ПСИХОЛОГИЯНЫҢ АДАМ ӨМІРІНДЕГІ РӨЛІ

THE ROLE OF PSYCHOLOGY IN A PERSON'S LIFE

Aziza Abdukalikova

student, School of Economics and Finance, Almaty Management University,

RK, Almaty

Inkar Yakhiya

student, School of Economics and Finance, Almaty Management University,

RK, Almaty

Sandugash Sauranbay

scientific supervisor, Аcting Аssociate Professor, Almaty Management University,

RK, Almaty

АННОТАЦИЯ

Мақалада психология ғылымының маңыздылығы, ерекшелігі мен пайдасы талқыланады. Адам бақытты өмір сүріп, сол сәтте болуы үшін психологияның артықшылықтарын пайдалана білу керек. Өзіңізді және адамдарды біліп, мінез-құлқы мен қатынасында психологияның орнын анықтау үшін не істеу керектігі туралы сұрақтардың жауабы мақалада қарастырылады. Егер сіз монотондылық пен күнделікті өмірден шаршасаңыз, онда бұл мақала сізге арналған. Өміріңізді өзгертуді бүгінгі күннен бастай алмай жүрсеңіз, мақала соңындағы ұсыныстарды орындау арқылы сәттен рахат алуға және бақытты болуға үйретеді.

ABSTRACT

The article discusses the meaning, features and advantages of psychological science. You need to be able to use psychology to live happily and be at this moment. The article will answer questions about what needs to be done to get to know yourself and people and determine the place of psychology in behavior and attitudes. If you are tired of monotony and routine, then this article is for you. If you can't start changing your life today, the article at the end of the article will teach you how to enjoy the moment and be happy.

Түйін сөздер: Психология; таңдау; қоғам; энергия; қарым-қатынас; философия.

Keywords: Psychology; choice; society; energy; relationships; philosophy.

Жер бетінде адам ұзақ эволюцияның барысында өзінің жануарлық морфологиясын өзгертіп, денесінің тік жүру қалпына келді, сөйтіп алдыңғы аяқтарының жүру қызметінен босап, қолға айналуы нәтижесінде пайда болды; бұған қоса сөйлеу тілінің қалыптасуы - мұның бәрі мидың дамуына алып келеді. Адамның морфологиясының өзгерісі оның қоғамдық, дәлірек айтқанда, коллективтік өмір сүруінің материалдың бірлігі, негізі десе де болады.

Қоғамның барлық салалары қарқынды дамып келе жатқан қазіргі әлемде психологияның өзектілігі тұрақты түрде артып келеді. Психологияны білу қоғам мен адам өмірінде маңызды рөл атқарады, өмірді жарқын, табысты және бақытты етеді, адамға өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруға, өзін және басқаларды жақсы білуге, өзіне сенімді болуға, қарым-қатынас дағдыларын жоғары деңгейде меңгеруге, өндірістік және жеке мәселелерді тиімді шешуге көмектеседі. Психология барлық жағдайлар үшін панацея болмаса да, ол көптеген мәселелерді шешуге және өмір процесінде туындайтын көптеген сұрақтарға жауап табуға мүмкіндік береді.

Адам психологиясын зерттеу біздің біліміміз бен дамуымыздағы ең маңызды сәт, ол біздің өміріміздің негізгі аспектілеріне әсер етеді. Ең алдымен, бізде бар барлық мүмкіндіктерді дұрыс басқару және толық өмір сүру үшін біз өзімізді жақсы білуіміз керек. Біз психологияны зерттеу арқылы табиғатты, мінез-құлқымызды, ойлауымыз бен психикамызды зерттей аламыз, және бұл білім біз үшін өмірдегі ең маңызды білім болуы мүмкін, оны бізге ешкім кедергі жасамайды. Біз бір нәрсенің қалай жұмыс істейтінін білгенде және түсінгенде, немесе бұл жағдайда біреу жұмыс істесе, әрқашан да оны саған қалай жұмыс істейтіндей етіп, саған қалай қажет болса солай баптай аламыз. Бұл сәттерде психологиялық білім өте жақсы көмектеседі, өйткені бұл білім адамдардың ақыл-ойы мен жүрегінің кілті болып табылады.

