БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ТАНЫМДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ДАМЫТУ

АННОТАЦИЯ

Қазіргі жаһандану дәуіріндегі білім беру жүйесі оқушының жеке тұлғасын жан-жақты дамытуды, оның танымдық, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды басты мақсат етіп отыр. Бұл міндеттің жүзеге асуы бастауыш мектепте қаланатын негіздермен тығыз байланысты. Себебі бастауыш сынып кезеңі – баланың психологиялық және танымдық дамуының қарқынды жүретін уақыты.

Ойын – баланың негізгі әрекет түрі бола отырып, оның ақыл-ойын, қиялын, зейінін, есте сақтау қабілетін дамытатын қуатты құрал ретінде танылады. Л.С. Выготский ойынның баланың «жақын даму аймағын» кеңейтуге ықпал ететінін айтса, Д.Б. Эльконин ойын барысында баланың тұлғалық сапалары қалыптасатынын дәлелдеген [1].

Танымдық процестер – білімді тек қабылдап қана қоймай, оны қайта өңдеп, жаңа білім жасауға қабілетті тұлға қалыптастырудың негізі.

Осы процестердің тиімді дамуы танымдық қызығушылықпен тығыз байланысты. Танымдық қызығушылық – бұл оқушының білім алуға, зерттеуге, жаңа ақпаратты меңгеруге деген ішкі қажеттілігі мен ұмтылысы.

Кілт сөздер: дидактикалық ойын, танымдық іс-әрекет, таным.

Дидактикалық ойын – оқыту мен тәрбиені бір арнаға тоғыстыратын педагогикалық құрал. Оның басты мақсаты – оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттырып, оқу материалын терең меңгеруге ықпал ету. Зерттеулер көрсеткендей, ойын элементтері енгізілген сабақтарда оқушылардың сабаққа қатысу белсенділігі 2-3 есе артады.

Дидактикалық ойындар баланың жас ерекшеліктері мен психологиялық дамуына сай таңдалуы тиіс. Бұл жерде мұғалімнің кәсіби шеберлігі маңызды рөл атқарады. Мұғалім тек ұйымдастырушы ғана емес, сонымен қатар баланың ішкі мотивациясын оятушы тұлға ретінде әрекет етеді.Дидактикалық ойындарды қолданудың тиімділігі. Бастауыш сыныпта дидактикалық ойындарды қолданудың тиімділігі мынадай бағыттарда көрінеді:

• Білімді жеңіл әрі тез меңгерту: ойын элементтері оқушылардың қызығушылығын оятып, материалды терең түсінуге жол ашады;
• Ойлау және есте сақтау қабілеттерін дамыту: ойын барысында оқушы ақпаратты салыстырады, талдайды, қорытынды жасайды;
•  Ізденімпаздық пен шығармашылық қабілеттерді ояту: кейбір ойындарда баланың өз бетімен әрекет етуіне, жаңа шешім табуына мүмкіндік беріледі;
•  Топпен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру: рөлдік немесе командалық ойындар оқушыларды бір-бірін тыңдауға, өзара әрекеттесуге үйретеді;
• Эмоциялық жай-күйді жақсарту: ойын арқылы оқушы шаршамай, қуана білім алады.

Дұрыс ұйымдастырылған дидактикалық ойындар оқу процесін тиімді, мазмұнды, әрі бала үшін қызықты ете түседі.

Бастауыш сыныпта келесі ойын түрлері тиімді деп танылады:

• Сюжеттік-рөлдік ойындар: «Дүкен», «Дәрігер мен науқас», «Мұғалім мен оқушы» сияқты ойындар баланың сөйлеу мәдениетін, әлеуметтік қарым-қатынасын дамытады;
• Қимылдық ойындар: оқушыны сергітетін және назарын шоғырландыратын «Сандарды тап», «Секіріп айт» секілді ойындар;
• Интерактивті ойындар: LearningApps, Kahoot секілді платформалардағы тапсырмалар оқушының зейінін, қызығушылығын арттырады;

Қорыта айтқанда, дидактикалық ойындар бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін жандандырудың тиімді құралы болып табылады. Олар арқылы оқушы оқу процесіне белсенді қатысып, білімді қызығушылықпен меңгереді. Дидактикалық ойындар баланың ойлау, сөйлеу, есте сақтау қабілетін дамытып қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде қалыптасуына жол ашады. Сондықтан әрбір мұғалім ойынның тәрбиелік және дамытушылық мүмкіндігін толық пайдалана білуі қажет.

Әдебиеттер тізімі:

1. Абдуллина, А. А. Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту жолдары. – Алматы: Рауан, 2018. – 144 б.
2. Айтбаева, А. А. Сөйлеу мәдениеті және тіл ұстарту. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. – 176 б.
3. Әміров, Р. С. Қазақ тілінің стилистикасы. – Алматы: Санат, 2017. – 168 б.
4. Ысқақов, А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. – Алматы: Ана тілі, 2016. – 240 б.
5. Қосымова, Г. Мәтінмен жұмыс жүргізудің әдістемесі. – Алматы: Мектеп, 2021. – 192 б.
6. Исаева, Ж. Қазақ тілі сабағында оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру. – Нұр-Сұлтан: Фолиант, 2020. – 128 б.
7. Сыздық, Р. Сөз құдіреті. – Алматы: Санат, 2018. – 232 б.
8. Сәрсенбаева, Г. Ж. Қазақ халық ертегілерінің тәрбиелік мәні. – Алматы: Білім, 2019. – 110 б.