Телефон: 8-800-350-22-65
WhatsApp: 8-800-350-22-65
Telegram: sibac
Прием заявок круглосуточно
График работы офиса: с 9.00 до 18.00 Нск (5.00 - 14.00 Мск)

Статья опубликована в рамках: Научного журнала «Студенческий» № 16(186)

Рубрика журнала: Биология

Скачать книгу(-и): скачать журнал часть 1, скачать журнал часть 2, скачать журнал часть 3, скачать журнал часть 4, скачать журнал часть 5, скачать журнал часть 6, скачать журнал часть 7, скачать журнал часть 8, скачать журнал часть 9, скачать журнал часть 10

Библиографическое описание:
Рамазанова Ә.Н. ДЕРМАТОГЛИФИКАЛЫҚ БЕЛГІЛЕР БОЙЫНША НӘСІЛДІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР // Студенческий: электрон. научн. журн. 2022. № 16(186). URL: https://sibac.info/journal/student/186/250619 (дата обращения: 29.03.2024).

ДЕРМАТОГЛИФИКАЛЫҚ БЕЛГІЛЕР БОЙЫНША НӘСІЛДІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР

Рамазанова Әсел Нұржанқызы

IT және жаратылыстану ғылымдары жоғары мектебінің студенті, С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті,

Қазақстан, Өскемен қаласы

Садыканова Гульназ Есимбековна

научный руководитель,

ғылыми жетекші, Биология ғылымдарының кандидаты, доцент, С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті,

Қазақстан, Өскемен қаласы

RACIAL DIFFERENCES BY DERMATOGLYPHIC FEATURES

 

Asel Ramazanova

Student of the Higher School of IT and Natural Sciences, S. Amanzholov East Kazakhstan University,

Kazakhstan, Ust-Kamenogorsk

Sadykanova Gulnaz

scientific supervisor, Candidate of Biological Sciences, Associate Professor, S. Amanzholov East Kazakhstan University,

Kazakhstan, Ust-Kamenogorsk

 

АҢДАТПА

Бұл мақалада дерматоглифика ғылымы мен нәсілдік айырмашылықтар арасындағы байланыс қарастырылады. Этникалық дерматоглифика деректерін толықтыру мәселелері туралы ақпарат беріледі. Саусақ іздері бойынша популяцияларды салыстыру кезінде қолданылатын әдістер ұсынылады. Сонымен қатар папиллярлық өрнектердің ерекшеліктері анықталады.

ABSTRACT

This article examines the relationship between dermatoglyphic science and racial differences. Information about the issues of updating the data of ethnic dermatoglyphics. The methods used in comparing populations by fingerprints are proposed. The features of papillary patterns are also determined.

 

Кілт сөздер: дерматоглифика, популяция, нәсілдер, саусақ іздері, этникалық топтар.

Keywords: dermatoglyphics, population, races, fingerprints, ethnic groups.

 

Алақан терісі және онда жасалған саусақ ұшындағы өрнектер туралы алғашқы мәліметтер шығыстан – Үндістан мен Қытайдан келген. Алайда, мұндай білімнің ең көне ізі Азияда емес, Солтүстік Америка континентінде, Жаңа Шотландияда тіркелген. 1892 жылы солтүстік американдық этнограф Геррик Меллери өте қызық петроглифті, қарапайым тілмен айтқанда, тасқа салынған суретті тапты. Бұл адам алақанының өте дәл бейнесі, оның өрісі бойынша көптеген кездейсоқ сызықтар болды. Ең қызығы, бұл суреттегі саусақтардың ұшындағы дөңгелек өрнектері ерекше анық көрінеді. Осы аталмыш саусақ іздерін зерттейтін ғылым – дерматоглифика деп аталады. [4, б. 17].

Дерматоглифика — адам морфологиясының көптеген тарамақтармен немесе папиллярлық сызықтармен жабылған алақан және табан бетінің тері рельефін зерттейтін бөлімі. Дерматоглифика салыстырмалы түрде жас ғылым: оның пайда болуы 1892 жылы өз заманының ең ерекше биологтарының бірі Чарльз Дарвиннің немере ағасы сэр Фрэнсис Гальтонның саусақ іздері туралы қазіргі классикалық жұмысын жариялаған кезден басталады. [2, б. 21]

Гальтон саусақ іздерінің классификациясын жасады. Ол ұсынған саусақ іздерінің бірінші классификациясы үш негізгі өрнек түрін қамтиды: шеңбер, ілмек және доға. Саусақ өрнектерінің мұндай үш типті жіктелуі жеке сәйкестендіру үшін және тері өрнектерін неғұрлым нәзік талдау қажет болатын кейбір биологиялық зерттеулер үшін жеткіліксіз. Сондықтан саусақ үлгілерінің бұл үш түрін көп ұзамай Гальтонның өзі, кейінірек көптеген басқа зерттеушілер егжей-тегжейлі айтты. Бірақ барлық ұсынылған жіктеулердің ішінде ең көп қолданылатыны Генри жүйесі болып табылады, ол төрт өрнек түрін қамтиды: доғалар, ілмектер, шеңберлер және күрделі өрнектер. [1, б. 47].

