ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЛТТЫҚ-ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ – ТУРИЗМ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ

NATIONAL AND ETHNOGRAPHIC FEATURES OF KAZAKHSTAN AS A FORM OF TOURISM

Meruert Ismagul

master's student, faculty of Geography and Environmental Sciences, Al-Farabi Kazakh National University,

Kazakhstan, Almaty

Ardak Beisembinova

scientific supervisor, acting, associate professor, Al-Farabi Kazakh National University,

Kazakhstan, Almaty

АННОТАЦИЯ

Этнографиялық туризм туристердің халықтардың шынайы өміріне деген қызығушылығына, халықтың салт-дәстүрлерімен, мәдениетімен және шығармашылығымен танысуға негізделген. Этнографиялық туризмнің негізгі ресурсы халықтардың мәдени және тарихи мұрасы болып табылады. Біздің қазіргі біртұтас әлеміміз адамның өзін-өзі анықтауға, тамырларын табуға және зерттеуге, өзінің ерекшелігін түсінуге, өзіндік тарихы мен мәдени дәстүрлеріне ие болуымен сипатталады. Ал, басқа этностар мен мәдениеттерді білу туристке өзінің ерекше даралығына ие әр түрлі халықтар әлемінің нақты және тұтас бейнесін жасауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, этникалық туризмнің арқасында адам дәстүрлі тұрғын үй және ферма ғимараттарын, жергілікті тұрғындарды ұлттық киіммен көруге, сондай-ақ дәстүрлі мерекелерге қатысуға, ұлттық тағамдардан дәм татуға және кәдесый ретінде дәстүрлі тұрмыстық заттарды сатып алуға мүмкіндік алады. Сапардан оралғаннан кейін туристер өздерінің туыстары мен таныстарына сатып алынған бұйымдарды көрсетеді, барған аймақтағы этникалық топтар мәдениетінің ерекшеліктері туралы әсерлерімен бөліседі. Осының барлығы әртүрлі этностар өкілдері арасындағы толерантты қарым-қатынасты нығайтуға ықпал етеді.

ABSTRACT

Ethnographic tourism is based on the interest of tourists in the real life of peoples, familiarization with the traditions, culture and creativity of the people. The main resource of ethnographic tourism is the cultural and historical heritage of peoples. Our modern unified world is characterized by the fact that a person has his own self-determination, finding and exploring his roots, understanding his own uniqueness, having his own history and cultural traditions. Well, knowledge of other ethnic groups and cultures allows the tourist to create a clear and holistic picture of the world of different peoples, which has its own unique individuality. Also, thanks to ethnic tourism, a person has the opportunity to see traditional residential and farm buildings, local residents in national costumes, as well as participate in traditional holidays, taste national dishes and buy traditional household items as souvenirs. After returning from the trip, tourists show their relatives and acquaintances the purchased products, share their impressions of the peculiarities of the culture of ethnic groups in the visited region. All this contributes to the strengthening of tolerant relations between representatives of different ethnic groups.

Кілт сөздер: Этнографиялық туризм,этникалық туризм.

Keywords: Ethnographic tourism, ethnic tourism.

Туризм-бұл басқа мәдениетпен танысудың ең жақсы тәсілі. Туризмнің гуманитарлық маңызы оның жеке даму мүмкіндіктерін, шығармашылық әлеуетін, білім көкжиегін кеңейту үшін пайдалану болып табылады. Білімге деген ұмтылыс әрқашан адамның ажырамас қасиеті болды. Демалысты басқа халықтың өмірі, тарихы мен мәдениеті туралы біліммен үйлестіру туризм толығымен шеше алатын міндеттердің бірі болып табылады. Әлемді өз көзіңізбен көру, есту, сезіну – туризмнің қалпына келтіру функциясының 43 маңызды бөліктері олар үлкен гуманитарлық әлеуетке ие. Басқа елдің мәдениеті мен әдет-ғұрыптарымен танысу адамның рухани әлемін байытады [1]. Мәдениет халықтың тәуелсіздігін, егемендігі мен өзіндік ерекшелігін дамыту, сақтау, нығайту процесінің іргелі негізі болып табылады. Мәдениет пен туризмнің тарихи эволюциясы жолдарының сәйкестігі олардың одан әрі дамуына жаңа тәсілдердің ортақтығын анықтады. Әлемнің көптеген елдерінде қоғам өмірінің ажырамас бөлігін құрайтын мәдениет пен туризмді демократияландыру процесі жүріп жатыр. Өзін-өзі тану және қоршаған әлемді тану, тұлғаның дамуы және қойылған мақсаттарға жету мәдениет саласында білім алмастан мүмкін емес.

