін құқықтық реформалар мен әкімшілік құқық бұзушылықтарға қатысты заңдарды жетілдіру қажет [2, 72 б.].

Айыппұлдарды қолдану әдістері мен оларды орындау жүйесіндегі мәселелерге назар аудару – қоғамдық тәртіпті сақтау мен заң үстемдігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Әкімшілік айыппұлдарды қолданудың тиімділігін арттыру үшін құқық қорғау органдары мен сот жүйесі арасындағы өзара әрекеттестікті күшейту, айыппұлдардың төленуін қадағалайтын жүйелерді жетілдіру, сондай-ақ қоғамдық ұйымдардың қатысуымен құқық бұзушылықтарды болдырмау шараларын іске асыру қажет [3, 28 б.] .

Қорытындылай келе, әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша айыппұлдардың құқықтық негіздері мен оларды орындаудың мәселелері құқықтық жүйенің дамуымен тығыз байланысты. Заңнамалық өзгерістер мен орындау тетіктерін жетілдіру арқылы айыппұлдардың қоғам үшін тиімділігі мен әділдігін арттыру мүмкін болады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Шәріпов, Б.Ә. Әкімшілік құқық. — Алматы: «Жеті жарғы», 2020 ж., 230 б.
2. Құдайбергенова, Г. М. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы құқықтық актілер. — Астана: «Фолиант», 2019 ж., 130 б.
3. Қарабаев, М.Ә. Әкімшілік құқық және оның институттары. — Алматы: «ҚазМУ баспасы», 2021 ж., 110 б.