ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ ШАРТТЫҚ СОТТЫЛЫҚ

ДОГОВОРНАЯ ПОДСУДНОСТЬ В МЕЖДУНАРОДНОМ ПРОЦЕССЕ

Зинолла Марта Жасөмірқызы

студент 4 курса образовательной программы «Юриспруденция», Западно-Казахстанский университет имени М. Утемисова,

Казахстан, г. Уральск

Есенгазиева Айнур Калимовна

научный руководитель, магистр юрид. наук, старший преподаватель, Западно-Казахстанский университет имени М. Утемисова,

Казахстан, г. Уральск

АННОТАЦИЯ

Бұл ғылыми - мақалады, халықаралық процесстегі шарттық соттылық негіздері қарастырылады. Халықаралық процесстегі шарттық соттылықтың  мемлекеттегі қажеттілігмен  және халықаралық қатынастардағы маңыздылығы талқыланады. Халықаралық процесстегі шарттық соттылықтың халықаралық қатынастардағы рөлі және қажеттілігі атап өтілген.

АННОТАЦИЯ

В этой научно - практической работе рассматриваются основы договорной подсудности в международном процессе. Обсуждается важность договорной подсудности в международном процессе с потребностью в государстве и в международных отношениях. Отмечена роль и необходимость договорной подсудности в международном процессе в международных отношениях.

Кілт сөздер: халықаралық процесс, шарттық соттылық, арнайы арбитраж, юрисдикцияның шектеулігі, Гаага конвенциясы, юрисдикция қақтығыстары, халықаралық процестегі шарттық соттылық.

Ключевые слова: международный процесс, договорная подсудность, специальный арбитраж, ограничения юрисдикции, Гаагская конвенция, конфликты юрисдикции, договорная подсудность в международном процессе.

Халықаралық процестегі шарттық соттылық.  Халықаралық құқықтық қатынастарда шарттық соттылық маңызды рөл атқарады, өйткені ол тараптардың өзара келісім арқылы дауларды шешетін сотты немесе басқа органды таңдауға мүмкіндік береді. Бұл механизм халықаралық сауда, инвестиция және өзге де трансшекаралық қатынастарда әділ әрі тиімді шешім қабылдауды қамтамасыз етудің негізгі құралы болып  табылады.  Шарттық соттылық – бұл тараптардың келісімі бойынша дауларды қарастыратын сотты анықтау құқығы. Бұл принцип азаматтық және сауда істерінде кеңінен қолданылады. Тараптар халықаралық шартта, келісімшартта немесе арнайы арбитраждық келісімде белгілі бір юрисдикцияны таңдауы мүмкін. Мұндай келісімдер, әдетте, құқықтық қатынастардың болжамдылығын арттырады және тараптар арасындағы сенімді нығайтады. Шетелдік соттың құзыреті Азаматтық процесстік  Кодекстің 31-бабында көзделген жағдайлардан басқа, тараптардың жазбаша келісімімен көзделуі мүмкін. Мұндай келісім болған жағдайда сот жауапкердің өтінішхатымен, егер мұндай өтінішхат істі мәні бойынша қарау басталғанға дейін мәлімделсе, арызды қараусыз қалдырады. Айрықша соттылық.

Жер учаскелеріне, ғимараттарға, үй-жайларға, құрылыстарға, жермен тығыз байланысты басқа да объектілерге (жылжымайтын мүлік) құқықтар туралы, жылжымайтын мүлікті тыйым салудан босату туралы, кепілге салынған жылжымайтын мүлікке өндіріп алуды қолдану, жылжымайтын мүлік кепілінің шартын тоқтату не жарамсыз деп тану туралы талап қоюлар осы объектілердің орналасқан жері бойынша беріледі.Егер жылжымайтын мүлік объектілері әртүрлі елді мекендерде орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі. Егер жылжымайтын мүлік объектілері бір елді мекеннің аумағында орналасқан болса, талап қою объектілерінің бірінің орналасқан жері бойынша сотқа беріледі. Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетiн және оның меншiгiн шет мемлекеттiң бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, сотқа талап қоюшының орналасқан жерi бойынша беріледі.Шарттық соттылықтың негізгі ерекшеліктері: Таңдау еркіндігі: Тараптар сотты немесе арбитраждық органды еркін таңдауға құқылы.Міндеттілік: Егер тараптар соттылық туралы келісімге қол қойса, олар бұл келісімді орындауға міндетті.Юрисдикцияның шектеулігі: Таңдалған сот тек келісімде көрсетілген дауларды қарастырады. Шарттық соттылықтың маңыздылығы.

Шарттық соттылықтың маңыздылығы оның тараптардың еркіндігін құрметтейтіндігімен және құқықтық процестерді жылдамдатуға ықпал ететіндігімен түсіндіріледі. Ол халықаралық сауда мен инвестиция саласында даулардың әділ әрі бейтарап шешілуін қамтамасыз етеді, сондай-ақ тараптардың қаржылық және уақыттық шығындарын азайтады. Сонымен қатар, шарттық соттылық құқықтық қатынастардың шекарааралық сипатын ескере отырып, тараптардың әртүрлі юрисдикцияларда өз құқықтарын жүзеге асыруына мүмкіндік береді. Бұл халықаралық сот процестерінде теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз етуге ықпал етеді. Халықаралық процестегі шарттық соттылық – бұл құқықтық жүйенің жаһандану жағдайында қалыптасқан тиімді және сенімді механизмі. Ол тараптарға дауларды шешу процесінде еркіндік пен қауіпсіздік береді, сондай-ақ халықаралық құқықтық ынтымақтастықты нығайтады.Қазақстан шарттық соттылықтың дамуына қолдау көрсету арқылы халықаралық қатынастардағы беделін арттыруда. Бұл институт елдің құқықтық жүйесін жетілдіруге, халықаралық серіктестікті нығайтуға және шетелдік инвесторлар үшін сенімді орта қалыптастыруға ықпал етеді. Қазіргі уақытта шарттық соттылық тек құқықтық мәселелерді шешу құралы ғана емес, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықтың маңызды элементіне айналып отыр. Қазақстан мен басқа да елдер үшін шарттық соттылықты дамыту халықаралық құқықтық ынтымақтастықты нығайту мен жаһандық нарықта құқықтық беделді арттырудың маңызды құралы болып табылады. Ол халықаралық құқықтық жүйенің тиімділігін арттыруға, құқықтық даулардың бейбіт шешілуіне және құқық үстемдігін қамтамасыз етуге қызмет етеді.

Осылайша, шарттық соттылық халықаралық құқықтық тәртіптің ажырамас элементі бола отырып, тараптарға өзара сенім мен құқықтық қауіпсіздік жағдайында жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бұл институт халықаралық құқықтың серпінді дамуы мен жаһандық ынтымақтастықтың нығаюына ықпал ететін маңызды құқықтық құндылық болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық процесстік кодексі. [Электрондық ресурс] - https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377
2. Көшенов, Б. "Қазақстанның құқықтық жүйесіндегі зияткерлік меншік құқықтары".
3. Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтық келісімдері: Дүниежүзілік сауда ұйымы және Әлемдік зияткерлік меншік ұйымы туралы құжаттар.