Психология, адамның психикасын зерттейтін ғылым ретінде бізге басқа адамдарды басқару үшін емес, ең алдымен өзімізді басқару үшін немесе өзімізді түсіну үшін қажет. Біз өзіміз үшін осы өмірде кім болатынымызды және осы өмірде қалай болатынымызды анықтаймыз, дәл біз, өмірдегі ең маңызды адам, басқа біреу емес, өзіміз үшін және басқа біреуге емес, біз назар аударуымыз керек. Өзіміз үшін осы өмірдегі қажетті рөлді дұрыс анықтау үшін біз өзімізді басқара білуіміз керек және өзімізді жақсы түсінуіміз керек, біріншіден, сыртқы факторлар біздің ішкі жағдайымызды және әлемді түсінуімізді манипуляциялар арқылы анықтауға мүмкіндік бермейді, екіншіден-бізге не қажет екенін нақты білу, ол туралы өзінің ақылға қонымды тұжырымдарына негізделген өмір. Мұның бәрі психологияны зерттеу арқылы адам психикасын зерттеуге ықпал етеді. Психология біздің мінез-құлқымыздың көптеген заңдылықтарын түсінуге көмектеседі, бұл біздің өмірімізге байланысты.

Соңғы жылдары психологияның ғылым, академиялық және қолданбалы ретінде, оның алдында тұрған теориялық және практикалық міндеттердің алуан түрлілігіне байланысты белсенді дамуы байқалады. Біздің елімізде психологияға деген қызығушылық өте зор және қазіргі қоғамның барлық салаларында: білім беру, саясат, медицина, спорт, экология, өнер, бизнес және т. б. Бұл ғылыми жұмыста адам мен қоғам өміріндегі психология орнын және пайдасын көрсеткіміз келеді.

Адам үшін психология дегеніміз не? Қазіргі қоғамдағы оның мәні неде? Бұл мәселелер бүгінгі күні өте өзекті. Психологияның негіздерін білу үлкен рөл атқарады, бірақ біз бұл туралы ойламаймыз. Адамдар көбінесе бұзылыстарға ұшырайды, қайғырады, біреумен ұрысады немесе ақпаратты қабылдау қиынға соғады. Жалпы, адамның өмірі зебра секілді, қара жолақ, ақ жолақ. Бірақ бәрімізде әрқашан көмектесе алатын және бізді қолдайтын таныстар, достар және жақын адамдар бар. Бұл ең бастысы. Ешқандай дәрі-дәрмектер мен антидепрессанттар бізге қымбат адамның қолдауы немесе кеңесі сияқты көмектеспейді. Бұны –  психология дейміз. Психология-бұл адамның ішкі жан дүниесінің жай-күйі. Адам психикасы оның формаларында әр түрлі: бұл сезімдер, ойлар, тәжірибелер, ниеттер – бұл адамның ішкі әлемін құрайтын негіздер, ол іс-әрекеттер мен әрекеттерде, басқа адамдармен қарым-қатынаста көрінеді.

