ҚИЫН ӨМІРЛІК ЖАҒДАЙЛАРДЫ ЖЕҢУДЕГІ КЕЙС-МЕНЕДЖМЕНТТІҢ РӨЛІ

РОЛЬ КЕЙС-МЕНЕДЖМЕНТА В ПРЕОДОЛЕНИИ ТРУДНЫХ ЖИЗНЕННЫХ СИТУАЦИЙ

Жетпісәли Гульсая Избасаркызы

магистрант, Школа гуманитарных наук, Университет Нархоз,

Республика Казахстан, г. Алматы

Нагима Сагидолда

Научный руководитель, ассоциированный профессор, PhD, Университет Нархоз,

Республика Казахстан, г. Алматы

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада қиын жағдайдағы отбасыларға көмектесуде кейс-менеджмент әдісінің рөлі қарастырылады. Тереңдетілген сұхбаттар негізінде оның әлеуметтік жұмыс сапасын арттыруға, бейімделу мен дербестікті нығайтуға ықпал ететіні анықталды. Әдісті тиімді іске асыру үшін кадрларды даярлау және институционалдық қолдау қажет.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается роль метода кейс-менеджмента в оказании помощи семьям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации. На основе углубленных интервью выявлено, что данный метод способствует повышению качества социальной работы, укреплению адаптации и самостоятельности. Для эффективной реализации метода необходима подготовка кадров и институциональная поддержка.

Кілт сөздер: Кейс-менеджмент, әлеуметтік жұмыс, әлеуметтік қызметкер, қиын өмірлік жағдай, отбасылық қолдау, әлеуметтік бейімделу.

Ключевые слова: Кейс-менеджмент, социальная работа, социальный работник, трудная жизненная ситуация, семейная поддержка, социальная адаптация.

Зерттеу мақсаты

Кейс менеджмент əдісін қолдана отырып өмірдің қиын жағдайындағы отбасыларға қалай көмектесуге болатын жəне кейс менеджерлердің ролін анықтау

Зерттеудің міндеттері

1. Əлеуметтік қызметкерлердің өмірлік қиын жағдайындағы отбасыларға көмектесудегі кейсменджментті қалай қолдануын анықтау

2. Өмірлік мəселелерді шешу процесіне кейс-менеджменттің əсерін зерттеу.

3. Кейс-менеджмент қиын жағдайларды жеңуге ықпал ететін негізгі тетіктерді анықтау.

Зерттеу обьектісі – кейс-менеджментпен жұмыс жасайтын әлеуметтік қызметкерлер

Өзектілігі

Қазіргі әлеуметтік-экономикалық және демографиялық жағдайлар күрделі және жүйелі көмекті қажет ететін өмірлік қиын жағдайлардағы адамдар санының өсуіне әкеледі. Мұндай жағдайларға созылмалы аурулар, мүгедектік, әлеуметтік оқшаулану, жұмыссыздық, тәуелділік, көші-қон дағдарыстары және деструктивті әлеуметтік құбылыстардың басқа түрлері жатады. Бұл жағдайда әлеуметтік жұмыстың прогрессивті технологияларының бірі ретінде кейс-менеджментті енгізу ерекше маңызға ие болады. Кейс-менеджмент-бұл әртүрлі мамандар мен мекемелердің іс-әрекеттерін үйлестіру арқылы клиентке жеке көмек көрсетуге бағытталған интегративті тәсіл. Оның мақсаты-ағымдағы мәселелерді шешу ғана емес, сонымен қатар клиенттің әлеуметтік мәртебесі мен функционалдық дербестігін қалпына келтіруге мүмкіндік беретін өміріндегі тұрақты өзгерістерге қол жеткізу.

