КӘСІПОРЫННЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ФАКТОРЛАРДЫҢ РӨЛІ

Бүгінгі күннің экономикасында инновациялардың маңыздылығы айтарлықтай өсті. Инновациялар кәсіпорынның нарықтық экономикадағы бәсекелестік деңгейін арттырудың құралы болып табылады. Кәсіпорын өз қызметінде инновацияны пайдалана отырып, қызметтің тиімділігін жақсартуға айтарлықтай ықпал етеді-өндіріс құнын төмендетеді, инвесторлардың қосымша ағынын қамтамасыз етеді және компанияның имиджін қалыптастырады.

Экономикалық дамыған мемлекеттердің тәжірибесіне сүйене отырып, өз қызметінде инновацияларды пайдаланатын кәсіпорын үздік нәтижелерге жететініне көз жеткізуге болады. Кәсіпорында инновациялық шешімдердің болуы нарықтағы ұстанымдарды кеңейтудің және бәсекелестік деңгейін қалыптастырудың жалғыз көзі болып табылады. Компания табысқа жету және бәсекелестік артықшылықтарды алу үшін серпінді өзгеретін ортаға сәйкес келетін стратегияларды әзірлеуі тиіс. Мұндай мақсаттарға жету үшін ұйымның барлық кіші жүйелерінің қарқынды және инновациялық дамуы сияқты құралдар көмектеседі. Бүгінде инновация-бұл компанияның өмір сүру, бәсекеге қабілеттілігін арттыру және кәсіпорынның тиімділігін арттыру шарты. [1, 189 б.]

Инновациялардың әртүрлі тұжырымдамаларын зерделей отырып, әрбір қатысушы үшін қолайлы әсер ететін кез келген салада туындауы мүмкін сапалы жаңа идеяларды пайдалану бойынша өндірістік қатынастар жүйесі (әзірлеу және жетілдіру) инновация деп қорытынды жасауға болады. Осы анықтамаға сүйене отырып, инновацияның негізгі ажырамас сапасы - жаңашылдық, экономикалық негізділік және тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру екеніне көз жеткізуге болады.

Жаңа экономиканың маңызды сипаттамасы инновациялық процестерді күшейту, оларды экономикалық өсу факторына айналдыру болып табылады. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының зерттеу нәтижелері бойынша инновациялық сектордағы инвестициялар ЖІӨ-нің өсуіне 1:3 арақатынасын, ал ақпараттық-коммуникациялық технологияларға салымдарды ЖІӨ-нің өсуіне 1:2 қатынасында көрсетеді. Дамыған елдерде ЖІӨ-нің 90% - ы инновациялық және технологиялық прогреспен айқындалады.

Инновациялық процесс көптеген экономикалық факторлардың нәтижесі ретінде қарастырылады, яғни объективті және субъективті, ішкі және сыртқы факторлар. [2]

Объективті факторлар қатарына ұзақ мерзімді үрдістерге байланысты және белгілі бір объектінің әдейі шешімдеріне байланысты емес сыртқы орта факторлары жатады. Оларға инновацияларға белсенді әсер ететін экономикалық заңдарды жатқызуға болады:

• Пайда алу және алу заңы. Бұл заңды нарықтық экономиканың басқа да қозғаушы заңдары деп атауға болады, себебі пайда өндірістің қозғаушы күші болып табылады;
• Экономиканың дамуын реттейтін және келісімдерде өзара алмасу қажеттілігін айқындайтын құн заңы;
• Өндіріс пен тұтыну арасындағы экономикалық тетіктің байланысын анықтайтын сұраныс пен ұсыныс заңдары;
• Объективті экономикалық заңдар-өзара іс-қимыл жасайтын және нарықтың белгілі бір түрін жүзеге асыратын экономикалық тетікті сипаттайтын бәсекелестік заңы.

Субъективті факторлар саналы қабылданған шешімдердің тікелей салдары болып табылады, олардың ішінде:

• Экономикалық саясаттың маңызды құрамдас бөлігі болып табылатын мемлекеттің инновациялық саясаты;
• Инвестор ретінде қаралатын ұйымдардың ақша-кредит саясаты. Инновациялық жобаларды іске асыру көбінесе осындай инвестициялардың жоғары тәуекелін талап ететін тартылған қаражатты пайдаланумен байланысты;
• Бәсекелес фирмалардың саясаты. Осы фактордың мәні басқа шаруашылық жүргізуші субъектілердің нарық құрылымына әсер ету қабілеттілігімен айқындалады;
• Инновациялық қатынастар нәтижесінде туындаған инновацияларға сұранысқа елеулі әсер ете алатын тұтынушылардың мінез-құлқы. [3, 100-104 б.]

