КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ЖЕКЕ ӨМІРІН ҚОРҒАУ: АТА-АНА МЕН ЗАҢНЫҢ РӨЛІ

ЗАЩИТА ЛИЧНОЙ ЖИЗНИ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ: РОЛЬ РОДИТЕЛЕЙ И ЗАКОНА

Дустанова Алина Ренатовна

студент 4 курса образовательной программы «Юриспруденция», Западно-Казахстанский университет имени М. Отемисова,

Республика Казахстан, г. Уральск

Кумарова Улдай Кумаровна

научный руководитель, магистр юрид.наук, старший преподаватель, Западно-Казахстанский университет имени М. Отемисова,

Республика Казахстан, г. Уральск

АННОТАЦИЯ

Бұл ғылыми-мақала кәмелетке толмағандардың жеке өмірін қорғау мәселесіне арналған. Онда ата-аналардың рөлі, балаларды интернет қауіптерінен қорғау және олардың жеке мәліметтерін сақтаудың маңыздылығы талқыланады. Сонымен қатар, Қазақстанның заңдары мен халықаралық нормалар негізінде кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау шаралары қарастырылған. Мақала ата-аналар мен құқық қорғаушыларға балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажетті ақпарат береді.

АННОТАЦИЯ

Статья посвящена вопросам защиты личной жизни несовершеннолетних. В ней рассматриваются роль родителей, защита детей от интернет-угроз и важность сохранения их личных данных. Также рассматриваются меры защиты прав несовершеннолетних в соответствии с законодательством Казахстана и международными нормами. Статья предоставляет необходимую информацию для родителей и правозащитников, помогающую обеспечить безопасность детей.

Кілт сөздер: кәмелетке толмағандар, жеке өмірді қорғау, ата-ана, заң, балалардың құқықтары, интернет қауіптері, әлеуметтік желілер, жеке мәліметтер, ақпараттық қауіпсіздік, кибербуллинг, құқықтық қорғау, балалардың психологиялық қауіпсіздігі, Қазақстан Республикасының заңдары, БҰҰ конвенциясы.

Ключевые слова: несовершеннолетние, защита личной жизни, родители, закон, права детей, интернет-угрозы, социальные сети, личные данные, информационная безопасность, кибербуллинг, правовая защита, психологическая безопасность детей, законы Республики Казахстан, Конвенция ООН.

Кәмелетке толмағандардың жеке өмірін қорғау мәселесі бүгінгі күні өзекті болып отыр. Жастардың жеке өмірінің қауіпсіздігі мен құпиялылығын сақтау олардың психологиялық денсаулығына, моральдық тұрғыдан дамуына және болашақ өміріне әсер етуі мүмкін. Осы тұрғыдан алғанда, ата-аналар мен мемлекет арасындағы ынтымақтастық кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғаудың басты аспектісі болып табылады.

Қазіргі уақытта балалар мен жасөспірімдердің жеке өмірі бұрынғыдан әлдеқайда көп қауіптерге ұшырайды. Олар интернеттің, әлеуметтік желілердің ықпалында бола отырып, өздерінің жеке ақпараттарын жиі жариялайды. Мұның нәтижесінде балалар түрлі ақпараттық шабуылдарға, алаяқтыққа, кибербуллингке және басқа да теріс әсерлерге тап болады. Әсіресе, осы жастағы балалар өз құқықтарын түсінбеуі немесе қорғау жолдарын білмеуі мүмкін. Бұл жағдайлар баланың жеке өмірін қорғаудың қажеттілігін арттырады.Кәмелетке толмағандардың жеке өмірін қорғау тек олардың физикалық және психологиялық қауіпсіздігімен ғана емес, сонымен қатар олардың жеке деректерін қорғау мен интернет кеңістігінде өз құқықтарын сақтауымен де байланысты. Сондықтан кәмелетке толмағандардың жеке өмірі мен құқықтарын қорғау тек жеке қауіпсіздік тұрғысынан ғана емес, жалпы қоғамның моральдық болашағына да маңызды.

Ата-аналар балаларын қорғауда үлкен рөл атқарады. Олардың негізгі міндеті — баланың жеке өмірінің құпиялылығын сақтау, сондай-ақ оны заңды және әлеуметтік тұрғыдан дұрыс бағыттау. Ата-аналар балаларын жеке шекаралар мен моральдық нормаларды құрметтеуге, жеке деректерін қорғай білуге үйретуі тиіс. Мұның ішінде әлеуметтік желілерде, интернетте қауіпсіз болу туралы білім беру маңызды орын алады.Ата-аналардың бақылауы мен қамқорлығы балаларды теріс әсерлерден қорғауға мүмкіндік береді. Мысалы, ата-аналар өз балаларының интернеттегі әрекеттерін бақылап, олардың жеке мәліметтерін жарияламауға, күмәнді адамдармен байланысқа түспеуге үйретуі керек. Сонымен қатар, баланың жеке өміріне араласу кезінде ата-аналар олардың жеке кеңістігін де құрметтеуі тиіс. Осының арқасында баланың жеке тұлға ретінде дамуы мен өзіндік еркіндігі сақталады.Ата-ананың негізгі міндеті — баланың құқықтары мен міндеттерін түсіндіріп, жеке өмірін қорғау жолдарын көрсету. Бұл балалардың келешекте әлеуметтік ортада өзіндік орнын табуына, өз құқығын қорғауына мүмкіндік береді.

