ЖАС МАМАННЫҢ КӘСІБИ ҚЫЗМЕТТІҢ ӘРТҮРЛІ САЛАЛАРЫНА БЕЙІМДЕЛУ МӘСЕЛЕСІ

АННОТАЦИЯ

Жас мамандардың бейімделу мәселесіне бірнеше жыл бұрын ғана назар аударыла бастады.Бұл мәселе жеткілікті зерттелмеген, сондықтан біз өз жұмысымызда жастардың бейімделуінің мәнін қарастырамыз.Ұжымдағы жас жұмысшылардың бейімделуінің мәні мен бейімделу ерекшеліктері зерттеледі.

Түйінді сөздер: жас маман, жас маманның бейімделуі, әлеуметтік-психологиялық бейімделу, кәсіби бейімделу,кәсіби қызмет,сала,түлек.

Кіріспе

Жоғары оқу орнының түлектерінде болашақ жұмыс туралы өз ойлары мен түсініктері,яғни болашақ жұмыстан күтетін үміттері болады.Егер де олардың  үміттері ақталмай қалса,жұмыс өз ойлағандарындай болмаса,жас маман таңдаған мамандығына күмәндәніп,көңілі толмауы мүмкін.Өйткені түлектердің жоғары оқу орыннан алған теориялық білімдерін тәжірибе жүзінде көрсету қажет болады.Көп жағдайда бұл ауысу түлектерге қиын соғады,тіпті өздеріне деген сенімділіктерін де жоғалтып алуы мүмкін.Түлектерге алғашқы оң кәсіби тәжірибе жинауға көмектесу-жұмысқа қабылдайтын барлық мекемелердің алдында тұрған міндет. Әрине, бұл міндеттерді жас мамандардың кәсіби бейімделу процесі ұйымдастырылған жағдайда ғана шешуге болады. Қазіргі уақытта жас мамандарды-түлектерді даярлаудың өзекті мәселесі: олардың кәсіби бейімделуі мен әлеуметтенуінің ерекшелігі, олардың кәсіби құзыреттілігін және қазіргі жағдайда кәсіби қызметке дайындығын қалыптастыру болып табылады. Жас мамандарды даярлау процесінде түлектерге кәсіби қызметке қосылуға және оны сәтті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін кешенді білім ғана емес, дағдылар мен әдеттер де алынуы керек.Адамның кәсіби ортаға бейімделу процесі келесі сұрақтарды тудырады: адам жұмыс ортасын қалай қабылдауы керек және оған бейімделуі керек пе немесе қоршаған ортаның өзі өзгеруді талап ете ме; адамға және оның қоршаған ортасына әсер ету жолдары мен әдістері қандай және қызметкердің талаптарын ескеретін критерийлер қандай және т. б.

Жалпы, жас маман-түлектерді маңыздылық тәртібімен бейімдеу мәселелері 1-кестеде келтірілген.

1-кесте

Жас маман-түлектерді бейімдеу мәселелері

Еңбек нарығына шығу кезінде түлектерді бейімдеу мәселелерін талдай отырып, кестеде көрсетілген жұмыс берушілердің бағалауы бойынша (1-кесте) келесі сипаттамалар ескеріледі: жалақы бойынша жоғары күтулер және кәсіби тәжірибенің болмауы немесе болмауы, бұл сұралған жұмыс берушілердің 64 және 62% көрсетті. Жас мамандардың өзін-өзі жоғары бағалау мәселесі үшінші орында (36 %).

Университеттің маркетингтік қызметі университеттің еңбек нарығының мүдделі тараптарымен серіктестік қатынастарды дамытуға бағытталған: кәсіпорындар, ұйымдар, мемлекеттік органдар, қоғамдық ұйымдар, әлеуметтік серіктестікті дамыту және студенттердің кәсіби бейімделуіне және өндірістің нақты жағдайларына практикалық дайындалуына жәрдемдесуді қамтамасыз ету мақсатында, бакалавриат студенттерінен, еңбек нарығы мен жұмыс берушілердің қажеттіліктерін түсіну және білу; әріптестік және өзара сенім негізінде "университет-өндіріс" шеңберінде қысқа мерзімді қатынастардан ұзақ мерзімді қатынастарға көшу

Түлектерді әлеуметтік-психологиялық және кәсіби бейімдеу жөніндегі іс-шаралар бітірушіге оның мүдделері мен қабілеттеріне барынша сәйкес келетін, университетте алатын жарық шеңберлерін айқындауға жәрдемдесуге бағытталған университет түлектерін даярлау сапасын арттырудың маңызды элементі мынадай бағыттар бойынша жетілдіру болып табылады:

• Оқу және еңбек практикаларын ұйымдастыруға көмек;
• Еңбек нарығына сұраныс пен ұсынысты зерделеу;
• Жұмыспен қамту қызметінің құрылымдарымен, билік органдарымен, қоғамдық ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау;
• Өзін-өзі таныстыру дағдыларын дамытуға, түйіндеме, кәсіби портфолио құруға бағытталған семинарлар мен мастер-кластар ұйымдастыру.

Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарында жаңа бөлімдер құрылуда: студенттер мен түлектерді жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу, түлектер қауымдастықтары мен кеңестері, жұртшылықпен байланыс жөніндегі бөлімдер. Студенттерді жұмысқа орналастыруға дайындау "мамандығы бойынша үздік" конкурстарын, студенттер мен түлектер үшін бос орындар жәрмеңкелерін, "мансап күндерін", түлектермен дөңгелек үстелдерді, жұмыс берушілердің, мемлекеттік мекемелер, мемлекеттік билік органдары өкілдерінің қатысуымен ғылыми-практикалық конференциялар ұйымдастыруды қамтиды.

Тәжірибе көрсеткендей, мамандығы бойынша жұмыс таппаған түлек оқу орнына орналаса алмайды, өйткені ол оны бітірген. Ол жұмыспен қамту орталығында жұмыссыз ретінде тіркелуге, "өзін-өзі маркетингпен" айналысуға, заңды мәселелерді шешуге және т. б. мәжбүр болады. Бұл жағдайға реакция қосымша жоғары білім берудің жаңа құрылымдарын салу болып табылады, олар аспиранттар арасынан ұйым үшін кадрлар іріктеумен, жұмыс берушілер мен белгілі бір ұйымның талаптарын қанағаттандыру үшін олардың мақсатты дайындығымен айналысады, өйткені әр ұйым өндірістік жағдайларға бейімделудің минималды мерзімімен маман алуға мүдделі.

Қорытынды

Қазіргі таңда жас мамандардың бейімделуі өзекті мәселе болып табылады. Осы мәселені зерттей келе біз еліміздегі жастардың ойларын салыстырып, келесідей қорытындыға келдік. Жастар тұрақты жұмысқа орналасуы үшін көптеген тер төгуге тура келеді. Оларда тәжірибе аз болғанымен қатар, көптеген кәсіпорындар сол себепті өздеріне жас мамандарды алмауға тырысады немесе оларға шектен тыс талаптар қояды. Бұл дегеніміз жас білікті буын үшін ауыр соққы болып табылады. Көптеген адамдар осы соққы әсерінен немесе бейімделу процесінен кейін жұмысқа деген құлшынысы азаяды. Осы мәселені зерттей келе, жастарға деген ауыртпашылықты түсіндік. Сонымен қатар, кәзіргі таңда бұл мәселені шешу, еліміздегі жұмыссыздықтың көбеюін алдын-алу үшін маңызды рөл атқарады. Осындай жағдайды болдырмау үшін біз бірнеше ұсыныстарымыз бар:

• Ыңғайлы жұмыс табу үшін арнайы бағдарламалар ойластыу;
• Жұмыс берушілер жаңа мамандардың бейімделуіне көп көңіл бөлу;
• Тәжірибе күндерінен кейін жас маманмен ашық сөйлесу өткізу;
• Жұмысқа орналасушының талаптарын қамтуға тырысу.

Әдебиеттер тізімі:

1. Адаптация к профессиональной деятельности / Физиология трудовой деятельности // А.Ж. Юревиц, В.С. Аверьянов, О.В. Виноградов и др. – СПб.: Наука, 1993. – с. 209–277.
2. Березин Ф.Б. Психическая и психофизиологическая адаптация человека. – М., 1988. – 268 с.
3. Белякова, А. В. Критерии социально-психологической адаптации молодых специалистов- менеджеров / Белякова А. В. // Успехи современного естествознания. – 2013. – No 10. – С. 18.
4. Иванова, Е. Н. Социально-психологические факторы адаптации молодых специалистов на предприятии / Иванова Е. Н. // Наука и образование: электронное научно техническое издание. – 2014. – No 12. – С. 1023.
5. Карасева, С. З. Повышение эффективности внутрикорпоративного обучения молодых специалистов в крупных российских компаниях / Карасева С. З. // Интернет-журнал Науковедение. – 2013. – No 1. – С. 8.