ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫ РЕТТЕУ

INTERNATIONAL SECURITY AND CONFLICT RESOLUTION

Kulesh Kundyzai Zhanaryskyzy

3nd-year student of the Law program, West Kazakhstan University named after Makhambet Utemisov,

Republic of Kazakhstan, Oral

Gabitova Alua Gimrankizy

Scientific advisor, Master of Laws, Senior Lecturer, West Kazakhstan University named after Makhambet Utemisov,

Republic of Kazakhstan, Oral

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада қазіргі жаһандық өзгерістер жағдайындағы халықаралық қауіпсіздік ұғымының мазмұны, оның негізгі бағыттары мен қалыптасу эволюциясы қарастырылады. Жұмыста аймақтық қақтығыстар, терроризм, киберқауіпсіздік, экологиялық және гуманитарлық қатерлер сияқты бүгінгі күннің өзекті қауіптері талданады. Сонымен қатар қақтығыстарды алдын алу, келіссөз жүргізу, делдалдық, санкциялар қолдану және бітімгершілік операциялары секілді реттеу механизмдері жан-жақты сипатталады. Мақалада халықаралық ұйымдардың – БҰҰ, ЕҚЫҰ, НАТО және аймақтық құрылымдардың – жаһандық тұрақтылықты қамтамасыз етудегі рөлі атап өтіледі.

ABSTRACT

This article examines the concept of international security in the context of contemporary global transformations, highlighting its main components and stages of evolution. The study analyzes current threats such as regional conflicts, terrorism, cybersecurity challenges, as well as environmental and humanitarian risks. It also provides a comprehensive overview of conflict resolution mechanisms, including prevention strategies, negotiations, mediation, sanctions, and peacekeeping operations. The role of international organizations—such as the UN, OSCE, NATO, and various regional institutions—in maintaining global stability is discussed in detail.

Кілт сөздер: халықаралық қауіпсіздік, қақтығыстарды реттеу, алдын алу дипломатиясы, бітімгершілік, терроризм, киберқауіпсіздік, аймақтық қақтығыстар, санкциялар, халықаралық ұйымдар, БҰҰ, ЕҚЫҰ, НАТО, постконфликттік қалпына келтіру, Қазақстан, АӨСШК, бейбітшілік, тұрақтылық, жаһандық қауіптер.

Keywords: international security, conflict resolution, preventive diplomacy, peacekeeping, terrorism, cybersecurity, regional conflicts, sanctions, international organizations, UN, OSCE, NATO, post-conflict reconstruction, Kazakhstan, CICA, peace, stability, global threats.

Халықаралық қауіпсіздік және қақтығыстарды реттеу- Қазіргі кезеңде халықаралық қауіпсіздік мәселесі жаһандық саясаттың негізгі бағытына айналды. Әлемдік тәртіптің өзгеруі, жаңа сын-қатерлердің пайда болуы, аймақтық жанжалдардың күшеюі мемлекеттерді қауіпсіздік жүйесін қайта қарауға мәжбүр етуде. Қарулы қақтығыстар, терроризм, кибершабуылдар, гуманитарлық дағдарыстар және геосаяси бәсекелестік халықаралық тұрақтылыққа тікелей әсер етеді.Халықаралық қақтығыстарды реттеу – тек жанжалдарды тоқтату ғана емес, олардың алдын алу, себептерін талдау және ұзақ мерзімді бейбітшілік орнатуға бағытталған кешенді шаралар жүйесі. Осы мақалада халықаралық қауіпсіздіктің негізгі ұғымдары, қазіргі заманғы қауіптер, қақтығыстарды реттеу әдістері және халықаралық ұйымдардың рөлі қарастырылады.

1. Халықаралық қауіпсіздік: негізгі ұғымдар мен эволюция

1.1. Дәстүрлі қауіпсіздік түсінігі

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін халықаралық қауымдастық бейбітшілікті сақтау мақсатында БҰҰ-ны құрды. Сол кезеңнен бастап қауіпсіздік көбіне әскери қуат пен қорғаныс мүмкіндіктерімен өлшенді. Суық соғыс жылдарында мемлекеттер арасындағы тепе-теңдік ядролық тежеу және әскери альянстар арқылы қамтамасыз етілді.

1.2. Кеңейтілген қауіпсіздік концепциясы

XXI ғасырда қауіпсіздік әскери сала шеңберінен шығып, келесі бағыттарды қамти бастады:

• саяси қауіпсіздік;

• экономикалық қауіпсіздік;

• әлеуметтік қауіпсіздік;

• экологиялық қауіпсіздік;

Қорыта келгенде халықаралық қауіпсіздік әлем тұрақтылығы үшін шешуші мәнге ие. Қақтығыстарды реттеу жанжалдарды тоқтатумен шектелмей, олардың терең себептерін зерттеуді және ұзақ мерзімді бейбітшілік орнатуды қажет етеді. Қазіргі сын-қатерлер мемлекеттерді кең ауқымды ынтымақтастыққа, өзара құрмет пен ашық диалогқа итермелейді. Халықаралық ұйымдардың үйлесімді жұмысы, дипломатиялық тұғырнамалардың тиімділігі және мемлекеттердің жауапкершілікпен қатысуы ғана жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ете алады.

Қазақстан осы үдерісте бейбітшілік бастамаларын қолдап, халықаралық аренада сенімді әріптес ретінде көрініп келеді. Әлемдік бейбітшілікке жету – барша мемлекеттердің ортақ мақсаты, және бұл мақсатқа тек бірлескен күш-жігер арқылы қол жеткізу мүмкін.

Әдебиеттер тізімі:

1. Бейлис Дж., Смит С., Оуэнс П. Әлемдік саясаттану: халықаралық қатынастарға кіріспе. – Оксфорд: Oxford University Press, 2020.
2. Бузан Б., Вэвер О., де Вильде Я. Қауіпсіздік: талдаудың жаңа тұжырымдамалық негіздері. – Лондон: Lynne Rienner Publishers, 1998.
3. Біріккен Ұлттар Ұйымы. БҰҰ бітімгершілік операциялары жөніндегі нұсқаулық. – Нью-Йорк: DPO, 2021.
4. ЕҚЫҰ (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы). Қақтығыстардың алдын алу және оларды реттеу қағидаттары. – Вена, 2019.
5. Хоффман Б. Терроризм негіздері. – Нью-Йорк: Columbia University Press, 2017.
6. Най Дж. Жаһандық қақтығыстар мен ынтымақтастық: теория және тарих. – Бостон: Pearson, 2022.
7. Уильямс П. Қауіпсіздік зерттеулеріне кіріспе. – Лондон: Routledge, 2018.
8. НАТО. Ұжымдық қорғаныс және қауіпсіздік саясаты туралы ресми құжаттар. – Брюссель, 2020.