ҚАЗАҚСТАН ӘЛЕМДІК РЕЙТИНГТЕ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ТУРИСТІК ТАРТЫМДЫЛЫҒЫ

Әлемдік рейтингтегі елдердің туризм саласындағы бәсекеге қабілеттілігін, оның туристік тартымдылығын зерттеу талдауы,сондай-ақ қолданылатын технологиялар мен бағалау әдістері мемлекеттің және ел өңірлерінің ұлттық туристік индустриясының оның күшті және әлсіз жақтарын ескере отырып, даму деңгейінің объективті көрінісін қамтамасыз ететін әдіснаманың отандық моделін қалыптастыру үшін негіз болып табылады.

Бағалау әдіснамасы-ел өңірлерінің бәсекеге қабілеттілігі мен туристік тартымдылығының рейтингі үшін платформаны құруға уәждеме туристік қызметтердің әлемдік нарығын қалыптастырудың қарқынды процесі және туризм саласындағы бәсекеге қабілеттіліктің жоғары деңгейі болып табылады.

Сонымен қатар, туристік сектордың бәсекеге қабілеттілік рейтингін өңірлер арасында жүргізу үлкен ұйымдастырушылық және қаржылық шығындарды талап етпейді, тек мемлекеттік және мүдделі қоғамдық қолдауды көздейді.

ЮНВТО (Дүниежүзілік туристік ұйым) мен Еуропалық Одақ сарапшылары бұрын отандық ғалымдар ұсынған қорытындыға келді, бұл Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұзақ мерзімді әлеуеті көмірсутегі экспорты мен оларды қайта өңдеу ғана емес, сонымен қатар капиталды мұнай өндіруден туризм және демалыс индустриясына қайта бөлуді қамтамасыз етуге қабілетті дербес сала ретінде туризм болып табылады. Сонымен қатар, туризмнің рентабельділігін арттыру Қазақстан Республикасы халқының өмір сүру сапасын арттыруға мүмкіндік береді [1]. Дүниежүзілік экономикалық форумның (ДЭФ) туристік және туристік секторлардың бәсекеге қабілеттілігі туралы жарияланған баяндамаларында олардың негізгі мақсаты әрбір елде Халықаралық экономикалық дамуға тиімді әсер ете алатын қуатты және ұзақ мерзімді Ұлттық туризм индустриясын дамыту үшін жағдайларды қамтамасыз ететін көпжақты диалог үшін алаң құру болып табылады. Олар сондай-ақ туризм және саяхат саласындағы елдердің бәсекеге қабілеттілігінің туынды индексі (The Travel & Tourism Competitiveness Index, TTCI) арқылы "туризм рангтерінің басты кестесінде" мемлекеттің жағдайын бағалайды.

Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі экономикалық дамудың түрлі деңгейлерінде әлем елдерінің бәсекеге қабілеттілігін егжей-тегжейлі сипаттайтын 113 айнымалыдан тұрады. Айнымалылардың жиынтығы компания басшыларына жаһандық сауалнама жүргізу нәтижелерінің үштен екісінен (зерттелетін елдердегі іскерлік ахуалға әсер ететін факторлардың кең спектрін қамтитын) және жалпыға қол жетімді дереккөздердің үштен бірінен (халықаралық ұйымдар тұрақты негізде жүргізетін статистикалық деректер мен зерттеулер) тұрады. Барлық айнымалылар ұлттық бәсекеге қабілеттілікті анықтайтын 12 бақылау көрсеткішіне біріктірілген:

1. Институттардың сапасы.
2. Инфрақұрылым.
3. Макроэкономикалық тұрақтылық.
4. Денсаулық сақтау және бастауыш білім беру.
5. Жоғары білім және кәсіби дайындық.
6. Тауарлар мен қызметтер нарығының тиімділігі.
7. Еңбек нарығының тиімділігі.
8. Қаржы нарығын дамыту.
9. Технологиялық даму деңгейі.
10. Ішкі нарықтың мөлшері.
11. Компаниялардың бәсекеге қабілеттілігі.
12. Инновациялық әлеует.

Бұл айнымалыларды таңдау теориялық және эмпирикалық зерттеулермен айқындалады және бірде-бір фактор экономиканың бәсекеге қабілеттілігін жалғыз қамтамасыз ете алмайды.

