ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ ШАРТТАРЫ

AGREEMENT OF PURCHASE AND SALE

Sarieva Aiya

3nd-year student of the Law program, West Kazakhstan University named after Makhambet Utemisov,

Republic of Kazakhstan, Oral

Gabitova Alua Gabitovna

Scientific advisor, Master of Laws, Senior Lecturer, West Kazakhstan University named after Makhambet Utemisov,

Republic of Kazakhstan, Oral

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада халықаралық шарттардың маңызы, олардың жасалу тәртібі мен халықаралық құқықтағы орны қарастырылады. Шарттардың мемлекеттер арасындағы өзара әрекеттестікті реттеудегі рөлі, олардың заңды күші және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттардағы белсенді қатысуы сипатталған.

ABSTRACT

This article explores the significance of international treaties, the process of their formation, and their role within international law. It highlights how treaties regulate interactions between states, the legal power they hold, and the active participation of the Republic of Kazakhstan in international agreements.

Кілт сөздер: халықаралық құқық, халықаралық шарт, мемлекет, ратификация, құқықтық қатынас, келісім.

Keywords: international law, international treaty, state, ratification, legal relations, agreement.

Халықаралық құқық – бұл мемлекеттер мен басқа да халықаралық құқық субъектілері арасындағы қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жүйесі. Оның негізінде жатқан басты құралдардың бірі – халықаралық шарттар. Халықаралық шарттар мемлекеттер арасындағы келісімдердің заңды және міндетті күші бар нысаны болып табылады.

Халықаралық шарт – бұл екі немесе одан да көп халықаралық құқық субъектілерінің белгілі бір құқықтық салдарға бағытталған келісімі. Мұндай шарттар жазбаша түрде жасалып, халықаралық құқық нормаларына сәйкес реттеледі. Олардың басты мақсаты – мемлекетаралық тұрақтылық пен ынтымақтастықты нығайту.

Халықаралық шарттар мазмұны мен қатысушылар санына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Екіжақты шарттар – екі мемлекет арасындағы келісім. Көпжақты шарттар – үш және одан да көп мемлекеттер арасындағы келісім. Сонымен қатар, саяси, экономикалық, әскери, гуманитарлық және экологиялық шарттар мазмұнына қарай ажыратылады.

Халықаралық шарттар келесі кезеңдерден өтеді: келіссөз жүргізу, мәтінге келiсу және қабылдау, қол қою, ратификациялау (бекіту), жариялау және күшіне ену. Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарды Конституция мен «Халықаралық шарттар туралы» заңына сәйкес бекітеді. Кейбір шарттарды Парламент ратификациялайды, ал кейбірін Үкімет немесе Президент өз өкілеттігі шеңберінде бекітеді.

«Pacta sunt servanda» қағидасына сәйкес, жасалған шарттарды тараптар адал орындауға тиіс. Шарттар тек келісілген мерзімге немесе біржақты не өзара келісім арқылы тоқтатылғанға дейін күшінде болады. Егер мемлекет шарт талаптарын орындамаса, бұл халықаралық жауапкершілікке әкеледі.

Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін көптеген маңызды халықаралық шарттарға қосылды. БҰҰ-ның, ЕҚЫҰ-ның, ШЫҰ-ның және ТМД-ның белсенді мүшесі ретінде Қазақстан аймақтық және жаһандық тұрақтылықты нығайтуға ықпал етіп келеді.

Халықаралық шарттар – бұл мемлекеттердің өзара құқықтары мен міндеттерін нақтылайтын басты құқықтық құрал. Олар халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау, экономикалық және мәдени ынтымақтастықты дамытуда маңызды рөл атқарады. Қазақстан үшін халықаралық шарттар – елдің сыртқы саясаттағы беделін арттыру мен ұлттық мүддені қорғаудың тиімді тәсілі.

Халықаралық құқық – мемлекеттер мен басқа да халықаралық құқық субъектілерінің өзара әрекеттестігін реттейтін құқықтық нормалар жүйесі. Бұл жүйенің негізінде халықаралық шарттар маңызды рөл атқарады. Олар халықаралық қатынастарда тәртіп пен тұрақтылық орнатудың құқықтық тетігі ретінде танылады.

Халықаралық шарт – бұл екі немесе одан да көп халықаралық субъектілер арасындағы жазбаша келісім. Ол тараптардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Халықаралық шарттар БҰҰ Жарғысы мен халықаралық әдет-ғұрып нормаларына сәйкес жасалады. Көп жағдайда шарттар бейбітшілік, қауіпсіздік, сауда, адам құқықтары және қоршаған ортаны қорғау салаларында қолданылады.

Шарт жасасу процесі бірнеше кезеңнен тұрады. Біріншісі – келіссөздер жүргізу. Мұнда тараптар шарттың мазмұнын келіседі. Кейін тараптар шарт мәтініне қол қояды. Бұл кезеңнен соң шарт ішкі мемлекет заңнамасына сәйкес ратификацияланады. Ратификациялау арқылы мемлекет шартқа өзінің ресми келісімін береді. Соңғы кезеңде шарт жарияланып, заңды күшіне енеді.

Халықаралық шарттарды бұзу – халықаралық құқық бұзушылығы болып саналады. Бұл өз кезегінде мемлекеттердің беделіне және басқа қатынастарға кері әсер етуі мүмкін. Сол себепті шарттарға адалдық – халықаралық құқықтың басты қағидаларының бірі.

Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарды сыртқы саяси қызметінің маңызды құралы ретінде пайдаланады. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан ядролық қарусыздану, аймақтық қауіпсіздік, сауда және экологиялық қорғау салаларында көптеген халықаралық шарттарға қосылды. Бұл халықаралық қауымдастықтағы елдің сенімді серіктес ретіндегі мәртебесін нығайтты.

Қорыта айтқанда, халықаралық шарттар – мемлекеттер арасындағы өзара сенім мен ынтымақтастықтың негізі. Олар халықаралық құқықтың тұрақтылығы мен тиімділігін қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады. Мемлекеттер арасындағы келісімдердің орындалуы – халықаралық қауіпсіздік пен өркендеудің кепілі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Ағыбаев А.Н. *Халықаралық құқық*. – Алматы: Жеті Жарғы, 2020.
2. Бекяшев К.А. *Международное публичное право*. – Москва: Норма, 2019.
3. Шакенов У.С. *Халықаралық құқық негіздері*. – Алматы: ҚазҰУ, 2021.
4. Құқық терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2018.
5. United Nations Treaty Collection – https://treaties.un.org
6. Malcolm N. Shaw. *International Law*. – Cambridge University Press, 2017.
7. Antonio Cassese. *International Law*. – Oxford University Press, 2005.