ҚАЗАҚСТАНДА ЕСІРТКІГЕ БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫСТАР ҮШІН ЖАЗАНЫ ОРЫНДАУ МӘСЕЛЕСІ

НАЗНАЧЕНИЕ И ИСПОЛНЕНИЕ НАКАЗАНИЯ ЗА ПРЕСТУПЛЕНИЯ, СВЯЗАННЫЕ С НАРКОТИКАМИ В КАЗАХСТАНЕ

Шаймуратова Амина

студент, кафедра Права, Кокшетауский университет имени Ш. Уалиханова,

Республика Казахстан, г. Кокшетау

Наурызбаев Ерлан Амангельдинович

научный руководитель, магистр юридических наук, старший преподаватель, Кокшетауский университет имени Ш. Уалиханова,

Республика Казахстан, г. Кокшетау

АННОТАЦИЯ

Мақалада Қазақстан Республикасындағы есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымымен байланысты қылмыстар үшін қылмыстық-құқықтық реттеудің ерекшеліктері қарастырылады. Заңнамалық базаға, сот практикасына, сондай-ақ жаза орындау және сотталғандарды әлеуметтік оңалту механизмдеріне талдау жасалған. Құқық бұзушыларға жаза тағайындауда қаталдық пен әлеуметтік бейімделу мүмкіндігін үйлестірудің маңыздылығы атап өтіледі.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются особенности уголовно-правового регулирования за преступления, связанные с незаконным оборотом наркотических средств и психотропных веществ в Республике Казахстан. Проведен анализ законодательной базы, судебной практики, а также механизмов исполнения наказания и социальной реабилитации осужденных. Отмечается важность сочетания строгости наказания с возможностью социальной адаптации правонарушителей.

Түйін сөздер: есірткі, қылмыстық жауапкершілік, Қазақстан, жаза, оңалту, Қылмыстық кодекс, есірткі қылмыстары.

Ключевые слова: наркотики, уголовная ответственность, Казахстан, наказание, реабилитация, Уголовный кодекс, наркопреступления.

Кіріспе

Есірткі қылмыстары қоғам қауіпсіздігі мен халық денсаулығына елеулі қауіп төндіреді. Қазақстан транзиттік мемлекет ретінде есірткі айналымына қарсы белсенді күрес жүргізуде, бұл елдің қылмыстық саясатына да әсерін тигізуде. Жаза тағайындау мен оны орындаудың тиімділігі қылмыскерді оқшаулаумен қатар, оның қайталама құқық бұзушылық жасауын болдырмауға бағытталған болуы тиіс.

1. Құқықтық реттеу негіздері

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (бұдан әрі – ҚР ҚК) есірткіге байланысты әрекеттер үшін жауапкершілікті белгілейтін бірнеше баптарды қамтиды: заңсыз сақтау (296-бап) мен өткізуден бастап (297–299-1-баптар) тұтынуға итермелеуге дейін. Сонымен қатар, «Есірткі құралдары, психотроптық заттар, олардың аналогтары мен прекурсорлары туралы» ҚР Заңы мен Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс те тиісті нормаларды қамтиды.

2. Есірткі айналымы саласындағы қылмыстардың түрлері

Негізгі қылмыс түрлері мыналар:

• ҚР ҚК 296-бабы – өткізу мақсатында емес заңсыз сақтау, сатып алу, тасымалдау;
• ҚР ҚК 297-бабы – есірткі заттарын өткізу, оның ішінде ұйымдасқан топпен немесе аса ірі мөлшерде;
• ҚР ҚК 299-бабы – тұтынуға итермелеу;
• ҚР ҚК 299-1-бабы – есірткі тұтыну үшін притон ұйымдастыру не оны ұстау.

Қайталануы, қылмыстық топ құрамында жасалуы, ірі мөлшерде болуы – қылмысты ауырлататын белгілерге жатады.

3. Жаза тағайындаудың қағидаттары мен тәсілдері

Соттар жаза тағайындау кезінде әділеттілік, жекелендіру және жазаның сәйкестігі қағидаттарын басшылыққа алады. Бұл ретте:

қылмыстың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесі;

кінәлінің жеке тұлғалық ерекшеліктері;

жеңілдететін (кінәні мойындау, шын өкіну, тергеуге көмектесу) және ауырлататын (қайталап қылмыс жасау, бұрынғы соттылық) мән-жайлар ескеріледі.

Жаза түрлері: айыппұл мен бостандығын шектеуден бастап, 20 жылға дейін бас бостандығынан айыру, ал ерекше жағдайларда – өмір бойы бас бостандығынан айыру.

4. Жазаны орындау және қайта әлеуметтендіру шаралары

Есірткі қылмыстары үшін сотталғандар, әдетте, жалпы, қатаң немесе ерекше режимдегі мекемелерде жазасын өтейді. Жазаны орындау кезінде келесі шаралар қолданылуы мүмкін:

• жазаны өтеу шарттарын жеңілдету;
• наркологиялық оңалту бағдарламаларына қатысу;
• шартты түрде мерзімінен бұрын босату;
• жазаның өтелмеген бөлігін жеңіл жазаға ауыстыру.

Сотталғандарды қоғамға қайта бейімдеуге бағытталған медициналық және әлеуметтік бағдарламалар – рецидивтің алдын алуда маңызды құрал болып табылады.

5. Халықаралық ынтымақтастық

Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының 1961 жылғы Есірткі заттары туралы Бірыңғай конвенциясына және басқа да бірқатар халықаралық келісімдерге қосылған. Ел шетелдік әріптестермен заңнаманы үндестіру, мамандар даярлау, тәжірибе алмасу бағытында белсенді ынтымақтасады.

Қорытынды

Есірткіге байланысты қылмыстар – қатаң бақылау мен тиімді жазалау тетіктерін талап ететін ауыр қылмыс түрі. Қазақстандағы қылмыстық саясаттың тиімділігі – қылмыскерді жазалау мен оны оңалту арасындағы тепе-теңдікті сақтау арқылы артады. Құқық қолдану тәжірибесін жетілдіру, әлеуметтік оңалту бағдарламаларын енгізу және халықаралық ынтымақтастық – есірткі қылмыстылығына қарсы күрестегі басты бағыттар болып табылады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 2014 жылғы 3 шілде № 226-V ҚРЗ (өзгерістер мен толықтырулармен).
2. «Есірткі құралдары, психотроптық заттар, олардың аналогтары мен прекурсорлары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 1998 жылғы 10 шілде № 279-I.
3. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. 2014 жылғы 5 шілде № 235-V ҚРЗ.
4. Есірткі заттары туралы 1961 жылғы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бірыңғай конвенциясы (1972 жылғы түзетулермен).
5. Наурызбаев Н.Б. Қазақстан Республикасындағы есірткі қылмыстарына қарсы қылмыстық-құқықтық саясаттың мәселелері // Қарағанды университетінің хабаршысы. – 2023. – № 1(109). – Б. 122–128.
6. Алимбеков С.Ж. Қазақстанның қылмыстық құқықтарында есірткі айналымы үшін жауапкершілік: мәселелер мен болашағы // Құқық және мемлекет. – 2022. – № 3(94). – Б. 47–53.