АРАБ-ИЗРАИЛЬ ҚАҚТЫҒЫСЫ: ИЗРАИЛЬ МЕН ИРАННЫҢ ПРОКСИ КҮШТЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫС

THE ARAB-ISRAELI CONFLICT: CONFLICT BETWEEN ISRAELI AND IRANIAN PROXY FORCES

Aiganym Sambet

student, Department of Regional Studies and International Relations, Turan University

Kazakhstan, Almaty

Gulzhan Tulekova

scientific adviser, candidate of Philological Sciences, Associate Professor, Turan University,

Kazakhstan, Almaty

Nurbolat Nysanbayev

scientific adviser, PhD candidate, Turan University,

Kazakhstan, Almaty

АҢДАТПА

Мақала Араб-Израиль қақтығысының күрделі динамикасын талдайды, бұл жағдайда Израиль мен Иранның прокси-күштерінің қатысуын ескере отырып, олардың одақтастары мен аймақтағы қолдаушы топтары арқылы қақтығысқа айтарлықтай әсер етеді. Мақалада қақтығыс тарихының негізгі сәттері, саяси және әскери аспектілері, аймақтық тұрақтылық пен халықаралық қатынастардың салдары қарастырылады. Израиль мен Иранның, сондай-ақ олардың одақтастарының қарым-қатынасына және олардың қақтығысты шешудегі немесе шиеленістірудегі рөліне ерекше назар аударылады. Осы мемлекеттер мен олардың одақтастары қолданатын әртүрлі стратегиялар мен тактикалар талданады және олардың Таяу Шығыс аймағындағы жалпы жағдайға әсері бағаланады.

ABSTRACT

The article analyzes the complex dynamics of the Arab-Israeli conflict, taking into account the participation of proxy forces, in this case Israel and Iran, which, through their allies and groups supported by them in the region, have a significant impact on the conflict. The article examines the key points of the conflict's history, political and military aspects, as well as the consequences for regional stability and international relations. Special attention is paid to the relationship between Israel and Iran, as well as their allies, and the role they play in resolving or exacerbating the conflict. The various strategies and tactics used by these States and their allies are analyzed, as well as their impact on the overall situation in the Middle East region is assessed.

Кілт сөздер: Араб-Израиль қақтығысы, Израиль, Иран, прокси-күштер, аймақтық тұрақтылық, халықаралық қатынастар.

Keywords: Arab-Israeli conflict, Israel, Iran, proxy forces, regional stability, international relations.

Араб-Израиль қақтығысы әлемдік тарихтағы ең ұзақ және өткір қақтығыстардың бірін білдіреді. Ондаған жылдар бойы қақтығыс Таяу Шығыстағы шиеленістер мен зорлық-зомбылықтың көзі болып қала берді, бұл аймақтағы саяси, әлеуметтік және экономикалық жағдайға айтарлықтай әсер етті. Бұл қақтығыстың негізгі аспектілерінің бірі - әр түрлі мемлекеттер мен олардың одақтастарының араб немесе Израиль күштерін қолдауға араласуы. Бұл мақалада Иран мен Израильдің Араб-Израиль қақтығысының дамуына әсер ететін прокси күштер ретіндегі рөлі қарастырылады.

Иран мен Израиль Таяу Шығыста маңызды рөл атқарады. Олардың қарым-қатынасы бірнеше саяси, экономикалық және діни факторларға негізделген.  Израиль аймақтағы Батыстың негізгі одақтасы ретінде көптеген батыс елдері үшін стратегиялық маңызға ие. Ел аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуде, әсіресе араб көршілерімен үнемі шиеленісті қарым-қатынасты ескере отырып, шешуші рөл атқарады. Екінші жағынан, Иран шиит әлемінің көшбасшысы және Израильдің басты антагонисті ретінде әрекет етеді. Иран Республикасы әлемдегі ең ірі шиит елі болып табылады және Таяу Шығыс аймағындағы шиит топтары мен ұйымдарын белсенді қолдайды. Иранды Израиль басты жау және оның қауіпсіздігіне қауіп ретінде қабылдайды. Аймақтағы әртүрлі топтар мен ұйымдарды қолдау Иран мен Израильдің араб-израиль қақтығысына әсер етуінің негізгі элементтерінің біріне айналуда. Мысалы, Иран Оңтүстік майданда Израильге белсенді түрде қарсы тұратын Ливандағы шиит милициясын қолдайды. Хизболла Ираннан қаржылық, әскери және саяси қолдау алады, бұл оны қақтығыстың басты ойыншыларының біріне айналдырады. Екінші жағынан, Израиль өзінің ықпалы мен ресурстарын әртүрлі араб және Палестина топтарын, соның ішінде ФАТХ пен хамасты қолдау үшін пайдаланады. Мұндай қолдаудың мақсаты көршілес араб елдеріндегі саяси жағдайды тұрақсыздандыру және олардың Израильге қарсы агрессия әлеуетін бұзу болуы мүмкін. [4, с. 56]

