АЛЛЕРГИЯЛЫҚ РИНИТТІ ТЕРАПИЯЛЫҚ ЖОЛМЕН КЕШЕНДІ ЕМДЕУ ӘДІСТЕРІ

Тақырыптың өзектілігі.  Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) деректері бойынша қазіргі жағдайда аллергиялық аурулар таралуы, әлеуметтік-экономикалық залал, денсаулық деңгейіне және пациенттердің өмір сүру сапасына әсер етуі бойынша үшінші орынды алады. Кейбір болжамдарға сүйенсек, бұл аурулар таяудағы жылдары халықтың жалпы аурушаңдығы құрылымында бірінші орын алуы мүмкін. Соңғы жылдары аллергиялық аурулармен ауыратын науқастардың саны әрбір 10 жыл сайын екі еселенеді. Әсіресе балалардағы аллергопатологияның айтарлықтай өсуі алаңдатады. ДДҰ мәліметтеріне сәйкес, қазіргі уақытта планетадағы ересек тұрғындардың 5 % - ға жуығы және балалардың 15% - ы аллергиялық аурулармен ауырады [1,б. 68].

Аллергияның жиі пайда болуы аллергиялық аурулар құрылымында 60-70 % құрайтын аллергиялық ринит болып табылады. Ресейдің әртүрлі климаттық-географиялық аймақтарында аллергиялық риниттің таралуы халықтың барлық жас топтарында 3,3-тен 35 % - ға дейін ауытқиды. Бұл аурудың жоғары көрсеткіштері Краснодар өлкесінің аумағында қала және ауыл тұрғындары арасында байқалады.

Аллергиялық ринитті емдеудің негізгі әдістерінің бірі-дәрілік терапия. Осы патологияны емдеуде аурудың симптомдарының ауырлығына негізделген антигистаминді дәрілерді тағайындаудың сатылы тәсілі қолданылады. Аллергиялық ринит терапиясында қолданылатын дәрілік заттардың көп бөлігі (ДЗ) рецептісіз босатудың дәрілік препараттарына жатады және халық өзін-өзі көмек және өзін-өзі алдын алу үшін пайдаланады [2, б. 384-393].

Фармацевтикалық нарықтың тұрақты дамуы, жаңа ДЗ пайда болуы дәрілік көмек көрсету сапасын арттыруға, оның ішінде аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарға көмек көрсету сапасын арттыруға ықпал етеді. Алайда,  антигистаминді ДЗ үлкен ассортиментіне қарамастан, көптеген науқастар уақтылы дәрі-дәрмекпен көмек алмайды. Бұл бірнеше себептерге байланысты, олардың ең бастысы мыналар болып табылады: аллергиялық ринит маусымдық ауру және ҚР аймақтарының табиғи-климаттық жағдайлары анықталады; науқастардың контингентін, олардың ауруының ауырлығын, төлем қабілеттілігін және т. б. ескере отырып, антигистаминдік ДЗ оңтайлы тауарлық қорын құру үшін қаржы қаражатын жұмсауды ұтымды жоспарлауда белгілі бір қиындықтар бар [3, б. 623].

Науқастарды тиімділігі жоғары, қауіпсіз және қол жетімді антигистаминдерге қарсы ДЗ-мен оңтайлы қамтамасыз ету үшін аймақ халқының жалпы аурушаңдығының даму заңдылықтарын, аллергиялық риниттің таралу серпінін және оның ауырлық деңгейін, сондай-ақ науқастардың әлеуметтік-демографиялық сипаттамаларын зерделеу қажет.

Халықты дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді жетілдіру мәселелерімен ДЗ жекелеген топтарымен белгілі шетелдік және отандық ғалымдар айналысты: В.Л. Багирова, Г.Т. Глембоцкая, И.А. Скосарев, С.М. Жумабаева, Л.Н. Скучалина, Л.Т. Сапарова, Р.Б. Акпеисова. Алайда олардың зерттеулері зерттеуге алынған аймақтың ерекшеліктерін ескереді және аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді оңтайландыру мәселелеріне қатысты емес [4, б. 806].