Кәсіпкерлер әлеуетті пайда қажетті инвестициядан асып кеткен жағдайда ғана жаңа технологияларды енгізетін болады. Осылайша, Дүниежүзілік экономикалық форумның қорытындыларына сәйкес, кешенді саясатты жүзеге асыруға, факторлардың барлық кешенін және олардың арасындағы өзара байланысты ескеруге қабілетті неғұрлым бәсекеге қабілетті экономика болып табылады.

Дүниежүзілік экономикалық форумда 2015-2016 (The Global Competitiveness Index 2015-2016) жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингінде 140 елдің ішінде бірінші орынды Швейцария басқарды. Сингапур екінші орында, ал Құрама Штаттар-үшінші орында, олар инновациялық өнімдер мен Қызметтерді ұсынуда әлемдік көшбасшы болып қала береді. Төртінші орынды Германия, бесінші орынды Нидерланды иеленді. Одан әрі рейтингтің бірінші ондығында: Жапония (6-орын), Гонконг (7), Финляндия (8), Швеция (9) және Ұлыбритания (10). Осылайша, он көшбасшы өткен жылдан бері өзгерген жоқ [4]. 2015-2016 жылдардың жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингісінің қорытындысы бойынша Қазақстан Эстонияны (30-шы орын), Литваны (36), Азербайджанды (40) басып озып, 42-орынға ие болды. Басқа кеңестік мемлекеттер төменде көрсетілген: Латвия (44), Ресей (45), Грузия (66-орын), Украина (79), Тәжікстан (80), Армения (82), Молдова (82) және Қырғызстан (102) (1, 2-қосымша).

Қауіпсіздікті бағалау

Осы жылы қауіпсіз және бейбіт елдердің топ-10 қатарына Дания, Австрия, Жаңа Зеландия, Португалия, Чех Республикасы, Швейцария, Канада, Жапония және Словения кірді. Өткен жылдағыдай рейтингті Исландия басқарды. 2016 жылы Қазақстан Орталық Азиядағы ең қауіпсіз ел деп танылды. Осылайша, биылғы жылы Қазақстан әлемнің жаһандық индексінде 163 елдің ішінде 75-ші орында тұр. Біздің көршіміз Қырғызстан қауіпсіздік деңгейі бойынша Түркменстан, Өзбекстан және Тәжікстанға қарағанда 124 позицияға төмен. Айта кету керек, АҚШ бұл рейтингте 103 орынға ие болды. Институттың баяндамасына сәйкес, Сирия әлемдегі ең қауіпті ел болып табылады. Ауғанстан,Ирак және Оңтүстік Судан, әскери қақтығыстар болып жатқан жерде, сондай-ақ рейтингте төмен көрсеткіштер бар. Елдің шығысында қарулы қақтығыс 2014 жылдан бері жалғасып келе жатқан Украина да тізімнің төменгі бөлігінде 156-шы орында тұр.

Туристік-туристік сектордың бәсекеге қабілеттілік индексі

Саяхат және туризм саласындағы әлемдік көшбасшы Испания болып табылады. Одан кейін Германия, Франция, АҚШ, Ұлыбритания, Австралия, Италия, Жапония. Канада мен Сингапур алғашқы ондықты аяқтайды. Екі жылдың ішінде Испания төртінші орыннан бірінші орынға көтерілді,ал алдыңғы рейтинг көшбасшысы-Швейцария керісінше, бірінші орыннан алтыншы орынға төмендеді. Франция да рейтингте жетінші орыннан екінші орынға көтеріліп, өз позициясын жақсартты. Аустрия-алдыңғы рейтингте оншақты жалғыз ел, ол өз позициясын үшінші орыннан 12-ші орынға түсіп айтарлықтай нашарлатты.

Қазақстан "туристік-туристік саланың бәсекеге қабілеттілік индексінде-2015 " үш позицияға көтерілді және 141 елдің ішінен 85-ші орынға ие болды (2011 жылы 139 елдің ішінде 93-ші орын, 2013 жылы 140 елдің ішінде 88-ші орын). Бұрынғы Кеңес Одағы республикаларының арасында Қазақстан Эстония (38-ші орын), Ресей (45-ші орын), Латвия (53-ші орын), Литва (59-шы орын), Грузия (71-ші орын) және Әзірбайжан (84-ші орын алды. Біздің арамызда Армения, Молдова, Қырғызстан және Тәжікстан бар.