Психология-өзін-өзі тану құралы. Адам психикасы туралы білім ғасырлар бойы жинақталған және біз бірнеше кітап оқып, өзімізді тану жолын қысқарта аламыз. Көбінесе адамдар ” өмірдің мәні неде? деген сұрақ жауабын іздейді. Біреу бізге өмір сүру керек деп санасын, біз биологиялық сағатымызда соңғы тамақ түсіп кеткенше әрдайым жауап іздейміз. Қиын өмірлік жағдайлар адамды Құдайға немесе өзіңе жүгінуге мәжбүр етеді. Психология біз таңдаған бағыттарды негіздеу арқылы мінез-құлқымыздың үлгілерін ұсынады. Біз өтірік туралы білімді қолдана аламыз, осылайша адал емес инвесторларды немесе бұрыс серіктердің пайда болуына жол береміз. Біздің санамыз тұрақты жұмыс істей алмайтын көптеген психологиялық аурулар (мысалы, шизофрения, паранойия және басқалар) бар. Бұл біздің өмірімізді уайымға толы және жақындарымызды бақытсыз етеді. Сондықтан практикалық психология көптеген адамдарға барлық ауруларды түсіндіре алмаса да, қалыпты өмір сүруге мүмкіндік алуға көмектесті. Сонымен қатар, психология психикалық ауытқулары бар адамдардың ғана емес, сонымен бірге ерік-жігерге қарсы шыққандардың да өмірін сақтайды. Сот практикасында маман жасаған психологиялық портреттен өлтірушілерді табуға болатын мысалдарды көре аламыз. Фрейд адамды екі энергия басқарады деп санайды: “Эрос” – махаббатқа, өмірге деген құштарлық. Ал “Танос” – жойылу және өлімді алдыға тартушы. Барлық бейсаналық - біздің бейнеқосылғыларымыз, балалардың шағымдары, есте сақтау қабілеті, өмірлік тәжірибе – тікелей қол жетімділіктен жасырылған. Біз бұл ақпаратты күнделікті тапсырмаларды орындау үшін пайдаланбаймыз. Эго-мораль, тәрбие, қоғам және онымен өзара әрекеттесу. Супер эго біздің қажеттіліктеріміз бен мүмкін болатын, заңды және жеке қоғамның моральдық нормаларына сәйкес келетін оларды жүзеге асыру жолдары арасында ымыраға келуге тырысады. Супер эго мұны істей алмаса, адамның дамуы мен мінез-құлқында ауытқулар болады. Мысалы, біз адамды бірінші рет кездестіреміз және қандай да бір себептермен оны бірден ұнатпаймыз. Осылайша, еш себепсіз. Жауап бейсаналықта жатыр. Мысалы, балалық шақта бізді сыртқы келбеті ұқсас адам ренжітті, бірақ біз оны әр таң сайын есімізге түсірмейміз, бірақ эмоциялар мен реніштер біздің сана сезімімізде терең қалып қояды. Осыған байланысты Зигмунд Фрейдтің өткен және бізге белгісіз қазіргі байланысты қалай табуға және өзгертуге болатындығы туралы дәрістер жинағында көбірек ақпарат берілген. Егер біз не істеп жатқанымыз туралы есеп бермесек, жақсы өмір сүруге тырыспасақ, әлемде хаос басталады.

Өмірдің өзі психология туралы білімді жинақтауға жиі мүмкіндік береді. Біз өзімізді, адамдарда, ситуацияларда түсіне бастаймыз, сол себепті біз психология бойынша кітаптар оқуды, рефлексияны, сөйлесуді бастаймыз. Бұл білім бізге отбасымен, әріптестерімен, достарымен, балалармен қарым-қатынас орнату үшін қажет. Сондай-ақ қиын жағдайда кем дегенде дұрыс сөзбен көмектесе білу өте маңызды.  Күнделікті өмірдің психологиясы жеке адамның да, қоғамның да өміріне айтарлықтай әсер етеді. Психологиялық зерттеулердің арқасында қоғам бір-бірін жақсы түсінуге және сыртқы әлеммен толығымен өзара әрекеттесуге мүмкіндік алады. Психология саласындағы білім әр адамға дамуға, басқаларға ашық және қызықты болуға мүмкіндік береді. Біздің әрекеттеріңізді бақылау үшін, сондай-ақ кез-келген жағдайдан шығу үшін психология бар. Ол туындаған жағдайлардың нақты себебін тереңірек талдауға және түсінуге мүмкіндік беретін ерекше әдістерге негізделген. Егер біз психологияны кез-келген адамның білім жүйесі ретінде қарастыратын болсақ, онда әрқайсымыз: "психология маған өмірде қалай көмектесті?» деген сұрақ қоямыз. Бұл туралы көптеген идеялар бар, бірақ қандай да бір себептермен, бірінші кезекте, біздің көпшілігіміз күн сайын жанжалға қатысушылар немесе оның куәгерлері ретінде кездесетін өте маңызды емес жағдай. Біз қоғамдық көлікте болып жатқан барлық қақтығыстар туралы айтып отырмыз. Адамдардың ішкі психологиялық жағдайы туралы ойлануға арналған тамақ және жанжалды "жоққа шығарудың" әртүрлі тәсілдері жеткілікті. Бұл туралы ерік-жігермен ойлау керек, әсіресе сіз асығыс уақытта қоғамдық көліктен түсіп, өзіңізді шахта алаңындағыдай сезінгендей үнемі бас қатырып, түрлі сценарийлерді қарастыра аламыз. Ойлауды міндетті түрде дамыту керек, бұл адамдағы өмірлік өте маңызды қасиет. Бізді балалық шақтан айыруға тырысады, бізге әр түрлі білімді енгізген кезде шындықты тексеру мүмкін емес. Бізге ойлауды үйрету емес, өйткені классикалық білім беру кезінде алған білімдеріміздің сенімділігіне сенуге үйретеді. Бұл жақсы емес, өйткені егер сіз ойламасаңыз, психология сияқты пәнді ешқашан жақсы біле алмайсыз. Философия адамда ойлауды дамытады, ол біздің сұрақтарымызға жауап бермейді, оларды өзімізге іздеуге көмектеседі және сол арқылы бізді нағыз адамдар етеді. Философияның көмегімен адам психологиясын зерттеу, Біздің психикамыз бен ойлауымызды зерттеу жанды және қызықты болады, өйткені сізде жұмбақтар әлі де жеткілікті, және біз олардың барлық мүмкіндіктері туралы білмейміз.