Сондықтан өңірлік деңгейде аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді жетілдіру әдістерін әзірлеу фармацевтикалық ғылым мен практика үшін өзекті проблема болып табылады.

Жоғарыда айтылғандардың барлығы диссертациялық зерттеудің мақсатын негіздеуге және нақты міндеттерін тұжырымдауға мүмкіндік берді.

Зерттеудің мақсаты. Аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды дәрілік қамсыздандыру бойынша кешенді шараларды жетілдіруді ғылыми негіздеу.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді дәйекті шешу қажет болды:

• Қазіргі жағдайда аллергиялық ринит ауруларды емдеудің негізгі әдістері мен таралуы бойынша әдебиеттер мәліметтерін жинақтау.
• Аллергиялық ринитті емдеуге арналған антигистаминдік препараттарға маркетингтік зерттеу жүргізу.
• Аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды емдеу үшін қолданылатын дәрілік заттардың тиімділігін бағалау.
• Аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды дәрілік препараттармен қамтамасыз етуді жетілдірудің тұжырымдамалық моделін әзірлеу.

Зерттеу міндеттерінің фармацевтикалық ғылымдардың проблемалық жоспарымен байланысы. Ғылыми жұмыс Алматы қаласы емдеу-алдын алу мекемелері мен тұрғындарды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді жетілдіру бойынша маркетингтік зерттеулер «Рауза- АДЕ» ЖШС мен  Фармацияның ұйымдастырылуы, басқарылуы және экономикасы және клиникалық фармация кафедрасының ғылыми-зерттеу жұмыстары шеңберінде орындалды.

Зерттеудің әдіснамалық негізі, объектілері мен әдістері. Зерттеудің әдіснамалық негізі фармацевтикалық нарықты маркетингтік зерттеу мәселелері бойынша қазіргі заманғы тұжырымдама болды.

Зерттеу объектілері болып Алматы қ. "Рауза" дәріханалық желісінің есеп құжаттары,  дистрибьютордың прайс-парағы, аллергиялық аурулармен ауыратын науқастардың сауалнамасы және дәрігер-аллергологтың дәрілік заттарды сараптамалық бағалау деректері табылды. Үрдістерді анықтау үшін барлық бастапқы материалдар 2017-2019 жж. динамикасында талданды.

Зерттеу барысында жүйелік, логикалық, экономикалық-статистикалық талдау, қолданбалы әлеуметтану (сауалнама жүргізу, сұхбат алу, сараптамалық бағалау), операциялық менеджмент, контент-талдау және т. б. әдістері қолданылды.

Талқылау Алматы қаласы аллергиялық риниттің таралу динамикасын ретроспективті талдау негізінде маусымдылықтың, ауырлық деңгейінің және халықтың аурушаңдығының ұлғаюының негізгі заңдылықтары анықталды.

Картографиялық талдау және аймақтық тәсіл негізінде  Алматы қаласы анықталды, оларда өсімдіктер-аллергендердің гүлдену кезеңінде аллергиялық ринит ауруының деңгейі өседі [5, б. 24-28].

Бұл жүйелік және логикалық әдістер негізінде теориялық негіздеуге және өңірлік деңгейде аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету бойынша кешенді зерттеулерді орындауға мүмкіндік берді.

Ұтымды менеджмент тұжырымдамасын, сараптамалық бағалау әдісін пайдалана отырып, бөлшек желіде олардың оңтайлы қорын құру үшін рецептурасыз босатудың аса талап етілетін антигистаминге қарсы дәрілік заттардың ассортименті анықталды, бұл пациенттерге көрсетілетін фармацевтикалық көмек деңгейін арттыруға ықпал етеді [6, б. 733].

Аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарды дәрі - дәрмекпен қамтамасыз етуді жетілдірудің тұжырымдамалық моделі әзірленді, ол халықтың кең жігінің құны бойынша қолжетімді тиімділігі жоғары және қауіпсіз ДЗ қажеттілігін барынша қанағаттандыруға бағытталған.

Емдеу үрдісіне келсек, біріншіден адам ағзасындағы созылмалы микроб тар ұяларын мейлінше тазарту (тіс жегісі, мұрын қуысы арулары, іріңді гайморит, тонзиллит, ішек- құрт аурулары, өт жолдары аурулары) қажет. Содан кейін барып аллерген аныкталған болса мейлінше сол аллергенмен қатынасты азайту жэне аллергиялық медициналық орталықтарға барып спецификалық ем алу (аныкталған аплергеннің тазартылған, уыты азай- тылган, түрімен егілу) керек. Егер аллерген анықталмаган болса анти- гистаминді препараттар қолданылады. Оларды[ ішінде қазіргі заманғы дәрі- лер: гисталонг, ломилан, акривастин, эбастин (кестин), зиртек, телфаст, күрделі дәрілер: фенилэфрин, рино- пронт, хлорфенираминдер бар. Мұрын куысының шырышты қабатына себілетін дәрілер: назонекс, беконаз, насобек, кромоглин, аллергодил, әр түрлі аллергияга қарсы майлар. Бұлардың бәрін әрине дәрігермен ақылдасып қолданған дұрыс. Мұрын қуысына се білетін дәрілер қазіргі кезде аэрозоль түрінде шыгарылады. Бұл кажетті дәрінің мұрынның шырышты кабатын түгел камтуына септігін тигізеді. Физиотерапия (лазеротерапия) үрдісімен қатар мұрын душы өте пайдалы болып келеді. Қазір Қазакстанда мұрын душын жасайтын арнайы қондырғы шыгару және оны дәріханада сату қолга алынған. Мұрын душын аллергияга қарсы сұйық дәрілермен жасау аурудан жазылуға септігін тигізеді [7, б. 470].

Қорытынды: Зерттеулердің қолданбалы мәні аллергиялық ринитті емдеу үшін өңір халқын дәрілік заттармен қамтамасыз етуді жетілдірудің клиентке бағытталған тұжырымдамасын әзірлеу болып табылады. Тұжырымдама рецептісіз демалыс жүйесінде дәрілік көмек беру ерекшеліктерін ескере отырып, тұтынушылық қанағаттануды басқару бойынша ғылыми негізделген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.

Халыққа дәрілік көмектің қолжетімділігін және дәріханалық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін баға икемділігі негізінде аллергиялық ринитті емдеуде қолданылатын маусымдық сұраныстағы дәрілік препараттарға жеңілдіктер беру әдістемесі ұсынылды.

Пайдаланған әдебиеттің тізбесі:

1. Гущин И. С., Ильина Н. И., Польнер С. А. Аллергический ринит: Пособие для врачей. ГНЦ - Институт иммунологии, РААКИ. М., 2002. 68 с.
2. Ильина Н. И., Польнер С. А. Круглогодичный аллергический ринит// Consilium medicum. 2001. Т. 3. № 8. С. 384-393.
3. Клиническая аллергология: Руководство для практических врачей; Под ред. акад. РАМН, проф. Р. М. Хаитова. М.: Медпресс-информ. 2002. 623 с.
4. Клиническая иммунология и аллергология. Под ред. Г. Лолора-мл., Т.Фишера, Д.Адельмана (Пер. с англ.) – М., Практика, 2000. – 806 с.
5. ЛуссЛ. В. Аллергический ринит: проблемы, диагностика, терапия //Лечащий врач. М., 2002 № 4. С. 24-28
6. Паттерсон Р. и др. Аллергические болезни. М.: Гоэтар, 2000. 733 с.
7. Пыцкий В. И. и др. Аллергические заболевания. М., Триада-Х. 1999.470с.