Кіріспе

Кейс-менеджмент-бұл кешенді тәсіл арқылы қызмет пайдаланушылардың өміріндегі тұрақты өзгерістерге бағытталған процесс. Ол әлеуметтік, медициналық, экономикалық және басқа мәселелерді шешуде тұтас қолдау көрсете отырып, қызмет пайдаланушылар мен кәсіпқойлар арасындағы өзара әрекеттесуді оңтайландыру үшін халықаралық тәжірибеде белсенді қолданылады. Кейс-менеджмент жүйелі және бейімделгіш сипатымен сипатталады және әсіресе халықтың әлеуметтік осал топтарымен жұмыс істеуде тиімді. Бұл тәсіл әр клиенттің ерекше жағдайын, қажеттіліктерін, ресурстарын және әлеуетін ескеретін жеке жоспарлау принципіне негізделген. Сонымен қатар, кейс-менеджмент нақты мәселелерді шешуге ғана емес, сонымен бірге адамның әлеуметтік автономиясын қалпына келтіруге және оны қоғамға толығымен біріктіруге көмектесетін ұзақ мерзімді нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Қиын өмірлік жағдайларды жеңудегі кейс-менеджменттің рөлін зерттеудің өзектілігі бірнеше факторларға байланысты. Біріншіден, адамдардың көбеюі әлеуметтік теңсіздіктің өсуіне, демографиялық жағдайдың өзгеруіне және әлеуметтік құрылымдардың күрделенуіне байланысты ұзақ мерзімді және жан-жақты қолдауды қажет етеді. Екіншіден, әлеуметтік қамсыздандыру қызметтерінің жұмысын оңтайландыру және ресурстарды ұтымды пайдалану қажеттілігі үйлестіру мен тиімділіктің жоғары деңгейін қамтамасыз ететін тәсілдердің қажеттілігіне әкелді. Үшіншіден, халықаралық тәжірибеде кейс-менеджментті қолданудың табысты мысалдары оның тиімділігін растайды және ұлттық жағдайларға бейімделу мүмкіндігін көрсетеді. Ақырында, кейс-менеджменттің теориялық негіздерін әзірлеу және оның әртүрлі әлеуметтік контексттерде қолданылуын зерттеу ғылым мен практика ретінде әлеуметтік жұмысты жетілдіруге перспективалар ашады. Бұл жұмыстың мақсаты-қиын өмірлік жағдайларды жеңудегі кейс-менеджменттің рөлін талдау, оның әлеуметтік жұмыстың дәстүрлі әдістеріне қарағанда негізгі артықшылықтарын анықтау, сондай-ақ осы әдістемені ұлттық әлеуметтік қамсыздандыру жүйелерінде қолдану мүмкіндіктері мен перспективаларын анықтау.

Әдеби шолу

Мақалада қиын жағдайға тап болған көп балалы отбасылардың проблемалары қарастырылған. Негізгі тәуекел факторларына қаржылық қиындықтар, тұрғын үй проблемалары, тұрақты табыстың болмауы, сондай-ақ мүмкін денсаулық проблемалары және әлеуметтік оқшаулану жатады. Авторлар мұндай отбасыларға қандай әлеуметтік қолдау шаралары бар екенін сипаттайды. Оларға мемлекеттік жеңілдіктер мен жеңілдіктер, әлеуметтік қолдау, психологтардың көмегі және қаржылық қолдау кіруі мүмкін. Жалғыз қаржылық көмек жеткіліксіз екені баса айтылады; кешенді жұмыстың маңызы зор. Бұл процесте әлеуметтік қызметкерге ерекше рөл беріледі. Оның міндеттеріне отбасылық проблемаларды диагностикалау, көмек көрсетудің жеке жоспарын әзірлеу, отбасының мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылын үйлестіру және кеңес беру кіреді. Мақаланың негізгі қорытындысы – көп балалы отбасылар материалдық және материалдық емес ресурстарды қамтитын жан-жақты қолдауды қажет етеді. Тек осы тәсіл оларға қиын жағдайдан шығуға шынымен көмектеседі. [1]

Әлеуметтік тәлімгерлік көмекке мұқтаж отбасыларға көмектеседі. Мысалы, ата-аналар балаларды тәрбиелеуге, қаржыны басқаруға немесе жұмыс табуға көмектесуі мүмкін. Зерттеулер көрсеткендей, тәлімгерлік әлеуметтік байланыстарды нығайтуға көмектеседі және отбасындағы сенімділік пен тәуелсіздікті арттырады. Короленконың еңбектерінде А.В. Әлеуметтік мәселелерді шешуде тәлімгерлік басты рөл атқаратын отбасыларға кәсіби көмек көрсету тетіктері қарастырылған. Менторлықты ұйымдастырудың бірнеше жолы бар. Бұл тәлімгер бір отбасымен жұмыс істегенде, тренингтер мен семинарлар өткізгенде жеке болуы мүмкін. Онлайн тәлімгерлік соңғы жылдары әсіресе танымал болды, өйткені ол ыңғайлы және жеке кездесулерді қажет етпейді. Тәлімгерліктің артықшылықтарына қарамастан, кейбір қиындықтар бар. Біріншіден, жақсы дайындалған тәлімгерлер жетіспейді, өйткені бұл салада оқытудың нақты стандарттары жоқ. Екіншіден, барлық отбасылар көмекті қабылдауға дайын емес – кейбіреулер тәлімгерлерге сенбейді, ал кейбіреулері әдеттегі өмір салтын өзгерткісі келмейді. Үшіншіден, қаржылық мәселе бар, өйткені барлық тәлімгерлік бағдарламалары жеткілікті қаржыландыруды ала бермейді. Тәлімгерліктің одан әрі дамуы үшін тәлімгерлік әдістерін жетілдіру, жаңа технологияларды енгізу және тәлімгерлік отбасының әртүрлі санаттарына қалай әсер ететінін зерттеу қажет. Бұл адамдардың өмір сүру сапасын айтарлықтай жақсартуға және қиындықтарды жеңуге көмектесетін маңызды қолдау құралы.^[1]

