ЖАҺАНДЫҚ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАР ЗЕРТТЕУДІҢ ЖАҢА ТӘСІЛДЕРІ

NEW APPROACHES TO THE STUDY OF ENVIRONMENTAL PROBLEMS IN THE SYSTEM OF INTERNATIONAL RELATIONS

Almat Dauletbayev

Student, Kazakh International Relations and World Languages of Abylai Khan University,

Kazakhstan, Almaty

АННОТАЦИЯ

Зерттеудің негізгі мақсаты Халықаралық қатынастар жүйесіндегі экологиялық проблемаларды зерттеудің жаңа тәсілдерін анықтау болды. Тақырып бойынша мәліметтерді жинақтауда жүйелік, салыстырмалы, тарихи талдау, статистикалық талдау әдістері, зерделенетін мәселе бойынша зерттеулерді талдау, теориялық және эмпирикалық материалдарды қорыту әдістері қолданылды. Мақсатқа жету үшін келесі қадамдар орындалды: экологиялық мәселелерді шешудегі халықаралық қатынастардың рөлін анықталды; халықаралық қатынастар жүйесіндегі экологиялық проблемаларды зерттеудің жаңа тәсілдерін талданды;ьэкологиялық проблемаларды зерттеудің халықаралық қатынастар жүйесіндегі жаңа тәсілдерін ұсынылды. Экологиялық проблемаларды зерттеудің әдістерінің ішінен геокеңістіктік технология мен жасанды интеллект әдісі қарастырылды. Ал жаңа әдістер ретінде мультидисциплинарлы платформаны құрастыру, ерте ескерту жүйесін енгізу, интерактивті  картаны әзірлеу әдістері ұсынылды.

ABSTRACT

The main purpose of the study was to identify new approaches to the study of environmental problems in the system of international relations. When collecting data on the topic, methods of systematic, comparative, historical analysis, statistical analysis, analysis of research on the studied problem, generalization of theoretical and empirical material were used. To achieve the goal, the following steps were carried out: the role of international relations in solving environmental problems was determined; new approaches to the study of environmental problems in the system of international relations were analyzed; new approaches to the study of environmental problems in the system of international relations were proposed. Geospatial technologies and the method of artificial intelligence were considered among the methods of studying environmental problems. Methods of building a multidisciplinary platform, implementing an early warning system, and developing an interactive map were proposed as new methods.

Кілт сөздер: халықаралық қатынастар, экологиялық мәселелер, жаһандық проблемалар.

Keywords: international relations, environmental issues, global problems.

Кіріспе. Экологиялық мәселелерді зерттеу жаңа құбылыс емес. Адамзат тарихы әрқашан қоршаған ортамен байланысты болды. Индустрияландырудың басталуымен оған келтірілген залалдың көлемі де өсе бастады, бұл уақыт өте келе ғылыми зерттеулерде көрініс тапты. ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемдік экономикалық өсудің бұрын-соңды болмаған қарқыны жаһандық ауқымда адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас тепе-теңдігінің сапалы өзгеруіне әкелді. Нәтижесінде ғылым экология мәселелеріне мұқият назар аудара бастады және оның басымдықтарын өзгертуді көздейтін дамудың басқа моделін жасауға тырысты.

Болашақтың саяси күн тәртібі мен дипломатиялық тәжірибесінде экологиялық дағдарыс, оның салдары мен онымен күресу әдістері ең маңызды орындардың бірін алады. Соңғы онжылдықтарда халықаралық қауымдастық экологиялық проблемаларды шешуге бағытталған көптеген шараларды қабылдады. Көптеген көпжақты құжаттарға қол қойылды. Жылдан жылға халықаралық қатынастар жүйесіндегі экологиялық проблемаларды зерттеудің және шешудің жаңа тәсілдері шығарылуда. Дегенмен, жасалып жатқан шараларға қарамастан, экологиялық проблемалар халықаралық деңгейдегі мәселе болып қалуда.  Аталған мәселе зерттеу өзектілігін анықтайды.

Зерттеу мақсаты: Халықаралық қатынастар жүйесіндегі экологиялық проблемаларды зерттеудің жаңа тәсілдерін анықтау.

Зерттеу әдістемесі. Зерттеудің жалпы ғылыми әдістері, оның ішінде жүйелік, салыстырмалы, тарихи талдау, статистикалық талдау әдістері, зерделенетін мәселе бойынша зерттеулерді талдау, теориялық және эмпирикалық материалдарды қорыту.

