АҒЫНДЫ СУЛАРДЫ ТАЗАРТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ: ТАБИҒАТ ЖӘНЕ АДАМЗАТ БОЛАШАҒЫ ҮШІН ҚАМҚОРЛЫҚ

INNOVATIVE APPROACHES TO WASTEWATER TREATMENT

Madiyar Shimbekov

master's student, Department of Ecology and Management in Engineering, Almaty University of Energy and Communications named after Gumarbek Daukeyev,

Kazakhstan, Almaty

Farida Zhandauletova

scientific supervisor, Cand. of Tech. Sci., Professor, Almaty University of Energy and Communications named after Gumarbek Daukeyev,

Kazakhstan, Almaty

АҢДАТПА

Бұл мақалада ағынды суларды тазартудың тиімді әдістері қарастырылады. Қазіргі таңда өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және тұрмыстық қызмет салдарынан қоршаған ортаға түсетін ластанған сулар экологиялық тұрақтылыққа айтарлықтай қауіп төндіруде. Ағынды суларды тазартудың механикалық, биологиялық және химиялық әдістері мен заманауи инновациялық технологиялары талданады. Әрбір әдістің артықшылықтары мен шектеулері сипатталып, оларды нақты жағдайларға бейімдеу мүмкіндіктері қарастырылады. Сонымен қатар, су ресурстарын тиімді басқару және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында кешенді тәсілдердің маңыздылығы атап өтіледі. Зерттеу нәтижелері қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және тұрақты даму мақсаттарына жетуге үлес қоса алады.

ABSTRACT

This article discusses effective methods for wastewater treatment. Currently, polluted waters resulting from industrial, agricultural, and domestic activities pose a significant threat to environmental sustainability. The mechanical, biological, and chemical treatment methods, along with modern innovative technologies, are analyzed. The advantages and limitations of each method are described, as well as their adaptability to specific conditions. Furthermore, the importance of integrated approaches for efficient water resource management and ensuring environmental safety is emphasized. The research results can contribute to environmental protection, rational use of natural resources, and achieving sustainable development goals.

Кілт сөздер: ағынды сулар, тазарту әдістері, экологиялық қауіпсіздік, су ресурстары, тұрақты даму.

Keywords: wastewater, treatment methods, environmental safety, water resources, sustainable development.

Кіріспе

Өзектілігі. Ағынды сулардың ластануы – қазіргі қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі, әсіресе Қазақстан жағдайында. Бұл мәселе табиғи ортаға да, қоғам өміріне де кері әсерін тигізеді. Осындай проблемалардың бір мысалы ретінде «Технотент» кәсіпорнын атап өтуге болады, ол өзінің ағынды суларының қоршаған ортаға жағымсыз әсері салдарынан назарға ілікті.

Қазақстандағы су ресурстарының экожүйелері ағынды сулардың жоғары деңгейде ластануы салдарынан үлкен қысымға ұшырап отыр. «Технотент» сияқты кәсіпорындар ағынды суларды дұрыс басқармау және тазартудағы қиындықтарға жиі тап болады, бұл өз кезегінде қоршаған ортаға зиян келтіреді. Осындай жағдайда ағынды суларды тиімді тазарту – табиғи экожүйелердің тұрақтылығын қамтамасыз ету мен халық денсаулығын сақтау үшін аса маңызды.

Ағынды суларды тиімді тазартудың маңыздылығын асыра бағалау қиын. Ең алдымен, бұл су қоймаларындағы биологиялық әртүрлілікті сақтаумен тікелей байланысты. Ластанған ағынды сулар су жануарлары мен өсімдіктерін жоюы, табиғи циклдерді бұзуы мүмкін, бұл бүкіл экожүйеге тізбекті теріс салдарлар әкеледі. Сонымен қатар, құрамында уытты және химиялық заттары бар ағынды сулар ауызсуға немесе ауыл шаруашылығына пайдаланылған жағдайда адам денсаулығына қауіп төндіреді.

«Технотент» кәсіпорнының ағынды суларға байланысты мәселесі қалыптасқан жағдайдың типтік мысалы болып табылады. Тазарту жүйелерінің жеткіліксіздігі, төгіндіге қойылатын стандарттардың сақталмауы және экологиялық салдарларды жете түсінбеу салдарынан кәсіпорын су ресурстарының ірі ластаушысына айналуы мүмкін. Бұл тек жекелеген кәсіпорын деңгейіндегі мәселе емес, сонымен қатар елдегі ағынды суларды басқару саласындағы жалпы үрдістерді көрсетеді.