Туристік мақсаттар үшін мәдени кешендерді бағалау екі негізгі әдіспен жүзеге асырылуы мүмкін:

1) мәдени кешендерді олардың әлемдік және отандық мәдениеттегі орны бойынша саралау арқылы жүзеге асырылады;

2) Туризм үшін тарихи-мәдени әлеуеттің перспективасы бойынша әртүрлі аумақтарды салыстыруға мүмкіндік беретін көрікті жерлерді қарау үшін қажетті және жеткілікті уақыт. Жылдар өте келе адам өзінің мұрасын түсінуге тырысады. Қанша уақыт өтсе де, қай жерде өмір сүрсек те, ата-бабаларымыздың ұлттық тамыры еске түседі. Қандай биіктерге адами танымның біз де қол жеткіздік, бірақ онсыз біздің бастауында. Олар әрдайым жақын жерде болады және оларға деген құмарлықты жою мүмкін емес . Біз өз тарихымызды және ұлттық мәдениетімізді – адамзаттың рухани байлығының маңызды құрамдас бөліктерін білуіміз керек. Этникалық туризм-қазіргі уақытта көптеген елдер үшін тартымды болып табылатын мәдени-танымдық туризмнің бағыттарының бірі. Әлемдік тәжірибе туризмнің бұл түрі адамның бірқатар рухани қажеттіліктерін қанағаттандыра алатындығын дәлелдейді. Этникалық туризмді ұйымдастырудағы ең маңыздысы қатысушыларды түрлі этностардың дәстүрлерімен және мәдениетімен таныстыру болып табылады [2]. Этникалық туризмнің мақсаты-қоршаған табиғи ортамен үйлесімді өмір сүретін адамдардың өмірімен, мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен танысу. Қазақстанда этникалық туризмді дамыту қызметтің жаңа және жетекші бағытына айналуда. Туризмнің бұл түрі болашақта оның бірегейлігі мен бірегейлігіне байланысты сұранысқа ие болады, өйткені қазіргі уақытта этникалық әртүрлілік Биологиялық әртүрліліктің жоғалу қарқынына сәйкес келетін жылдамдықпен азаяды. Байырғы аз ұлттар бірегей мәдениеттің және шаруашылық жүргізу жүйесінің тасымалдаушылары болып табылады, сондықтан этникалық туризмді дамыту олардың дәстүрлі тұратын аумақтарында экологиялық туризмді дамытумен бірге перспективалы болады. Этникалық туризмді дәстүрлі экономика экономикасын сақтау мен дамытудың мүмкін стратегиялық бағыттарының бірі ретінде қарастыруға болады.  Этникалық туризмді дамыту мәдени мұраны сақтауға ықпал етуі және тұратын аумақтардың тұрақты дамуының факторы болуы тиіс [3]. Қазақстанның көптеген аймақтарында этнографиялық туризмнің элементтері қалыптасқан кешенді туристік өнімнің құрамында болады, бірақ ол тәуелсіз тур ретінде дамымаған. Біздің ойымызша, этнографиялық туризмді тау шаңғысы, су, ойын-сауық және туризмнің басқа түрлеріне қосымша бонус ретінде емес, туризмдегі жеке, тәуелсіз бағыт ретінде дамыту қажет.

Табиғи ресурстар (таулар, өзендер, теңіздер) - мұның бәрі көптеген елдерде бар және белгілі бір дәрежеде саяхаттарында жаңалық іздейтін туристердің қызығушылығын жоғалтты. Біз оларға "жаңа нәрсе" ұсынуымыз керек»[4]:

- біздің халықтарымыздың бірегей дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарымен таныстырып қана қоймай, оларды түрлі-түсті дәстүрлі мерекелерге, фестивальдарға, мерекелерге, рәсімдерге куә және тіпті қатысушы ету;

- оларды жергілікті қолөнерге үйрету, ұлттық тағамдар дайындау және т.б.