Зерттеу мақсатына қол жеткізу үшін келесі қадамдар орындалды:

- экологиялық мәселелерді шешудегі халықаралық қатынастардың рөлін анықтау;

- халықаралық қатынастар жүйесіндегі экологиялық проблемаларды зерттеудің жаңа тәсілдерін талдау;

- экологиялық проблемаларды зерттеудің халықаралық қатынастар жүйесіндегі жаңа тәсілдерін ұсыну.

Зерттеу нәтижелері. Экология саласындағы зерттеулердің жаңа кезеңі БҰҰ мен басқа да халықаралық ұйымдардың "Жасыл экономика" тұжырымдамасын әзірлеу жөніндегі бастамаларымен байланысты. БҰҰ-ның экология саласындағы негізгі органы-БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау бағдарламасы (ЮНЕП) 2008 жылы әлемдік экономиканы дағдарыстан шығару мақсатында экологиялық таза өндірістерге инвестициялау мүмкіндіктерін талдау үшін "жасыл экономикалық бастама" ұсынды ЮНЕП тапсырысы бойынша "жаңа жаһандық жасыл келісім баяндамасы дайындалды, онда әлемдік экономиканың экологиялық тұрақтылығын арттыру кезінде экономикалық өсуді ынталандыру бойынша ұсыныстар бар. Бұл мәселе ғылыми талдаудың кілттерінің біріне айналды [1, б.104].

Қазіргі уақытта табиғатты қорғау мәселелері бойынша көптеген зерттеулер жасыл экономиканың дамуы аясында қарастырылуда. Ең маңызды жұмыстардың қатарында ЮНЕП-тің 2011 жылғы "жасыл экономикаға қарай" баяндамасын атап өткен жөн, ол басқа ұйымдармен және компаниялармен ынтымақтастықта дайындалған [2, б.76].

Жекелеген салаларды зерттеуде ұлттық, аймақтық және халықаралық сауда-өнеркәсіптік қауымдастықтар белсенді рөл атқарады, олар әдетте белгілі бір компаниялардың немесе салалардың мүдделерін көрсетеді. Мысал ретінде болат өндірушілерінің дүниежүзілік қауымдастығы дайындаған энергияны тұтынуды және парниктік газдар шығарындыларын азайтудағы болат өнеркәсібінің рөлі туралы баяндаманы келтіруге болады [3, б. 987].

Ғылыми-зерттеу институттары мен университеттер қоршаған орта мәселелерінің кең ауқымын зерттейді. Мысалы, Германиядағы экологиялық экономиканы зерттеу институты компанияларды тұрақты басқару, "климатқа қолайлы" энергия жүйелерін құру, тұрақты тұтыну және т. б. мәселелерге қызығушылық танытады.

Соңғы жылдары әртүрлі ұйымдардың, соның ішінде бизнестің экологиялық мекемелермен аналитикалық материалдарды дайындаудағы ынтымақтастығы кеңейіп келеді. Мысалы, жаһандық сақтандыру индустриясы ЮНЕП-пен бірлесіп болашақ жасыл экономикадағы осы саланың ықтимал рөлі туралы есеп шығарды [4, б.14].

Халықаралық қатынастар жүйесіндегі экологиялық проблемаларды зерттеудің жаңа тәсілдері.

Халықаралық қатынастар саласындағы экологиялық мәселелерді зерттеуге көмектесетін көптеген жаңа әдістер бар. Алуан түрлі әдістердің ішінен ең жаңа әдістерді атап өткім келеді: қоршаған ортаның ластануы мен климаттың өзгеруі туралы деректерді талдау үшін геокеңістіктік технологиялар мен жасанды интеллектті пайдалану. Сондай-ақ, соңғы уақытта табиғи ресурстардың экономикалық және экологиялық құндылығын бағалауға мүмкіндік беретін экожүйелік қызметтер тәсілі танымал бола бастады. Сонымен қатар, әлеуметтанулық зерттеулер жүргізу және әртүрлі елдер арасында сараптама алмасу экологиялық мәселелерді түсінуге және оларды шешуге көмектеседі (

Геокеңістіктік технология - экологиялық мәселелерді зерттеу үшін географиялық ақпаратты пайдаланатын деректерді талдау әдісі. Бұл технология Landsat, MODIS және басқа спутниктік бақылау жүйелері арқылы жиналатын спутниктік деректерді пайдаланады. Бұл деректер қоршаған орта мен климаттың өзгеруін көрсететін карталар мен кескіндерді жасау үшін геокеңістіктік ақпаратты пайдаланатын арнайы бағдарламалық құрал арқылы өңделеді және талданады.