Жалпы алғанда, ағынды суларды тиімді тазарту – қоғамның тұрақты дамуының ажырамас бөлігі. Заманауи технологияларды дамыту, қатаң экологиялық стандарттарды енгізу және инновациялық тазарту әдістерін пайдалану – «Технотент» сияқты кәсіпорындар үшін қоршаған ортаға кері әсерді азайтудың басты жолы. Ағынды сулар мәселесін шешу – бизнес, мемлекет және қоғамның бірлескен күш-жігерін талап ететін маңызды міндет. Бұл – келер ұрпақ үшін таза және қауіпсіз су ортасын қамтамасыз етудің кепілі.

Мәселені талдау

«Технотент» кәсіпорны – Қазақстанның өнеркәсіптік аймағында орналасқан ірі химиялық зауыт. Кәсіпорынның негізгі қызмет бағыты – мұнай химиясы, құрылыс және ауыл шаруашылығы сияқты түрлі салаларда қолданылатын химиялық өнімдерді өндіру. «Технотент» пластикалық полимерлер, тыңайтқыштар және өндірістік реагенттер сияқты химиялық қосылыстарды синтездеуге маманданған.

Өндіріс ауқымының кеңдігі мен химиялық заттарды көп мөлшерде пайдалануға байланысты кәсіпорыннан бөлінетін ағынды сулар елеулі экологиялық мәселеге айналып отыр. Ағынды сулардың құрамына жүргізілген талдау келесі негізгі ластаушы заттарды анықтады:

• Химиялық қосылыстар: Ағынды суларда өндірістік процестерде қолданылатын органикалық еріткіштер, қышқылдар мен сілтілер сияқты әртүрлі химиялық заттар бар. Бұл заттар судағы тіршілік иелеріне қауіп төндіріп, биологиялық тазарту процестерін қиындатады.
• Ауыр металдар: Ағынды суларда сынап, қорғасын және кадмий сияқты ауыр металдардың жоғары концентрациясы анықталды. Бұл заттар биологиялық тізбекте жиналып, су ресурстарының экожүйелеріне ұзақ мерзімді кері әсерін тигізеді.
• Биологиялық ластаушылар: Өндірістік процестерде қолданылатын бактериялар, вирустар және микроағзалар қалдықтары да ағынды суларда кездеседі. Бұл табиғи ортада жұқпалы аурулардың таралуына ықпал етуі мүмкін.

«Технотент» кәсіпорнының ағынды сулары қоршаған ортаға айтарлықтай қауіп төндіреді. Ағынды суларды дұрыс басқармау мен тазартудың жеткіліксіздігі су ресурстарының ластануына және биоәртүрліліктің жойылуына алып келеді. Химиялық заттар мен ауыр металдардың жоғары концентрациясы ауыл шаруашылығында қолданылатын су арқылы адам денсаулығына кері әсер етуі мүмкін.

Бұл мәселені шешу үшін «Технотент» кәсіпорны ағынды суларды тазартудың заманауи технологияларын жедел енгізуі қажет. Бұл қоршаған ортаға түсетін жүктемені азайтуға және өндірістік процестердің экологиялық қауіпсіздігін арттыруға мүмкіндік береді.

Бағалау және мониторинг

«Технотент» кәсіпорнындағы ағынды сулардың ластану мәселесін шешудің алғашқы кезеңі – ағымдағы жағдайды жан-жақты бағалау және тұрақты мониторинг жүргізу. Бұл кезең тиімді тазарту стратегияларын әзірлеудің негізін қалайды.

Бірінші қадам – кәсіпорын аумағындағы ағынды сулардың төгінді нүктелерін анықтау және картаға түсіру. Бұл қоршаған ортаға ағынды сулардың шығарылатын орындарын – кәріз жүйелері, дренаж және төгінді арналарын қамтиды. Әрбір төгінді нүктесін мұқият зерттеу негізгі ластаушы көздерді анықтауға және басымдық берілетін шараларды белгілеуге мүмкіндік береді.

Келесі қадам – ағынды сулардың құрамына кешенді талдау жүргізу. Зертханалық жұмыстар аясында химиялық қосылыстардың, ауыр металдардың, биологиялық ластаушылардың және басқа да заттардың концентрацияларын анықтау қажет. Бұл ластану сипаты мен ең қауіпті компоненттер туралы нақты түсінік алуға мүмкіндік береді.

Алынған деректер негізінде ағынды сулардың жай-күйін тұрақты бақылауға арналған мониторинг бағдарламасы жасалуы тиіс. Бағдарламада сынама алу жиілігі, талдау әдістері және нәтижелерді бағалау критерийлері көрсетілуі қажет. Бұл жүйе ағынды сулардың сапасын үздіксіз бақылауға және кез келген өзгерістерді немесе нашарлауды уақтылы анықтауға жағдай жасайды.

