ЗАҢГЕРДІҢ КӘСІБИ ЭТИКАСЫ

Заңгер мамандығы халыққа құқықтық қызмет көрсетуге және әділеттілікке қол жеткізуге бағытталған ерекше жауапкершілікті талап ететін сала болып табылады. Кәсіби этика – заңгердің іс‑әрекеттері мен мінез‑құлқын реттейтін моральдық және кәсіби нормалар жиынтығы. Бұл нормалар заңгерге құқықтық көмекті көрсетуде адалдық, әділеттілік, құпиялылық және кәсіби шектілік сияқты қағидаларды қатаң ұстануға ықпал етеді.

1. Кәсіби этиканың мәні мен тарихы

Кәсіби этиканың түп негізі ежелгі Рим және Византия заңгерлерінің іс‑тәжірибесіне дейінгі уақытқа жатады. Қазіргі заманда этикалық нормалар халықаралық адвокатура ұйымдарының, соның ішінде Халықаралық адвокаттар федерациясының (IBA) тұжырымдарымен және Қазақстан құқық қорғау органдарының қабылдаған стандарттарымен реттеледі. Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет және адвокатура туралы Заңы (1998) кәсіби этиканы заңдық тұрғыдан бекітіп, адвокаттардың құпиялылықты сақтау, қарама‑қарсы мүдделерден аулақ болу сияқты міндеттерін анықтайды.

2. Негізгі этикалық қағидалар

- **Құпиялылық**: Заңгер клиенттен алған ақпаратты заң жүзінде тыюлы болып саналатын жағдайлардан басқа ешкімге жарияламайды. Бұзушылық сот шешімі немесе заңның нақты талаптарының болмағанда да, адвокаттық құпияға нұқсан келтірмейді.

- **Адалдық және әділеттілік**: Клиентке және сотқа қатысты берілген барлық мәліметтер шынайы және дәл болуы керек. Заңгер жалған мәліметтерді таратуға немесе дәлелдерді жасанды түрде өзгертуге құқылы емес.

- **Тәуелсіздік**: Заңгер өз қызметін сыртқы қысымнан немесе экономикалық ықпалдан тыс, тәуелсіз түрде жүзеге асыруы тиіс. Бұл сот шешімдеріне әділ бағалау ұсынуға мүмкіндік береді.

- **Біліктілік және кәсіби даму**: Заңгер үнемі құқықтық білімін жаңартып, жаңа заңнамалық актілер мен сот тәжірибесіне зерделеу жүргізуі қажет. Кәсіби белсенділік – біліктілікке қойылатын талаптардың басты көрсеткіші.

- **Қарым‑қатынас этикасы**: Әріптестерімен, қарсы тараппен және сот қызметкерлерімен құрметті қарым‑қатынаста болу, дөрекілік пен дөрекі сөзді қолданбау – этикалық нормалардың маңызды бөлімі.

3. Құқықтық регламент және санкциялар

Қазақстанда кәсіби этика талаптары негізінен ҚР Адвокаттық қызмет және адвокатура туралы Заңмен, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің 434‑бабы ("Адвокаттық қызмет көрсете отырып салынатын айыппұлдар") және ҚР Әдеп жөніндегі комиссиялар нормативтік актілерімен реттеледі. Этикалық нормаларды бұзған жағдайда заңгерге ескерту, айыппұл және қызметтен шеттету тәрізді шаралар қолданылуы мүмкін.

4. Практикалық мысалдар

Мысалы, сот ісінде адвокат клиенттің маңызды дәлелдерін жасыруға әрекет жасаған жағдайда немесе қарсы тарапқа қатысты жала жабатын мәлімдеме жасаған кезде кәсіби этиканы бұзады. Мұндай әрекеттер ҚР Әкімшілік кодексінің 434-1 бабы бойынша жауапкершілікке тартылады. Ал клиентке қатысты ақпаратты үшінші жаққа таратқан адвокат адвокаттық қоғамнан шығарылады немесе лицензиясынан айырылады.

5. Қоғамдық және кәсіби жауапкершілік

Заңгер тек клиент алдындағы ғана емес, қоғам алдындағы да жауапкершілікті сезінуі керек. Әділетті сот шешімін қабылдауға ықпал ету, құқықтық алаңда халықтың сенімін нығайту – заңгердің кәсіби миссиясы. Кәсіби қоғамдастық арқылы тәжірибе алмасып, кәсіби іс‑шараларға қатысу этикалық нормаларды жетілдіру мен қоғам сенімін арттыруға әсер етеді.

6. Қорытынды

Заңгердің кәсіби этикасы – құқықтық қызметтің тұрақтылығы мен сенімділігінің кепілі. Құпиялылық, адалдық, тәуелсіздік, кәсіби даму және адамгершілік қағидаларын ұстану арқылы заңгер қоғамда әділеттілікті қамтамасыз етуге, құқықтық мәдениетті нығайтуға және қазақстандық құқықтық мемлекеттің дамуына үлкен үлес қосады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет және адвокатура туралы Заңы. – Алматы, 1998.
2. Халықаралық адвокаттар федерациясының (IBA) Этикалық кодексі. – Париж, 2019.
3. ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс. – Астана, 2023.
4. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А. «Мемлекет және құқық негіздері». – Алматы: Жеті Жарғы, 2020.
5. Айтхожин Қ. «Құқық және қоғам». – Алматы: Заң әдебиеті, 2022.