Жасанды интеллект (ЖИ) - қоршаған ортаның ластануы мен климаттың өзгеруі туралы деректерді талдау үшін қолдануға болатын тағы бір әдіс. ЖИ кәдімгі талдауда байқалмауы мүмкін тенденциялар мен үлгілерді анықтау үшін пайдаланылуы мүмкін үлкен көлемдегі деректерді өңдеу үшін машиналық оқыту алгоритмдерін пайдаланады. Мысалы, ЖИ көміртегі шығарындылары және олардың климаттық өзгерістерге әсері туралы деректерді талдау үшін пайдаланылуы мүмкін.

Геокеңістіктік технологиялар мен жасанды интеллектті бірге пайдалану экологиялық мәселелердің қоршаған ортаға және қоғамға қалай әсер ететіндігі және жағдайды жақсарту үшін қандай шаралар қолданылуы мүмкін екендігі туралы толық мәлімет береді.

Экологиялық проблемаларды зерттеудің халықаралық қатынастар жүйесіндегі жаңа тәсілдерін ұсыну.

Экологиялық проблемаларды зерттеудің әдістерін талдау нәтижесінде, әр әдістің кемшігі мен артықшылықтарын ескере отырып, келесі әдістерді әзірлеуді ұсынамыз:

Сурет 1. Экологиялық проблемаларды зерттеудің ұсынылатын әдістері

Көпсалалы платформаны әзірлеу: бұл халықаралық қатынастардағы экологиялық мәселелерге назар аудару үшін ғалымдарды, саясаткерлерді, сарапшыларды және азаматтық тұлғаларды біріктіретін онлайн платформа болуы мүмкін. Бұл платформа деректерді бақылау және талдау құралдарын, сондай-ақ сарапшылар арасындағы байланыс пен ынтымақтастық мүмкіндігін қамтуы мүмкін.

Ерте ескерту жүйесін іске асыру: ерте ескерту жүйесін құру халықаралық қатынастармен байланысты экологиялық проблемалар мен тәуекелдерді уақтылы анықтауға мүмкіндік береді. Бұл экологиялық өзгерістерді бақылауды және осы деректерді талдау үшін машиналық оқыту алгоритмдерін қолдануды қамтитын автоматтандырылған жүйе болуы мүмкін.

Геокеңістіктік талдауды дамыту: геокеңістіктік талдау экологиялық мәселелердің халықаралық қатынастарға қалай әсер ететінін түсінуге көмектеседі. Бұл әдіс қоршаған ортадағы өзгерістерді және олардың планеталардағы өмірге әсерін түсіну үшін спутниктік суреттер сияқты геодеректерді пайдалануды қамтиды.

Әлемнің экологиялық мәселелерінің интерактивті картасын жасау. Бұл карта әлемнің әртүрлі аймақтарындағы халықаралық қатынастарға қатысты барлық экологиялық мәселелерді атап өтетін глобус болады. Әрбір пайдаланушы картаны нақты уақыт режимінде көре алады, оны қызықтыратын аймақтар мен мәселелерді таңдай алады. Сонымен қатар, картада статистика, кестелер және экологиялық мәселелер туралы есептер, сондай-ақ олардың халықаралық қатынастарға әсері туралы қосымша ақпарат беріледі. Осылайша, пайдаланушылар әлемнің әртүрлі аймақтарында қандай экологиялық мәселелер бар екенін, олардың басқа мәселелермен қалай байланысты екенін және оларды қалай шешуге болатынын оңай түсіне алады.

Мұндай картаны жасау үшін біз деректерді өңдеу мен талдаудың заманауи технологиялары мен инновациялық әдістерін қолдана аламыз. Бұл картадағы ақпараттың жоғары дәлдігі мен сенімділігін қамтамасыз етуге, сондай-ақ онымен пайдаланушылардың өзара іс-қимылын жақсартуға мүмкіндік береді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Подлеснова Е. Ю., Зыкалина П. Д., Федотов А. В. Зелёная экономика-экономика будущего: действительность и перспективы развития //Экологические проблемы и перспективы развития мировой и национальной экономики. – 2022. – С. 104-108.
2. Serra V. et al. Integrating Adaptation to Climate Change into Sustainable Development Policy and Planning //Sustainability. – 2022. – Т. 14. – №. 13. – С. 76
3. Жанбаев Р. А., Максимов Д. Г., Тансыкбаева Г. О. Демоэкономика: Цели устойчивого развития и реализация национальных проектов в Российской Федерации и Республике Казахстан//Вестник Удмуртского университета. Серия «Экономика и право». – 2022. – Т. 32. – №. 6. – С. 987-992.
4. Трифонова Т. А., Чугай Н. В., Кулагина Е. Ю. Экологический мониторинг окружающей среды. Загрязнение атмосферы: практикум. – 2022. -С.17-19.