АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ: МӘНІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ

АННОТАЦИЯ

Азаматтық құқық – құқықтық жүйенің маңызды салаларының бірі ретінде азаматтар мен заңды тұлғалар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы болып табылады. Бұл сала қоғам өмірінің барлық деңгейінде – жеке тұлғалар арасындағы мәмілелерден бастап, кәсіпкерлік қызметтің құқықтық негіздерін қамтамасыз етуге дейін қолданылады.

Кілт сөздер: азаматтық құқық, құқықтық қатынастар, мүліктік құқықтар, шарт еркіндігі, меншік құқығы, мұрагерлік, жеке құқықтар, құқықтық теңдік, заң, заңдылық.

Азаматтық құқықтың басты мақсаты – азаматтардың және ұйымдардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау, қоғамдағы тұрақтылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету. Бұл құқық саласы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі мен өзге де нормативтік құқықтық актілер арқылы реттеледі. Азаматтық құқықтың қағидаттары ретінде құқықтық теңдік, шарт еркіндігі, мүліктік дербестік және бұзылған құқықты сот арқылы қорғау мүмкіндігі ерекше атап өтіледі.

Құқықтық теңдік – барлық азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен міндеттерінің тең дәрежеде қорғалатынын білдіреді. Шарт еркіндігі – тараптардың өзара келісім негізінде мәмілелер жасасуға және шарттар мазмұнын өз бетінше айқындауға құқығы бар екенін көрсетеді. Мүліктік дербестік – әр субъект өз мүлкіне жеке-дара иелік етіп, оны еркін пайдалануға құқылы. Сот арқылы қорғану қағидаты – құқық бұзылған жағдайда оны қалпына келтірудің заңды жолын қамтамасыз етеді.

Азаматтық құқықтың құрылымы бірнеше маңызды бөлімнен тұрады. Олардың ішіндегі негізгілері:

– Жеке мүліктік емес құқықтар: азаматтың аты, ар-намысы, қадір-қасиеті, іскерлік беделі сияқты жеке мүдделерге қатысты құқықтар;

– Мүліктік құқықтар: меншік құқығы, міндеттемелік құқық (шарттар), залалды өтеу міндеттері;

– Мұрагерлік құқық: тұлғаның қайтыс болғаннан кейінгі мүлкінің кімге және қандай тәртіппен берілетінін анықтайтын құқықтық нормалар;

– Интеллектуалдық меншік: ғылыми, әдеби және көркем туындылар, өнертабыстар, сауда белгілері сияқты зияткерлік өнімдерге құқық.

Азаматтық құқық тек жеке тұлғалар арасындағы ғана емес, сондай-ақ ұйымдар мен кәсіпкерлер арасындағы қатынастарды да реттейді. Мысалы, кәсіпкерлік шарттар, акционерлік қоғамдар мен серіктестіктер арасындағы құқықтық қатынастар азаматтық құқық нормаларымен айқындалады. Бұл тұрғыда азаматтық құқықтың экономикалық дамуға тигізетін ықпалы зор.

Қорытындылай келе, азаматтық құқық – азаматтардың күнделікті өмірімен тығыз байланыстағы және олардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды құқық саласы. Бұл құқықтық сала қоғамда әділеттілік пен заңдылықты орнатуға, құқықтық мәдениетті қалыптастыруға және тұрақты әлеуметтік қатынастарды қамтамасыз етуге бағытталған.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері).
2. Ағдарбеков Т. «Мемлекет және құқық теориясы», Алматы: Жеті Жарғы, 2021.
3. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А. «Мемлекет және құқық негіздері», Алматы: 2020.
4. Баймаханов М.Т. «Азаматтық құқықтың теориялық мәселелері», Алматы: Қазақ университеті, 2019.
5. Интернет ресурстар: egov.kz, adilet.zan.kz – Қазақстан заңнамасының ресми дереккөздері.