ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫМЕН ЖАБДЫҚТАУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ

Электр энергетикасы кез келген елдің экономикасының негізгі саласы болып табылады. Қазақстанда соңғы уақытқа дейін байқалған экономикалық серпіліс электр және жылу энергиясын тұтынудың бірдей қарқынды өсуімен қатар жүрді. Дегенмен, негізінен кеңестік дәуірде құрылған энергетикамыз бүгінде өз мүмкіндігінің шегіне жетті.

Біз Қазақстанның энергиямен қамтамасыз ету саласындағы негізгі 3 проблемағы тоқталдық:

1. Ескірген жабдықтар
2. Ескі энергия-үнемдеу жүйесі
3. Майнинг

Ескірген жабдықтар

Қазіргі таңдағы маңызыды проблемалардың бірі бұл - ескірген жабдықтар. Бүгінде Республиканың кәсіпорындарының көпшілігі ескірген технологиялар мен, айтарлықтай тозуы бар жабдықтар падаланады. Коммуналдық тарифтердің өсуі Қазақстандықтарды толғандыратын өзекті мәселелердің бірі болып табылады.  Сонымен қатар, елімізде энергетикалық жабдықтардың тозуы жоғары деңгейде.

Энергетикалық жабдықты ауыстыру қажеттілігі сонау 2011 жылы талқыланған болатын. Сол кездегі ҚР Индустрия және жаңа технологиялар вице-министрі Бақытжан Жақсалиев генерациялайтын қондырғылар орта есеппен 83 пайызға, электр желілері 65 пайызға, жылу желілері 80 пайызға тозғанын айтты.  Сонымен бірге, «Kazakhmys Energy» ЖШС (Kazakhmys Energy) мәліметінше, 10 жылдан бері жылу электр станцияларында бұл мәселе шешілмей келеді. «Kazakhmys Energy» ЖШС құрамына екі ЖЭС – Жезқазған және Балқаш кіреді.

Жезқазған ЖЭО 1956 жылы пайдалануға берілді. Станцияға кіретін жабдықтың орташа жасы 50 жылдан асады.

Осындай жағдай 1939 жылдан бері жылу мен электр энергиясын өндіріп келе жатқан Балқаш ЖЭО-да да бар.

Айта кету керек, Kazakhmys Energy-де жабдықтың 85% рұқсат етілген қызмет ету мерзімі стандартты ресурстан 1,6 есе асып түседі. Ал жеке/рұқсат етілген қызмет ету мерзіміне қатысты негізгі жабдықтың тозуы шамамен 82-95% құрайды.

Электр жабдығының тозу себептері

Электр станциясында 50 жылдан астам жұмыс істеген негізгі жабдықтың физикалық және моральдық тозуы бар.

Негізгі қорлардың пайдалану кезінде физикалық тозуы металдың жоғары температура, қысым және үлкен механикалық күштердің әсерінен тозуы салдарынан болады.  Нәтижесінде коррозия пайда болады.  Сонымен қатар, ашық қосалқы станциялардың құрылымдары, бронь және кабель өру табиғат күштерінің қолайсыз әсерлеріне және өнеркәсіптік кәсіпорындардың зиянды шығарындыларына ұшырайды. Қазақстандағы электр энергиясын қолдану.

Жабдықтардың моральды ескіруіне де назар аудару керек.  Уақыт өте келе және жаңа технологиялардың енуіне байланысты өндірісте қолданылатын жұмыс машиналары мен басқа да құралдар техникалық-экономикалық сипаттамалары бойынша өзектілігін жоғалтады.

 Еуропалық Одаққа қарағанда 3 есе көбірек. Ескірген жабдық және ескі технологиялар электр энергиясын жоғалту көздерінің бірі болып табылады. Сондықтан жабдықтарды жаңартудың үлкен қажеттілігі бар.

Ескі энергия-үнемдеу жүйесі

Бұл проблеманың пайда болу ошағы - тәжірибелі мамандардың жетіспеушілігі.Өкінішке орай, білім беру саласында іс жүзінде жоқ. Білім беру процесіне қатысушылар арасында, әсіресе білім беру ұйымдарының басшылары арасында бағытын өзгерту, энергияны үнемдеу экономикалық тұрғыдан тиімді және энергияны тұтынуға жұмсалған қаражат жұмысшылардың пайдасына жұмсалуы мүмкін. Энергияны үнемдеу энергияны аз тұтынумен қажеттіліктерді қамтамасыз етуді білдіреді және тек оның таралуы жабдықтар мен технологияларды жаңартуға немесе ауыстыруға қымбат инвестицияларсыз айтарлықтай нәтиже бере алады.

Энергия тиімділігі экономика салаларын жаңғырту, басқару Сапасын және өндірістік персоналдың біліктілігін арттыру, ауқымды инвестициялар тарту жөніндегі іс-шараларды қамтуға тиіс. Сондай-ақ ғылыми-техникалық әлеуетті және жаңа инновациялық ойлауды пайдалану, қызметтің жаңа мамандандырылған түрі ретінде энергия тиімділігінің инвестициялық тартымдылығын арттыру іске асырудың қажетті шарты болып табылады.

