АЙМАҚТАР ДАМУЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

ГОСУДАРСТВЕННОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ РАЗВИТИЯ РЕГИОНОВ

Есенгазиева Айнагуль Калимовна

магистр экономических наук, старший преподаватель, Казахстанский университет инновационных и телекоммуникационных систем,

Республика Казахстан, г. Уральск

АННОТАЦИЯ

Бұл ғылыми-мақалада, өңірлердің дамуын мемлекеттік реттеудің теориялық және практикалық аспектілері қарастырылады. Жаһандану және өңірлердің өсіп келе жатқан әлеуметтік-экономикалық саралануы жағдайында олардың теңгерімді дамуы мәселесі ерекше өзекті болып отыр. Автор аумақтық басқару саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі тәсілдерін талдайды, тұрақты аймақтық дамуға қол жеткізу үшін қолданылатын негізгі құралдар мен механизмдерді бөліп көрсетеді және осы процесте биліктің әртүрлі деңгейлерінің рөлін анықтайды.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются теоретические и практические аспекты государственного регулирования развития регионов. В условиях глобализации и возрастающей социально-экономической дифференциации регионов вопрос их сбалансированного развития приобретает особую актуальность. Автор анализирует основные подходы к государственной политике в области территориального управления, выделяет ключевые инструменты и механизмы, применяемые для достижения устойчивого регионального развития, и определяет роль различных уровней власти в этом процессе.

Кілт сөздер: мемлекеттік реттеу, Өңірлік даму, орнықтылық, әлеуметтік-экономикалық саралау, аумақтық басқару, Стратегиялық жоспарлау.

Ключевые слова: государственное регулирование, региональное развитие, устойчивость, социально-экономическая дифференциация, территориальное управление, стратегическое планирование..

Аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу – мемлекеттің экономика, әлеуметтік сала, инфрақұрылым және экология сияқты маңызды бағыттарда аймақтар арасындағы теңсіздікті жоюға, барлық аймақтардың даму деңгейін жақсартуға бағытталған жүйелі саясаттар мен шаралар кешені. Аймақтық даму – бұл тек аймақтар арасындағы экономикалық даму деңгейінің теңестіру ғана емес, сонымен қатар халықтың өмір сүру сапасын арттыруға, ресурстарды тиімді бөлуге және әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған кешенді процесс. Аймақтар арасындағы теңсіздік – экономикалық даму процесінде жиі кездесетін құбылыс. Әр аймақтың табиғи ресурстары, еңбек ресурстары, инфрақұрылымы және кәсіпкерлік белсенділігі әртүрлі, кейбір аймақтар даму жағынан артта қалып қойған. Бұл жағдай қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікке, халықтың қала мен ауыл арасында бөлінуіне әкелуі мүмкін. Аймақтық даму саясаттарын тиімді реттеу арқылы мемлекеттік органдар осы теңсіздіктерді жоюға және барлық аймақтардың біркелкі дамуына ықпал етуі қажет. Аймақтық даму мемлекеттің тұрақты экономикалық өсімін қамтамасыз ету үшін маңызды. Әрбір аймақтың өзіндік ерекшеліктері мен мүмкіндіктері бар, сондықтан оларды дамыту үшін арнайы стратегиялар мен тәсілдер қажет.

Аймақтар дамуын мемлекеттік реттеудің бірнеше негізгі мақсаты бар:

Аймақтық теңсіздікті жою: Әр аймақтың даму деңгейін теңестіру, әлеуметтік және экономикалық айырмашылықтарды азайту.

Аймақтық экономиканы әртараптандыру: Өндірістік қуаттарды дұрыс бөлу және әр аймақтың ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа кәсіпкерлік мүмкіндіктерін ашу.

Жұмыс орындарын көбейту: Әр аймақта халықтың жұмысқа орналасуын қамтамасыз ету, жұмыссыздық деңгейін төмендету.

Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану: Аймақтардың табиғи ресурстарын, экологиялық мүмкіндіктерін тиімді пайдалану арқылы экономикалық өсімді қамтамасыз ету.

Өмір сапасын арттыру: Аймақтардағы тұрғындардың өмір сүру деңгейін жақсарту, экологиялық жағдайды жақсарту, тұрмыстық жағдайларды оңтайландыру.

Аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу үшін әртүрлі құралдар мен әдістер қолданылады. Оларға мыналар жатады:

Қаржылық қолдау: Мемлекет аймақтар үшін арнайы қаржылық бағдарламалар, субсидиялар, салық жеңілдіктері мен дотациялар бөледі. Бұл шаралар экономикалық өсуге, жаңа кәсіпорындарды ашуға, инфрақұрылымды дамытуға мүмкіндік береді.