Дерматоглифика бағыты нәсілдер мен халықтардың шығу тегіне қатысты жасалған гипотезаларды тексеру үшін әртүрлі нәсілдер мен халықтардағы заңдылықтардың өзгергіштігінің табиғаты мен себептерін зерттеді. Тері өрнектерінің таралуындағы популяциялық айырмашылықтар адамзаттың негізгі нәсілдік діңдері арасында айқын көрінеді.

Еуропеоидтар үшін саусақтарындағы бір дельта өрнектерінің жоғары пайызы (56,5-74,8) және екі дельта өрнектерінің салыстырмалы түрде төмен пайызы (20,2-49,0) тән. Олардың арасында дельтасыз өрнектер жиі кездеседі (2,3-тен 13,8%-ға дейін). Моңғолоидтық нәсіл өкілдерінде шеңберлердің пайда болу жиілігі 38,8-ден 59,4% -ға дейін ауытқиды, бір дельталық өрнектердің жиілігінен асып түседі; соңғысының пайызы 43,1-ден 58,8-ге дейін ауытқиды, доғалардың пайызы төмен (0,6-2,5).

Экваторлық нәсілдің халықтары саусақ пен алақан өрнектерінің табиғатында ерекше орын алады. Африканың жеке популяцияларындағы шеңберлердің пайызы еуропеоидтарға қарағанда төмен - 19,0-33,0. Бір-дельта өрнетерінің жиілігі сәйкесінше жоғары (60-75%). Доға өрнектері орта есеппен 10%-ға дейін өзгереді. Африка халықтарының арасында пигмейлер, готтентоттар және бушмендерде доғалық өрнектердің жиілігі жоғары. Бушмендер арасында доғалар саны 24,3% жетеді. Дерматоглификада индекстерді қолдану арқылы нәсілдерді салыстыру айтарлықтай жеңілдетілген. [7, б. 143].

Саусақ өрнектері бойынша популяцияларды салыстыру кезінде ең танымал әдіс - дельта индексі немесе саусақ өрнектерінің қарқындылық индексі, ол бір адамға келетін дельталардың қосындысын анықтайды. Бұл мүмкіндіктің жеке нұсқалары 0-ден (барлық саусақтарда доғалар болған кезде) 20-ға дейін (барлық саусақтарда шеңбер өрнектері болған кезде) өзгеруі мүмкін. Сызықтардың жүру ерекшеліктерінде тек соңғы саусақта ғана емес, сонымен қатар ортаңғы және проксимальды саусақтарда жеке және топтық айырмашылықтар бар. Бұл саусақтарда түзу (straight), орақ тәрізді (hook), толқынды (wave) және доғалы (arch) сызықтар, сондай-ақ олардың қосындысы ажыратылады. Алақанда негізгі алақан сызықтарының индексі - шеткі сызықтардың ұштарының қосындысы арқылы анықталады (A + D).

Нәсілдер арасындағы айырмашылықтар тек саусақ өрнектерімен ғана емес, сонымен қатар моңғолоидтарда алақанның төменгі сегменттерінде, ал еуропеоидтарда, керісінше, жоғарғы жағында аяқталатын негізгі алақан сызықтарымен де анықталды. Үлкен нәсілдер арасындағы аяқтың суреттеріндегі айырмашылықтар да айқын көрінеді. Бірақ аяқтардағы дельталардың ең жоғары қарқындылығы мен пайызы саусақта осы белгілердің төменгі пайызы бар халықтарда жоғары болып келеді. Осылайша, саусақтарында дельтасыз өрнектердің ең жоғары пайызы және ең төменгі дельта индексі бар бушмендер аяқтың өрнек қарқындылығының ең жоғары индексіне ие.

Этникалық дерматоглифика деректері антропологияның жалпы теориялық мәселелерін және халықтардың шығу тегінің нақты мәселелерін шешуге көмектеседі. Сонымен, негізгі нәсілдердің немесе бірінші ретті нәсілдердің дерматоглифтік белгілері бойынша айырмашылығына сүйене отырып, адам нәсілдерінің пайда болуының екі орталығының алғашқы қалыптасу тұжырымдамасы алға тартылды (Зубов, 1968; Алексеев, 1969, 1974; Чебоксаров 1971). Осы теорияға сәйкес, адамзаттың алғашқы бөлінуі екі діңнің пайда болуына әкелді: батыс (еуропеоид) және шығыс (монғолоид).

Алайда, шежіре ағашын жекелеген жүйелері бойынша қайта құру бұл гипотезаға қайшы келеді. Сонымен, дерматоглификаның нәсілдік көрсеткіштеріне сүйенсек, адамзаттың ең көне нәсілдік саласы-негроидтер.  Европеоидтық нәсілдер кейінірек пайда болды. Олардың артынан американдық нәсіл қалыптаса бастады, содан кейін ғана моңғолоидтарға тән дерматоглифтік кешен пайда болды. Табанның тері рельефінің нәсілдік белгілері де моңғолоидтық және еуропеоидтық нәсілдердің негроидтерге қарағанда кейінірек пайда болғанын көрсетеді.