Кейстерді басқару – бұл клиенттерге жан-жақты қолдау көрсетуге бағытталған әлеуметтік жұмыстағы маңызды стратегия. Бұл тәсіл бірнеше негізгі қадамдарды қамтиды:

- Клиенттің жағдайын түсіну – оның қажеттіліктерін, ресурстарын және күшті жақтарын талдау.

- Жоспарлау – қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттарды ескеретін жеке араласу жоспарын әзірлеу.

- Жүзеге асыру – қажетті қызметтерді көрсету, оның ішінде сыртқы ұйымдармен және мамандармен келісу.

- Тиімділікті бағалау – нәтижелерді тұрақты бақылау және қажет болған жағдайда жоспарды түзету.

- Істің аяқталуы – қойылған мақсаттарға қол жеткізілген немесе маңызды емес болып қалған жағдайда, жағдай өзгерген жағдайда қайта ашу мүмкіндігімен істі жабу.

Қазіргі зерттеулер істі басқарудағы ұйымаралық ынтымақтастықтың маңыздылығын көрсетеді. Мемлекеттік органдармен, коммерциялық емес ұйымдармен және кәсіби қоғамдастықпен өзара әрекеттесу клиенттердің мәселелерін кешенді шешуге ықпал етеді. Сондай-ақ стандартты операциялық процедураларды қолдану, этикалық принциптерді сақтау және деректердің құпиялылығын қамтамасыз ету маңызды аспект болып табылады. Әдебиеттер істерді басқаруды пайдалану орынды болмайтын жағдайларды көрсетеді. Мысалы, шұғыл араласуды қажет ететін дағдарыстық жағдайларда немесе мәселе қоғамдық сипатта болып, ауқымды шешімдерді қажет ететін жағдайларда. Осылайша, кейс-менеджмент қызметтердің сапасын жақсартуға және клиенттердің әл-ауқатын жақсартуға көмектесетін тиімді әлеуметтік жұмыс құралы болып табылады. Пәнаралық тәсілді және жүйелі әдістерді қосу стратегияларды мұқтаж адамдардың әртүрлі санаттарына бейімдеуге мүмкіндік береді, әсіресе қиын өмірлік жағдайдағы балалармен және отбасылармен жұмыс істеу кезінде. [2]

Әдіснама

Зерттеудің әдіснамалық негізі ретінде сапалық зерттеу тәсілі қолданылды, нақтырақ айтқанда — тереңдетілген сұхбат әдісі. Зерттеу барысында Қазақстандағы әлеуметтік қызметкерлермен сұхбат жүргізіліп, олардың кейс-менеджмент әдісін тәжірибе жүзінде қалай қолданатыны, қандай нәтижелерге қол жеткізетіні және қандай қиындықтармен бетпе-бет келетіні анықталды.

Респонденттер: Алматы қаласы SOS Балалар ауылы қарамағында Отбасылар мен балаларды қолдау орталығының әлеуметтік қызметкер маманы осы салада жұмыс істегеніне 9 жылдай болған (А.Т.); Астана қаласы SOS Балалар ауылы қарамағында Отбасылар мен балаларды қолдау орталығының әлеуметтік қызметкер маманы 11 жыл бойы осы сала қызмет келеді(Л.К.); Теміртау қаласы SOS Балалар ауылы қарамағында Отбасылар мен балаларды қолдау орталығының әлеуметтік қызметкер маманы болып 9 жыл бойы қызмет етіп келе жатқан кейс-менеджер(Л.К.); Алматы қаласы SOS Балалар ауылы қарамағында Отбасылар мен балаларды қолдау орталығының бұрынғы орынбасары қызметінде 3 жыл бойы қызмет еткен маман(Т.М.).