Бағалау және мониторинг кезеңінің маңызды бөлігі – кәсіпорын персоналын оқыту. Ағынды суларды басқару мен бақылауға жауапты қызметкерлер жаңа талдау және мониторинг әдістерін қолдану бойынша арнайы дайындықтан өтуі тиіс. Бұл бағдарламаның тиімді іске асуына және алынған деректердің сенімділігіне кепілдік береді.

Осы кезең «Технотент» кәсіпорны үшін ағынды суларды тазартуға бағытталған келесі стратегияларды әзірлеуде негізгі іргетас болып табылады. Тиімді бағалау мен мониторинг мәселені дәл түсінуге мүмкіндік береді және қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға бағытталған нақты әрі нәтижелі шешімдерді ұсынуға негіз болады.

Қорытынды

«Технотент» кәсіпорны ағынды суларды тазарту жүйесін жетілдіру бойынша кешенді жұмыстарды сәтті жүзеге асырды. Бағалау және мониторингтен бастап физика-химиялық және биологиялық тазарту әдістерін енгізуге дейінгі әрбір кезең ластаушы заттарды жою мен қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға бағытталды.

Ағынды сулар мәселесін шешу үдерісінде бірқатар маңызды нәтижелерге қол жеткізілді. Төгінді нүктелерді үйлестіру, судың құрамына кешенді талдау жүргізу және заманауи тазарту технологияларын енгізу арқылы ластану деңгейі айтарлықтай төмендеп, ағынды сулар сапасы жақсарды.

Физика-химиялық әдістер – мысалы, коагуляция және белсендірілген көмірді қолдану – қатты бөлшектер мен органикалық ластаушыларды тиімді түрде жойса, аэробты және анаэробты процестерді, сондай-ақ фитотазартуды қамтитын биологиялық әдістер табиғи тазарту механизмдерімен тепе-теңдік орнатуға мүмкіндік берді.

Ағынды суларды тиімді тазарту әдістерін енгізу су ресурстарын басқару шығындарын едәуір қысқартуға және экологиялық қауіпсіздік стандарттарын сақтау деңгейін арттыруға мүмкіндік берді. Бұл өз кезегінде айыппұлдар мен беделге нұқсан келтіру қаупін азайтып қана қоймай, экологиялық жауапкершілік саласындағы сертификаттарды алу мүмкіндігін арттырып, инвестициялар тартуға және өткізу нарықтарын кеңейтуге жол ашты.

«Технотент» жобасы Қазақстандағы үлгілі тәжірибе ретінде танылып, ұлттық деңгейде маңызды орынға ие болуда. Ағынды суларды тазарту саласындағы заманауи технологияларды табысты енгізу жаңа стандарттар мен заңнамалық бастамалардың қалыптасуына түрткі болып, басқа кәсіпорындарды осындай тәжірибеге сүйенуге міндеттейді.

Қазақстанда ағынды суларды тазарту саласының даму перспективалары – кәсіпорындар арасындағы тәжірибе алмасу, озық технологияларды енгізу және экологиялық жауапты ұйымдар желісін қалыптастыруды қамтиды. Бұл саладағы серпінді даму өнеркәсіптің тұрақтылығын арттыру мен елдің экологиялық санасын нығайтудың маңыздылығын көрсетеді.

«Технотент» кәсіпорнымен бірге біз болашаққа қарай қадам басып келеміз, мұнда таза су ресурстары тұрақты дамудың ажырамас бөлігіне айналады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Амонова М.М., Равшанов К.А. Амонов М.Р.  2019. Тоқыма өндірісінің сарқынды суларын тазарту кезінде коагулянттардың мөлшерін зерттеу. Universum: Chemistry and Biology, 6 (60), стр. 47-49.
2. Azanaw A., Birlie B., Teshome B., Jemberie. M., 2022. Тоқыма ағындарын тазалау әдістері және тоқыма ағындарының проблемаларын экологиялық тұрғыдан шешу. Case Studies in Chemical and Environmental Engineering, 6, 100230.
3. Дзигора Ю.В., Столяренко Г.С., 2020. Сарқынды суларды тазартудағы мембраналарды регенерациялау әдістері//Черкасск мемлекеттік технологиялық университетінің жаршысы, (2), С. 97-104.
4. Н.С.Попов, А.В. Козачек, А.В. Святенко, Чан Мин Тиин Ластанған сулар мен жауын-шашындарды технологиялық тазартуды жобалауды құрылымдық модельдеу әдістемесін әзірлеу//Қазіргі заманғы ғылым мен практика мәселелері. В.И.Вернадский атындағы университет. – 2022. – № S2 (39). - 144-158-жолдар.