Инновациялық белсенділікке әсер ететін факторлар макроэкономика мен жалпы қоғам айқындайтын жаһандық факторлар және кәсіпорындардың микродеңгейінде анықталатын жергілікті факторлар ретінде ерекшеленеді.

Инновацияларды енгізудің оң шарттары қалыптасқан ортада инновациялық қатынастар кәсіпорындарының инновациялық әлеуетіне – ішкі факторларға көп көңіл бөлінеді. Экономикалық жүйенің сыртқы ортасы инновациялар үшін қолайлы болған кезде кәсіпорынның инновациялық қызметі ішкі факторларға толық байланысты болады.  Кәсіпорынның инновациялық әлеуеті материалдық, қаржылық, еңбек, инфрақұрылымдық, зияткерлік, ақпараттық және коммуникациялық ресурстардың жиынтығы түрінде ұсынылған.

Кәсіпорында инновациялық қызметті құруға және басқаруға бағытталған инновациялық қызметті айқындайтын ішкі факторлар және инновациялық қызметтің шекарасын кеңейтуге мүмкіндік беретін сыртқы факторларды бөліп көрсетуге болады.

1 кесте.

Кәсіпорынның инновациялық қызметіне әсер етуші факторлар

Бәсекелестік пен инновациялар арасында өте тығыз байланыс бар. Инновациялық қатынастар бәсекелестік өнімі болып табылады, яғни мұндай қатынастардың нәтижесі бәсекелестік күрес құралы болып табылады. Бәсекелестік фактор тауар нарығында инновацияларды таңдауды қамтамасыз етеді. Бәсекелестік сондай-ақ басқа экономикалық факторлар өзара іс-қимыл жасайтын нақты нарықтың экономикалық ортасы болып табылады.

Басқа компаниялардың бәсекелестігі кәсіпорында инновациялық белсенділікті арттыруға ықпал ететін маңызды фактор болып табылады. Ресейлік ғалым Ю. Симачевтің пікірінше, кәсіпорында инновациялық белсенділік нарықтағы бәсекелестік деңгейіне тәуелді. Яғни, алдымен нарықтағы бәсекелестер санының өсуімен инновациялық белсенділік де өсуде, бірақ кейіннен тұрақтанып, тіпті төмендеуі мүмкін. Тұрақты бәсекелестік инновациялық үдерістерді жеделдетуге ықпал ететін болады. Алайда, бәсекелестіктің күшеюіне, ақша ресурстарының тозуына, инновациялық үдерістің төмендеуіне немесе тоқтауына байланысты.

М. Портер компанияның бәсекелестік артықшылығына қол жеткізу үшін инновациялар орнына тікелей көрсетеді: "әрбір табысты компания өз стратегиясын пайдаланады,бірақ табысты компаниялардың табиғаты мен дамуы негізінен бірдей". Компания инновациялар арқылы бәсекелестік артықшылықтарға ие болады. Олар жаңа технологиялар мен жаңа жұмыс әдістерін қолдана отырып, жаңалықтарға жақындайды. Компания жаңалықтардың арқасында алған кезде бәсекелестік артықшылықтарды үнемі жетілдіруі тиіс, өйткені бәсекелестер жақсарту мен инновацияларды тоқтататын кез келген компанияны басып оза алады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Авсянников Н.М. Инновационный менеджмент. – М.: РУДН, 2011. – 189 б.
2. Гохберг Л.М. Новая инновационная система для "новой экономики". - М.: ГУ ВШЭ, 2000.
3. Мельников О.Н., Шувалов В.Н. Инновационная активность как фактор повышения конкурентоспособности предприятия // Российское предпринимательство. - 2005. - №9. – 100-104 б.
4. Медынский В.Г., Скамай Л.Г. Инновационное предпринимательство [Текст] : учеб. пособие для вузов/ - М. : ЮНИТИ ; ЮНИТИ-ДАНА, 2002. - 589 б.
5. Муханова Ю.А., Нестерова Н.А. Факторы, воздействующие на инновационный процесс предприятии.– Режим доступа: http://www.rusnauka.com/13_NPN_2010/Economics/65423.doc.htm