Келесі ұсыныстарды күнделікті орындауға кеңес береміз:

1. Ұйқыңызды қандырыңыз. Сіз күніне кемінде 8 сағат ұйықтауыңыз керек. Пайдасы ғалымдармен дәлелденген.

2. Тізімдер мен жоспарларды жақсы көріңіз. Не істеу керек, сатып алу, оқу және т. б. тізімін жасаңыз немесе басқаша айтқанда – сәттілік күнделігін жүргізіңіз! Бұл сіздің өміріңізді ұйымдасқан және нәтижелі етеді.

3. Сыйлаңыз. Жалғыз қарт әйелге нан сатып алыңыз, жас анаға арбаны баспалдақпен түсінуге көмектесіңіз, жылап жатқан бейтаныс баланы тыныштандырыңыз, қаңғыбас итті тамақтандырыңыз-сізге көп уақыт, ақша мен күш жұмсамайтын игі істердің тізімі, шексіз… Сыйға – сый.

4. Ешқашан ешкімге ештене қызғанбаңыз. Қызғаныш-ең жойқын сезімдердің бірі. Өз арманыңызды жүзеге асырыңыз және біреудің жеңілуін қаламаңыз.

5. Дауласпаңыз. Интернеттегі кондукторлармен, сатушылармен, әріптестермен, туыстарымен, достарымен, бейтаныс адамдармен қанша уақыт пен күш жұмсайтындығыңызды есептеп көріңіз. Ал, неге мұны істейсіз?

6. Табысқа жету үшін өзіңізді марапаттауды ұмытпаңыз. Өзіңізге сыйлықтар мен түрлі жағымды нәрселер жасау пайдалы. Бұл жаңа жетістіктерге ынталандырады.

7. Дұрыс тамақтаныңыз. Сіз өзіңіздің денеңізді ақаусыз жұмыс істеуі үшін барлық қажеттіліктермен қамтамасыз етуіңіз керек. Көкөністер, шөптер, жемістер, жарма, балық, майсыз ет, кебек наны және басқа да пайдалы өнімдерді жақсы көріңіз.

8. Спортпен шұғылданыңыз. Фитнес, йога, би, аэробика, футбол, баскетбол, бірақ бәрібір, бірақ физикалық белсенділік сіздің өміріңізде болуы керек. Егер сіз сабаққа қатыса алмасаңыз, онда үйде күнделікті жаттығулар қолайлы балама болады.

9. Жаңа өмірді нөлден бастауға қорықпаңыз. Есіңізде болсын, егер сіз қайтыс болсаңыз, өміріңізді өзгерту мүмкін емес! 30, 40, және 50, және 60, және 70 жыл – үкім емес. Кез-келген жаста сіз бақытты бола аласыз.

10. Кітаптармен достасыңыз. Мамандандырылған әдебиет, классикалық, заманауи-өмірлік мысалдар мен құнды кеңестердің қоймасы.

11. Үйде және жұмыс орнында тәртіпті сақтаңыз. Артық заттарды жинамаңыз, әйтпесе олар сізді өз кеңістігіңізден шығарады.