Талдау

Зерттеу жұмысы аясында отандық мамандармен нақты практикалық сұхбат нәтижелері негізінде кейс-менеджмент әдісінің тиімділігі талданды.

Сұхбат нәтижелері, Қазақстанда кейс-менеджмент әлеуметтік жұмыс жүйесінде біртіндеп енгізіліп жатыр және бұл әдістің тиімділігін әлеуметтік қызметкерлер тәжірибе жүзінде растап отыр. Әлеуметтік қызметкерлердің айтуынша, кейс-менеджмент отбасының жеке қажеттіліктерін ескеруге, ресурстарды нақты жоспарлау мен үйлестіруге, әр отбасыға бейімделген көмек көрсетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл әдіс әлеуметтік қызмет көрсету сапасын арттырып, қызмет алушы мен қызмет көрсетуші арасында сенімді қарым-қатынас орнатуға ықпал етеді. Мамандардың айтуынша, ең басты міндет — отбасының жағдайын терең түсініп, қажеттіліктерін анықтап, нақты мақсат қою.

Сұхбатқа қатысқан мамандардың көпшілігі кейс-менеджмент әдісін күнделікті жұмыс барысында қолданатындарын айтты. Алайда, олар бұл әдісті жиі интуитивті деңгейде, яғни жүйесіз әрі толық құрылымдалмаған түрде пайдаланатынын мойындады. Бұл жағдай кейс-менеджменттің нақты кезеңдері мен қағидалары жайлы білімнің жетіспеушілігін көрсетеді.

Кейс-менеджмент тәсілін әлеуметтік қызмет жүйесінде нақты құрылыммен енгізу және оның кезеңдерін тәжірибеде қолдануды үйрету маңызды. Бұл әдіс кәсіби шешім қабылдауға, жұмысты жүйелеуге және нәтижеге бағытталған әрекеттер жасауға мүмкіндік береді.

Дегенмен, кейс-менеджментті тиімді жүзеге асыру үшін кадрлардың біліктілігін арттыру, әдістемелік қолдау мен нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру қажеттігі де байқалды. Кейбір респонденттер кәсіби даярлықтың жеткіліксіздігін, жүктеменің көптігін және кейбір отбасылардың ынтымақтастыққа бейімді болмауын негізгі қиындықтар ретінде атап өтті. Жалпы алғанда, зерттеу кейс-менеджменттің қиын жағдайдағы отбасылармен әлеуметтік жұмыста маңызды, тиімді және қажет әдіс екенін дәлелдеді.

Қорытынды

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, кейс-менеджмент қазіргі әлеуметтік жұмыс тәжірибесінде қиын өмірлік жағдайға тап болған отбасыларға тиімді көмек көрсету құралы ретінде ерекше маңызға ие. Бұл тәсіл әр отбасының жеке қажеттіліктеріне негізделген кешенді және үйлестірілген қолдауды қамтамасыз етеді. Тереңдетілген сұхбаттар кейс-менеджменттің әлеуметтік қызмет көрсету сапасын арттырып, қызмет алушылардың әлеуметтік бейімделуін және дербестігін нығайтуға ықпал ететінін көрсетті.

Алайда кейс-менеджмент әдісін тиімді пайдалану үшін мамандардың біліктілігін арттыру, жүйелі оқыту, әдістемелік қолдау және институционалдық негізді күшейту қажет. Сонымен қатар, әлеуметтік қызметкерлер арасында бұл тәсілдің кезеңдері мен қағидаларын білу деңгейінің жеткіліксіздігі әдісті формалды емес деңгейде қолдануға әкелетіні анықталды.

Осылайша, кейс-менеджмент әдісін кәсіби түрде жүйелеу, әлеуметтік жұмыс тәжірибесіне енгізу және нормативтік-құқықтық база арқылы қолдау – халықтың осал топтарына көрсетілетін көмектің сапасы мен тиімділігін арттырудың негізгі тетігі болып табылады. Бұл тәсіл арқылы әлеуметтік қызмет жүйесі қиын өмірлік жағдайларды еңсеруге бағытталған тиімді әрі тұрақты өзгерістерге қол жеткізе алады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Особенности социальной работы с многодетными семьями, находящимися в трудной жизненной ситуации // Социальная работа: теория и практика. — 2021. — №4. — С. 45–50.
2. Социологическая оценка современного состояния социального сопровождения семьи // Социальные исследования. — 2021. — №1. — С. 60–66.
3. Global Social Service Workforce Alliance. Core Concepts and Principles of Effective Case Management: Approaches for the Social Service Workforce. — 2018.