ЖАХАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕГЕМЕНДІК ПРИНЦИПІ

THE PRINCIPLE OF SOVEREIGNTY IN THE CONTEXT OF GLOBALIZATION

Bakir Nurbol Mukhambetkalievich

3rd year student of the specialty jurisprudence, Makhambet Utemisov West Kazakhsta University,

Kazakhstan, Uralsk

Bazargalievna Zhazira Akimgalievna,

Scientific supervisor, M. Zh.s., senior lecturer, Makhambet Utemisov West Kazakhstan University

Kazakhstan, Uralsk

АННОТАЦИЯ

Глобализация жағдайындағы мемлекеттің суверенитеті

Әлем күн сайын кішірейіп бара жатқандай. Ақпарат, капитал, идеялар мен мәдениеттер еркін айналып, шекара деген ұғым бұрынғыдай мызғымас тосқауыл емес. Осындай жағдайда мемлекет суверенитеті туралы сұрақ бұрынғыдан да өткір қойыла бастады: шын мәнінде мемлекет әлі де толық тәуелсіз бе, әлде жаһандық ықпалдар оның еркін шектеп отыр ма?

ABSTRACT

Sovereignty of the state in the context of globalization

As if the world is getting smaller every day. Information, Capital, ideas and cultures circulate freely, and the concept of borders is not as unshakable a barrier as it used to be. In this situation, the question of the sovereignty of the state began to be asked even more sharply: is the state, in fact, still completely independent, or are global influences limiting its will?

Кілт сөздер: суверинтет, жахандану, мемлекет, тәуелсіздік.

Keywords: suverintet, jahandan studies, state, independence.

Суверенитет – мемлекеттің басты белгісі. Ол елдің ішкі істеріне өз бетімен шешім қабылдау құқығын, заң шығару мен саясат жүргізудегі тәуелсіздігін білдіреді. Вестфалия келісімінен бастау алған бұл ұғым ғасырлар бойы халықаралық құқықтың негізі болып келді. Бірақ ХХІ ғасырдағы глобализация бұл қағиданы жаңа сынақтарға ұшыратты.

Бүгінгі әлемде мемлекет бір мезетте екі бағытта әрекет етуге мәжбүр: бір жағынан – ұлттық мүдделерін қорғау, екінші жағынан – халықаралық нормалар мен экономикалық тәуелділіктерге бейімделу.

Мысалы, халықаралық ұйымдарға мүше болу елдің сыртқы саясаттағы беделін арттырса да, кейде ішкі шешімдеріне шектеу қояды. Экономикалық тұрғыда да солай: шетелдік инвестициялар даму әкеледі, бірақ олардың артында саяси және қаржылық ықпал жүреді. Осылайша суверенитет тек заңды ұғым емес, нақты өмірде күн сайын сыналатын тәжірибе.

Қазақстан үшін бұл тақырып өте өзекті. Тәуелсіздік алғаннан кейін еліміз өз шекарасын бекітіп, халықаралық аренада тең құқықты мемлекет ретінде танылды. Бірақ жаһандық экономика мен саясаттың өзара байланысы біздің де шешімдерімізге әсер етеді.

Мысалы, энергетикалық нарықтағы өзгерістер, сыртқы инвестициялық келісімдер немесе халықаралық ұйымдармен серіктестік — бұлардың барлығы белгілі бір деңгейде ұлттық саясатқа ықпал етеді. Сонымен қатар, мәдени жаһандану дәуірінде тіл мен дәстүрді сақтау мәселесі де суверенитеттің маңызды бөлігіне айналды.

Дегенмен, суверенитетті жоғалту міндетті емес. Глобализация тек қауіп емес, мүмкіндік те бола алады. Мемлекет өз заңдарын халықаралық стандарттармен үйлестіре отырып, өзінің ұлттық ерекшелігін сақтай алады.

Мысалы, Қазақстан көпвекторлы саясат жүргізу арқылы әртүрлі мемлекеттермен тең әріптестік орнатуға ұмтылуда. Бұл тәсіл елдің халықаралық беделін арттырумен қатар, ішкі тәуелсіз шешім қабылдауға да мүмкіндік береді.

Шын мәнінде, суверенитет бүгінгі заманда статикалық емес, динамикалық ұғым. Ол жаңа жағдайларға бейімделіп, өзгеріп отырады. Глобализация жағдайында толық оқшаулану мүмкін емес, бірақ ұлттық мүдделерді сақтап, өз жолыңды анықтау – әр мемлекеттің қолында.

Сондықтан суверенитет – бұл шекаралар емес, рух пен жауапкершілік. Ол мемлекеттің өз халқының мүддесін қорғап, сонымен бірге әлемдік қоғамдастықпен тең дәрежеде қарым-қатынас орната білу қабілеті. Глобализация дәуірінде нағыз тәуелсіздік дәл осындай тепе-теңдікте көрінеді.

Әдебиет тізімі:

1. Eric C. Ip. «Globalization and the future of the law of the sovereign state». International Journal of Constitutional Law. – 2010
2. Vahidreza Bahrani, Mohammad Reza Yosefi және Tayebeh Balvardi. «Globalization and Its Impact on State Sovereignty from the Perspective of Public Law». - 2018
3. C. Murray Austin, Mukesh Kumar. «Sovereignty in the Global Economy: An Evolving Geopolitical Concept». - 2021
4. Julian G. Ku және John Yoo. «Globalization and Sovereignty». - 2008
5. Adam Albekov, Anna Polubotko, Elena Akopova. «The Problem of Preserving the Nation-state Sovereignty in the Context of Globalization». – 2015
6. Г.Р. Шерязданова, Х.С. Абилдина. «National identity and national interests of Kazakhstan in the context of globalization». – 2020