12. Өмірді жақсы көріңіз және оның әр минутынан ләззат алыңыз!

Қорытындылай келе, "психология" ұғымын екі мағынада түсінуге болады: ғылым ретінде және күнделікті өмірде қолдануға болатын адам тәжірибесі ретінде. Ғылыми пән ретінде психология туралы білімді белгілі бір дәрежеде психолог мамандығымен немесе өз қызметіндегі осы бағытпен байланысты адамдардың шектеулі тобы иеленеді. Алайда, әрқайсымыз психологиямен өмір бойы өмір құбылыстарының жүйесі ретінде белгілі бір дәрежеде танысамыз. Оның көмегімен сіз өзіңізді жақсы түсініп, оны жүзеге асыра аласыз. Сіз депрессиялық күйлерден, қақтығыстардан аулақ болып, эмоционалды күйіңізбен жұмыс істеуді үйренесіз. Біз үнемі адамдармен қарым-қатынас орнатуға, мінез-құлқымызды және басқалардың реакциясын дұрыс реттеуге үйренеміз, өзімізді алдауға немесе пайдалануға жол бермеуге тырысамыз және т.б. Психология адамзаттың өмірлік іс-әрекетінің барлық түрлеріне кеңінен қолданылады. Бұл ұлы ғылым қоғамға бейімделуге, әртүрлі өмірлік жағдайларда тиісті білімді дұрыс қабылдауға және қолдануға көмектеседі.

Өзіңізді біліңіз, осы әлемді біліңіз, онда бақытты және мағыналы өмір сүруді үйреніңіз, содан кейін сіз өзіңіздің өміріңізге, оның әр сәтіне, осы өмірдегі жетістіктеріңізге қарамастан, толықтай қанағаттанасыз. Психологияны зерттеуде күрделі ештеңе жоқ, сіз оны "шикі" білімді тыңдап қана қоймай, бақылаушы адам болуыңыз керек және сыртқы әлемнен қабылданған ақпаратты талдай білуіңіз керек. Адам туралы білім - бұл әлемдегі ең құнды білім. Психология адамның не екенін және қандай болмасын, кез-келген уақытта қалай болу керектігін түсінуге көмектеседі. Психология -  бұл тереңдік пен өзіне апаратын жол, жасандылықтың болмауы, өзіңізбен жалғыз, әлемде, өзіңіз үшін және басқа адамдар үшін. Менің ойымша, кез - келген адамның міндеті-ол өмір сүретін шынайы құндылықтар мен қағидаларды табу, оның өмірін мағыналы ету және оның жолын ұстану. Осылайша, психологияның адам мен қоғам өміріндегі рөлі өте маңызды. Басқа ғылымдармен қарым-қатынаста психология өзінің пәнін, оның теориялық принциптері мен осы пәнді зерттеу әдістерін сақтайтынын нақты түсініп, есте сақтау керек. Психологияда білімнің ерекше саласы ретінде бірқатар арнайы салалар біріктіріледі, олардың арасындағы байланыс әрқашан бетінде бола бермейді. Бірақ, кейде "үйлесімсіздікке" қарамастан, олар білімнің бірыңғай саласына жатады. Олардың жалпы міндеті - процестер мен құбылыстардың бірдей класының - психикалық мәнін зерттеу. Психологиялық пәндердің бүкіл жүйесін зерттеудің негізгі объектісі-адам, оның психикалық процестері, күйлері мен қасиеттері.

Әдебиеттер тізімі:

1. Роберт Сапольски. Биология добра и зла: Как наука объясняет наши поступки. 2017. 79 б.
2. Шина Айенгар. Искусство выбора. 2010. 147 б.
3. В.А.Чикер. Психологические аспекты индивидуальной карьеры. [[Электронный ресурс]. – URL: https://cyberleninka.ru/article/n/psihologicheskie-aspekty-individualnoy-kariery (Өтініш берген күні: 16.08.2011)
4. Екатерина Юркова. Роль социальной психологии в жизни каждого из нас. [[Электронный ресурс]. – URL: https://chronos.mg/blog/rol-sotsialnoy-psikhologii/ (Өтініш берген күні: 23.06.2020)
5. Том Батлер-Боудон. 50 великих книг по психологии. 2006. 30–32 б.