Аймақтық даму бағдарламалары: Аймақтардың қажеттіліктерін ескере отырып, әрбір өңір үшін арнайы даму бағдарламалары қабылданады. Бұл бағдарламалар көбінесе инфрақұрылымды жаңарту, әлеуметтік мәселелерді шешу, жаңа жұмыс орындарын ашу сияқты мақсаттарды көздейді.

Инвестициялық саясат: Мемлекет аймақтарға инвестициялар тарту үшін арнайы қолдау шараларын әзірлейді. Бұл экономикалық дамуды ынталандырады және жаңа жұмыс орындарының пайда болуына ықпал етеді.

Инфрақұрылымды дамыту: Әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылымды дамыту мақсатында мемлекеттік органдар арнайы жобалар мен бағдарламалар әзірлейді.

Әлеуметтік саясат: Аймақтарда әлеуметтік теңсіздікті азайту мақсатында мемлекеттік органдар арнайы әлеуметтік бағдарламаларды іске асырады. Бұл бағдарламалар білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, әлеуметтік қорғау сияқты салаларды қамтиды.

Қазақстанда аймақтар дамуының мәселелері мемлекет тарапынан ерекше назарда ұсталады. Өйткені елімізде аймақтар арасындағы экономикалық және әлеуметтік теңсіздік әлі де бар. Қазақстанда аймақтардың дамуын реттеу үшін көптеген бағдарламалар мен шаралар іске асырылуда:

"Даму" бағдарламасы аймақтық даму мен кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған. Ол шағын және орта бизнесті дамыту, жаңа жұмыс орындарын ашу және аймақтарды жаңғыртуға мүмкіндік береді.

"Жұмыспен қамтудың жол картасы" бағдарламасы жұмыссыздықты төмендету және аймақтардың инфрақұрылымын дамыту мақсатында жүзеге асырылады.

Аймақтық даму қоры: Қазақстанда аймақтардың экономикалық дамуын қолдау үшін арнайы қорлар құрылып, олар арқылы инвестициялар тартылады.

Инфрақұрылымдық жобалар: Елде тұрғын үй, жолдар, көлік және басқа да инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру үшін мемлекеттік бағдарламалар іске асырылуда.

Қазақстанда аймақтар дамуының болашағы зор. Мемлекет аймақтар арасындағы теңсіздікті азайту, экономика мен әлеуметтік саладағы мәселелерді шешу үшін жүйелі түрде саясат жүргізіп отыр. Болашақта аймақтық дамуды тұрақты, экологиялық таза және тиімді ету үшін жаңа технологиялар мен инновациялық әдістерді қолдану маңызды болады.

Аймақтарды дамытуда маңызды бағыттардың бірі – ауылдық аймақтарды қолдау. Ауылдардағы инфрақұрылымды жаңарту, ауыл шаруашылығын дамыту және еңбек миграциясын азайту мәселелері ерекше назарда болуы керек.

Қорытындылай келе, аймақтар дамуын мемлекеттік реттеу – елдің әлеуметтік-экономикалық дамуында маңызды рөл атқарады. Мемлекет әр аймақтың әлеуетін ескере отырып, дұрыс стратегиялар мен бағдарламалар әзірлеп, аймақтар арасындағы теңсіздікті азайтуға және бүкіл елдің тұрақты дамуына қол жеткізе алады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Назарбаев, Н. А. Стратегия "Казахстан-2050": новый политический курс состоявшегося государства. — Астана: Akorda, 2012.
2. Токаев, К. К. Послание народу Казахстана: "Экономический курс страны в новых реалиях". — Астана: Министерство информации, 2021.
3. Алимбекова, Г. А. Государственная региональная политика в Казахстане: теоретические и практические аспекты. — Алматы: Қазақ университеті, 2018.
4. Абдрахманов, Е. С. Институциональные основы государственного управления в регионах Казахстана. — Алматы: Экономика, 2020.
5. Кусаинов, К. Е. Устойчивое развитие регионов Казахстана: вызовы и перспективы. — Астана: ЕНУ им. Л. Н. Гумилева, 2019.
6. Сухоруков, А. И. Государственное регулирование регионального развития: проблемы и решения. — Москва: Юнити-Дана, 2019.
7. Савельева, И. А. Механизмы государственного управления региональной экономикой. — Санкт-Петербург: Питер, 2021.