Майнинг

Заңсыз криптовалюта өндіру электр желілері кешенінде төтенше жағдайларды тудыруы, оның дамуына және модернизациясына әсер етуі мүмкін, сонымен қатар тұтынушылардың жекелеген санаттары үшін электр энергиясының құнын арттыруы мүмкін. Сонымен қатар, заңсыз кеншілер өз әрекеттерін жасыру үшін барған сайын күрделі әдістерге жүгінеді. Есепке алынбаған электр энергиясын тұтыну тұтынушыларды электрмен жабдықтаудың сапасы мен сенімділігіне тікелей әсер етеді. Ол энергетикалық нысандарда апатты жағдайларды тудыруы және желіде төмен энергияны тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, мұндай әрекеттер басқа адамдардың денсаулығы мен өміріне қауіп төндіруі мүмкін, ал тұтынылған энергия ресурсы үшін төлемнің болмауы электр желілері кешенін жаңғыртуды қаржыландыруға теріс әсер етеді. Энергетиктердің бұл бағыттағы жұмысы өз тиімділігін көрсетіп үлгерді және тәртіп бұзушылардың асқан тапқырлығына қарамастан құқық қорғау органдарымен бірлесіп белсенді түрде жалғасуда.

Электр энергиясын ұрлау желілік компаниялар үшін шығынға әкелуі мүмкін. Оның үстіне майнинг фермасы тұрғын үйде құрылса, электр энергиясын тұтынушылардың басқа санаттары қосымша шығындарға ұшырауы мүмкін. Сонымен қатар, қазіргі уақытта Қазақстанда заңсыз кеншілерден келген шығынды бағалау қиын, өйткені олардың тұтынуы жалпы энергия тұтынуға кіреді. Дегенмен, азаматтардың электр энергиясын коммерциялық пайдалануына, оның ішінде өндіру жұмыстарына, айына 600 кВт-сағаттан астам тұтынуға байланысты бағалауға болады, бұл орташа деңгейден әлдеқайда жоғары.

Криптовалюта бағамдарының өсуі жағдайында энергия ұрлау жағдайлары бүкіл әлемде белгілі - «қара» майнерлар дамыған елдерде де, дамушы елдерде де жұмыс істейді. Ал ұрылардың кез келген әрекеті энергетиктерге үлкен экономикалық шығын әкеледі. Мысалы, Қазақстанда Ақмола облысында заңсыз майнинг фермасында кеншілер үш контейнер, 1170 майнинга арналған құрылғылар табылды. Ақшалар түрде өндірілген криптовалюта көлемі $2,5 млн. құрайды.  Солтүстік электр тарату компаниясынан бірнеше миллионға электр энергиясын ұрлады. Полиция биылғы жылы бағдарлау бойынша жүзге жуық компьютерден тұратын криптоферманың жұмысын тоқтатты.

Қазіргі таңда Қазақстан майнинг бойынша Америка Құрама Штаттарынан кейінгі 2-ші орында.

Ғалымдардың зерттеуі бойынша бір майнинг фермадағы құрылғы бір айда 20-30 үйдің қолданатын электр энергиясымен қолданады. Бұл Қазақстандағы электрэнергия жұйесіне тым көп зақым алып келеді, Қазақстан үшін бұл тиімсіз. Бірақ 2022 жылдан бастап Қазақстанда әр қолданылған 1 кВт/сағ 1 теңге салық төлеп отырады, 1 күнде бұл  корсеткіш 23.28 теңге 1 кВт/ сағ салықпен қосқанда = 1845 теңге немесе 3.69 доллар. Қаржы министрлігі бұл көрсеткіш  2024 жылға дейін 1 теңгеден > 10 теңгеге дейін өсуі ықтимал деп болжайды. Сондықтан қазір жарты жыл бұрын Қытайдан көшіп келген фермалар үшін бұл ситуация қиынға түсті. Қазақстанда 2022 жылдан бастап, заңсыз майнинг фермаларда арест болып жатыр, олардың майнинга арналған техникаларын конфискация жасап, үлкен көлемде айыппұл салынып жатыр.

Қорытынды

Қорытындай келе , біздің елімзде электр-энергиясымен жабдықтау саласы бойынша атқару кажет жұмыстын аз емес екенін байқауға болады. Бұл салаға көбірек назар аудару қажет. Және де бұл мақалада біз ең маңызды дұрысталу қажет бөлімдерді талқылаған болатынбыз. Сонымен қатар,майнинг және де тағы көптеген проблемалардың шешімі жасыл энергия деп санаймыз. Жасыл энергия күн сәулесі, жел, жаңбыр, теңіз толуы, өсімдіктер, балдырлар және геотермиялық жылу сияқты табиғи көздерден алынады. Бұл энергетикалық ресурстар қалпына келтіріледі, яғни олар табиғи түрде толықтырылады. Егерде біз бұл бағытты дамытсақ , көптеген проблемалардаң құтылар едік.

Әдебиеттер тізімі:

1. Роман Якуткин. Энергетика Казахстана в ожиданий чуда  //  © ТОО "Деловой журнал "Казахстан. - 2005 – 2022. [электрондық ресурс] – Режим доступа. - URL: http://www.investkz.com/journals/58/593.html
2. Трофимов Г.Г. Анализ развития и распространения передовых технологий в области энергоэффективности и возобновляемой энергетики в Казахстане Анализ развития и распространения передовых технологий в области энергоэффективности и возобновляемой энергетики в Казахстане // Проект Европейской Экономической Комиссии ООН. – 2012. [электрондық ресурс] – Режим доступа. - URL: https://unece.org/fileadmin/DAM/energy/se/pdfs/gee21/projects/Study_KZ.pdf
3. “Blockchain 365”. -2022. [электрондық ресурс] – Режим доступа. - URL: https://t.me/blockchain_365
4. Forbes. Износ энергетического оборудования может привести к увеличению тарифов на электроэнергию в Казахстане. -  2021. [электрондық ресурс] - Режим доступа. - URL:https://m.forbes.kz/process/iznos_energeticheskogo_oborudovaniya_mojet_privesti_k_uvelicheniyu_tarifov_na_elektroenergiyu