Қазақстандағы этникалық туризмді дамытудың алғышарттарына келесілерді жатқызуға болады:

1) ұлттық немесе макроөңірлік ауқымда ғана емес, сондай-ақ жекелеген өңірлер шегінде және тіпті төменгі әкімшілік бірліктер (аудандар, ауылдық елді мекендер) деңгейінде де көрініс табатын халықтың этникалық әртүрлілігінің жоғары дәрежесі);

2) ұзақ этносаралық интеграция, аккультурация және ассимиляция процесінде қалыптасқан әртүрлі этномәдени кешендердің, ең алдымен, Шығыс славян, түркі тілдерінің бірегей үйлесімі;

3) урбанизацияның елдегі барлық этникалық топтардың дәстүрлі мәдени кешеніне деструктивті әсері;

4) Қазақстан өңірлерінің отандық және шетелдік туристік нарықтарында, әсіресе – туристердің туристік артықшылықтарының төмен рейтингісімен неғұрлым тиімді жылжыту қажеттілігі. Қазақ халқының бойындағы кеңдік пен дархандық, жомарттық қасиеттер елден ерекше қонақжайлық дәстүрінен айқын көрінеді. Қонаққа лайықты құрмет көрсету, қабақ шытпай қарсы алып, үйіндегі барын дастарқанға қойып күту – ежелден қалыптасқан дәстүр. Этномәдени және экологиялық туризм тұрғысынан ұлтымыздың бесігі Ұлытау үлкен қызығушылық тудырады. Ұлы қорғандар, қорымдар, БеғазыДәндібай мәдениетінің үңгір суреттері, петроглифтер, шахталар мен металлургиялық пештер, олардан мыс, қалайы, күміс, алтын және басқа да ежелгі ескерткіштер табылды және зерттеулер көрсеткендей, Ұлытау ежелгі заманнан бері Сарыарқаның орталығы болған. Осы саладағы туризмнің дамуы өте кең ауқымды алуға көмектеседі және ежелгі тарихи-мәдени мұраның арқасында этникалық және мәдени саяхат орталықтарының біріне айналады. Ұлытаудың ерекшелігі-оның бірегей тарихи қоры. Орта Азия халықтарының ежелгі мәдениеті мен артефактілерінің саны және осы аймақтың  қазіргі адамдарын бастаған көшпелі тайпалардың жәдігерлері. Бұл тарихимәдени кешенді дамыту үшін қосымша ресурстарды жұмылдыру және шетелдік және отандық инвесторлардың, меценаттар мен ғылыммен және мәдениетпен айналысатын адамдардың назарын аударатын оның этникалық бейнесін жасау қажет. Табиғаттың әсемдігі, Ұлытаудың тарихи маңызы оны этникалық туризмді дамытудың перспективалы орталығына айналдырады, жастарды дамыту негізінде патриоттық тәрбиенің маңызы зор. Мақтаныш-бұл халықтың заңнамалық мұрасы. Қазақстан Республикасында туристік қызмет көрсету спектрін жақсарту бойынша ауқымды жұмыстар жүргізілуде, дегенмен, Қазақстандағы мәдени және этнотуризмнің даму қарқыны осы саладағы неғұрлым басым бағыттардың бірі болып табылады [5].

Қазіргі уақытта Қазақстанда туристік кластерлерді дамыту бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде . Инфрақұрылым белсенді қарқынмен дамуда, мұның бәрі этникалық туризмді де, жалпы туризмді де дамытуға әсер етеді. Этнотуризм ойын-сауық туристік инфрақұрылымында өте кең орын алады. Қазақстанда өте бай этникалық мәдениет, бұрыннан келе жатқан дәстүрлер сақталып, қазіргі кезде де күнделікті тұрмыста белсенді пайдаланылуда. Шетелдік турист үшін қазақ халқының дәстүрі мен мәдениетінің ерекшеліктерін көру өте қызықты, өйткені қазақ мәдениетінде шетелдік турист үшін көптеген қызықты және танымдық ерекшеліктер бар. Жыл сайын әлемнің түкпір-түкпірінен Қазақстанға туристер ағыны артып келеді. Шетелдіктерді қазақ халқының ұлттық мұрасы қызықтырады. Қазақстанға шетелдіктердің келуі экономиканың дамуына қуатты серпін береді. Бірақ Қазақстанға туристік климатты қалыптастыру бойынша әлі де жұмыс істеу керек.

Әдебиеттер тізімі:

1. Имангулова Т.В., Прокофьева М.А. РАЗВИТИЕ ЭТНИЧЕСКОГО ТУРИЗМА В КАЗАХСТАНЕ // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. – 2016. – №8-3. – С. 451-455; URL: https://applied-research.ru/ru/article/view?id=10056 (дата обращения: 09.06.2021)
2. Анализ состояния туристской отрасли вКазахстане. – [Электронный ресурс] //https://www.kazportal.kz/analiz-sostoyaniya-turistskoy-otrasli-vkazahstane
3. Министерство национальной экономики Республики Казахстан Комитет по статистике [Электронный ресурс] ttp://stat.gov.kz
4. Концепции развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 г.: Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 февраля 2013 г. № 192.