Жеке халықтардың дерматоглификасы туралы деректер генетикалық маркерлердің таралуы туралы білімді тереңдетеді және көптеген практикалық мәселелерді шешу үшін пайдаланылуы мүмкін, соның ішінде олардың шығу тегі туралы әртүрлі тұжырымдаманы растайды.

Кеңестік антропология ғылымында этникалық дерматоглификаға көп көңіл бөлінді. Г.Л. Хить дерматоглификалық зерттеулерді біріктіру және нәсілдік диагностика үшін ең құнды белгілерді анықтау бойынша елеулі жұмыс жүргізді. Бірыңғай зерттеу бағдарламасында популяцияларды сипаттау үшін сол және оң қолдағы жалпы деректер пайдаланылды.

Алынған белгілердің пайда болу жиілігі - доғалар, шеңберлер, ілмектер, негізгі алақан сызықтарының аяқталуының нұсқалары, осьтік алақан трирадиусы және басқа белгілер сол және оң қолдар үшін бөлек есептеледі, содан кейін екі қол үшін жалпы мәліметтер табылып, бұл сандар статистикалық жалпылауға қосылады. «Жасырын солақайлықты» тек бас бармақтың белгілерімен анықтауға болатын биомедициналық жұмыстардан айырмашылығы, этникалық дерматоглификада тұжырымдар әдетте сол және оң қолдағы жиынтық деректерге негізделген.

Этникалық зерттеулерде индикаторлар топтары арасындағы қатынасты немесе белгілі бір жиынтық нұсқаны көрсететін индекстер де кеңінен қолданылады. Сонымен, нәсілдік және этникалық зерттеулерде вариациялары ең айқын көрінетін дельта индексі - бұл бір адамға шаққандағы дельталар саны. Егер адамның он саусақтарының әрқайсысында тек доғалар болса, оның дельта индексі 0 болады, егер шеңберлер болса, онда ең жоғары индекс – 20 болады. Этникалық топ үшін топтық белгі белгілі бір популяцияда кездесетін шеңберлер мен ілмектерді қосу және екі қолдың саусақтарының санына бөлу арқылы алынады. Камминс индексі алақанның негізгі сызықтарының бағытын көрсетеді. Ол негізгі алақан сызықтарының соңын көрсететін сандардың қосындысы негізінде есептеледі (А және D сызықтары).

Бұрынғы Кеңес Одағы халқының этникалық дерматоглификасына арналған зерттеулерде белорустарды тері өрнектері бойынша ең көп зерттелген этникалық топ деп санауға болады. Белоруссияның антропология және экология бөлімінде ұзақ жылдар бойы жүргізілген жұмыс нәтижесінде белорустар, көрші және алыс этникалық топтарды білдіретін еуропеоидтық және моңғолоидтық нәсілдер туралы дерматоглификалық мәліметтер жиналды. Белорустардан басқа орыстар, украиндар, поляктар, литвалықтар, латыштар зерттелді.

КСРО ҒА Этнография институтының және Мәскеу мемлекеттік университетінің Антропология институтының экспедицияларына қатысу моңғолоидтық нәсіл халықтары (чукчалар, эскимостар) және моңғолоидтармен аралас топтар (хакастар, қазақтар) бойынша деректерді жинауға және жинақтауға мүмкіндік берді. Е. Кобылянский және басқа зерттеушілер еврейлердің және басқа да ұлттардың дерматоглификалық ерекшеліктерін жан-жақты зерттеген.

Жалпы алғанда, этникалық тұрғыдан талданған дерматоглификалық деректер базасында 8000-нан астам саусақ іздері бар. Оларды талдау кезінде дәстүрлі және дәстүрлі емес тәсілдер қолданылды - сол және оң қолдың деректері бөлек, сондай-ақ екі қолдың жалпы деректері салыстырылды.  Осылайша дерматоглифика ғылымының белгілері арқылы этникалық топтардың ерекшеліктері жан-жақты зерттелді.

 

Әдебиеттер тізімі:

  1. Богданов Н.Н. и др. Хрестоматия по дерматоглифике, — М., 2006.
  2. Богданов Н.Н. Судьба и характер на кончиках пальцев // Первое сентября. 2002. № 56.
  3. Гладкова Т.Д. Дерматоглифический метод в антропологии, антропогенетике, медицине и криминалистике. – М.: «Наука», 1989.
  4. Судебная дактилоскопия: Учебное пособие. – Томск: ТМЛПресс, 2010. – 128 с.
  5. Тегако Л. И. Научная хиромантия. М.: Эксмо, 2008.
  6. Тегако, Л. И. Дерматоглифика в современном научном познании человека / Л. И. Тегако, Е. Д. Кобылянский ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории. – Минск : Беларуская навука, 2015. – 191 с.

Оставить комментарий

Форма обратной связи о взаимодействии с сайтом
CAPTCHA
Этот вопрос задается для того, чтобы выяснить, являетесь ли Вы человеком или представляете из себя автоматическую спам-рассылку.