Туризм мен саяхаттардың бәсекеге қабілеттілік индексіне қайтып келе отырып, ол әр екі жыл сайын жасалып, 141 елді қамтитынын түсіндірген жөн. Ол халықаралық ұйымдар мен саяхат және туризм саласындағы сарапшылардан жалпы қол жетімді деректер мен ақпараттардың үйлесімін пайдаланады.

Ішкі туризмнің өңірлік дамуын бағалау рейтингі мен әдістері.

Бірінші. Туризм мен саяхаттардың бәсекеге қабілеттілік индексінің құрылымында қол жеткізуі туризм саласындағы уәкілетті органның-Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің қызметіне (экологиялық тұрақтылық, қауіпсіздік, денсаулық, гигиена және т.б.) байланысты емес көрсеткіштер бар. Бұл сондай-ақ бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің құзыреті мен функциялары басқа орталық атқарушы органдардың қарауында болуына байланысты.

Екінші. Ұлттық және өңірлік деңгейлерде туристік-туристік саланың бәсекеге қабілеттілігін халықаралық бағалау құралын табысты қолдану үшін елде туризмді дамыту рейтингін анықтаудың негізгі параметрлері мен әдістері де халықаралық мониторинг алгоритміне сәйкес келуі тиіс.

Рейтингтік бағалаудың негізгі мақсаты әкімдіктер қабылдаған мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатын, қабылданған мемлекеттік және салалық (салалық) бағдарламаларды іске асыру жөніндегі шаралардың тиімділігіне мониторинг жүргізу, сондай-ақ өңірлер мен Астана және Алматы қалаларының серпінді әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету болып табылады. Әкімдіктердің туризмді дамытуға мүдделілігін ынталандыру үшін өңірлерді рейтингтік бағалау өлшемдеріне (туризмді дамытудың экономикалық көрсеткіштері, туристік ағынның серпіні: ішкі және халықаралық келу туризмі, инвестицияларды тарту және туристік инфрақұрылымды дамыту) туристік қызметті дамытудың негізгі көрсеткіштерін енгізу қажет.

Әдебиеттер тізімі:

1. Е. Никитинский "Туризм: мировой рейтинг конкурентоспособности" / / "World Travel" Республикалық ғылыми-білім беру журналы, № 6 (17), қараша-желтоқсан 2011, б.12.
2. "Туризм мен саяхаттың бәсекеге қабілеттілігі туралы есеп 2011" (Travel & Tourism Competitiveness) (Электрондық ресурс). Эд. Дженнифер Бланк, Теа Кьеза. 2011 жылғы Дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасы. 2011 жылдың қаңтар айындағы электронды деректер. Қол жеткізу: www / weforum. org / ttcr.
3. "Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі" ақпараттық-талдау порталының гуманитарлық технологиялар орталығы (Электрондық ресурс). Қол жеткізу: http://gtmarket.ru/ratings/global-competitiveness-index/info ескерту.
4. Е. Никитинский" туристік-туристік саланың әлемдік рейтингісінде Қазақстан "/ / "World Travel" Республикалық ғылыми-білім беру журналы № 2 (37), Наурыз - Сәуір 2016, б. 52.
5. "Қазақстан ұшу қауіпсіздігі рейтингісінде АҚШ-ты басып озды" (Электрондық ресурс). Қол жеткізу: https: //tengrinews.kz /kazakhstan_news/Қазақстан-АҚШ-рейтингте-қауіпсіздік-296484/.
6. "Жақсы елдер рейтингінде Қазақстан 110-шы орынға ие болды" (Электронды ресурс). Қол жеткізу: http://news.ivest.kz/107587235-v-reytinge-horoshih-stran-kazahstan-zanyal-110-e-mesto.
7. "Дүниежүзілік экономикалық форум: 2015 жылы туризм және саяхат саласының бәсекеге қабілеттілік деңгейі бойынша елдердің рейтингі" (Электрондық ресурс).