Кәмелетке толмағандардың жеке өмірін қорғауда заңдардың маңызы зор. Қазақстан Республикасында балалардың құқықтарын қорғауға арналған заңдар мен нормативтік актілер қабылданған. Осы заңдарда балалардың жеке ақпараттарын қорғауға, сондай-ақ олардың жеке өмірінің құпиялығын қамтамасыз етуге қатысты көптеген ережелер қарастырылған.Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Азаматтық кодексінде балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған нормалар бар. Сонымен қатар, 1989 жылы БҰҰ-ның «Балалардың құқықтары туралы конвенциясы» қабылданды. Бұл халықаралық құжат баланың жеке өмірін қорғау мен олардың құқықтарын бұзуға жол бермеуге арналған. Қазақстан осы конвенцияны ратификациялаған мемлекеттердің бірі болып табылады.Мемлекет балалардың жеке өмірін қорғауды қамтамасыз ету үшін түрлі заңдар мен ережелерді бекіткен. Мысалы, «Ақпарат және жеке өмірді қорғау туралы» заң жеке деректердің сақталуын, олардың заңсыз пайдаланылуына тосқауыл қоюды көздейді. Бұл заң кәмелетке толмағандардың жеке мәліметтерін қорғау, ақпараттық қауіпсіздік саласындағы құқық бұзушылықтарды болдырмау мақсатында қабылданған.Сонымен қатар, балалардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету мақсатында мемлекет түрлі профилактикалық шаралар қабылдайды. Мысалы, балаларға интернетте қауіпсіздік туралы білім беру, балалардың құқықтарын қорғау бойынша арнайы ұйымдар мен қоғамдық қозғалыстардың жұмысы зор маңызға ие.

Қазіргі заманда әлеуметтік желілер мен интернет балалар үшін үлкен мүмкіндіктер мен тәуекелдер әкеледі. Әлеуметтік желілерде балалардың жеке мәліметтерін жариялау, қарым-қатынас жасау барысында қауіпсіздік мәселелері туындайды. Кейбір балалар өзінің жеке мәліметтерін тек достарына ғана емес, жалпы көпшілікке таратуы мүмкін. Бұл өз кезегінде балалардың жеке өміріне қол сұғылуына, психологиялық және физикалық қауіптерге жол ашады.Осы жағдайларды ескере отырып, ата-аналар мен мемлекет бірлесе отырып, балаларды ақпараттық қауіпсіздікке үйретіп, олардың жеке өмірін қорғаудың тиімді жолдарын ұсынуы қажет. Мысалы, балаларға әлеуметтік желілерде «жеке өмірді» сақтау, құпия мәліметтерді жарияламау және интернетте күмәнді адамдармен байланысқа түспеу туралы оқыту қажет.

Қорытындылай келе, кәмелетке толмағандардың жеке өмірін қорғау — қоғам мен мемлекеттің маңызды міндеті. Бұл міндетті орындауда ата-аналар мен заңдардың рөлі ерекше. Ата-аналар балаларын жеке өмірін құрметтеуге үйретіп, оларды интернеттің теріс ықпалынан қорғауы тиіс. Сонымен қатар, заңдар мен нормативтік актілер балалардың жеке деректерін қорғауды және олардың құқықтарын сақтау үшін маңызды шараларды көздейді.Мұндай үйлесімді жұмыс балалардың психологиялық және физикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, олардың әлеуметтік ортада өзіндік орны мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік береді. Балалардың жеке өмірін қорғау мәселесі тек жеке тұлғаның қауіпсіздігі үшін ғана емес, қоғамның жалпы әл-ауқаты мен болашағы үшін де өте маңызды.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. [Электрондық ресурс] - https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. [Электрондық ресурс] - https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377
3. БҰҰ-ның Балалар құқықтары туралы конвенциясы.
4. «Ақпарат және жеке өмірді қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
5. «Қазақстан Республикасындағы балалардың құқықтары туралы» Заң.
6. Лаврова, В. Н. Защита личной жизни несовершеннолетних: правовые аспекты. – Москва: Юридический мир, 2015.
7. Аташев, Т. Құқықтық қорғау және балалар: Қазақстандағы заңдар мен тәжірибе.