Прокси-күш - бұл халықаралық қатынастарда бір мемлекет немесе топ басқа мемлекеттің немесе топтың атынан және мүдделері үшін әрекет ететін жағдайды сипаттау үшін қолданылатын тұжырымдама. "Прокси" термині әдетте екі немесе одан да көп ел тікелей әскери қақтығыстар үшін қолдаушыларды немесе өкілетті өкілдерді пайдаланатын прокси соғысты білдіреді. Алайда, прокси-күш саяси, экономикалық және тіпті мәдени салаларды қамтитын кеңірек контексте қолданылуы мүмкін. Араб-Израиль қақтығысы жағдайында Иран мен Израиль аймақтағы араб және Израиль мүдделерін қолдайтын прокси-күш ретінде әрекет етеді. Иран Иран Республикасы ретінде өзінің ықпалы мен ресурстарын Ливандағы Хезболла және Палестинадағы Хамас сияқты араб топтары мен ұйымдарын қолдау үшін пайдаланады. Бұл топтар Иран режимінің мүддесі үшін және Израиль мүдделеріне қарсы әрекет ететін Иранның прокси күштері. Израиль өз кезегінде аймақтағы израильдік мүдделерді қолдау үшін өзінің ықпалы мен ресурстарын пайдаланады. Ол Иранға немесе басқа араб елдеріне қарсы шыққан белгілі бір араб топтарын немесе ұйымдарын қолдай алады. Мұндай қолдау қаржылық көмекті, әскери қолдауды немесе тіпті саяси көмекті қамтуы мүмкін. Осылайша, Прокси-күштер геосаяси және стратегиялық мақсаттарға жету үшін қолданылатын аймақтағы әсер ету құралына айналады. Олардың әрекеттері аймақтағы қақтығыстар мен шиеленістерді тереңдетіп, қақтығысты бейбіт жолмен шешуге қосымша қиындықтар тудыруы мүмкін. Араб-израиль қақтығысындағы прокси-күштің мысалы ретінде Иранның Ливандағы Хезболла сияқты араб топтарын қолдауы жатады. Хезболла Израильге және оның аймақтағы мүдделеріне қарсы саясат жүргізіп, Иранның атынан және оның мүддесі үшін әрекет етеді. Бұл қолдау Израильдің оңтүстік майданындағы шиеленісті сақтау үшін қолданылатын қару-жарақ жеткізілімін, қаржылық көмек пен саяси қолдауды қамтиды. [1, с. 135]

Таяу Шығыс аймағының маңызды мүшелерінің бірі ретінде Иран өзінің геосаяси және стратегиялық мақсаттарына жету үшін әртүрлі стратегиялар мен тактикаларды қолдана отырып, араб-израиль қақтығысына белсенді араласады. Мұндай араласудың бір мысалы – Израиль мен оның оңтүстік майдандағы одақтастарына белсенді түрде қарсы тұрған ливандық шиит милициясының Хезболланы қолдауы. Хезболла Ираннан айтарлықтай қаржылық, әскери және саяси қолдау алады. Бұл қолдауға қару-жарақ жеткізу, содырларды оқыту, жауынгерлік операцияларды қаржыландыру және тіпті халықаралық аренада саяси көмек көрсету кіреді. Осы қолдаудың арқасында Хезболла аймақтағы жағдайға айтарлықтай әсер ете алатын күшті және ықпалды күшке айналады. Хезболланың Израильдің оңтүстік майданындағы қызметі аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылыққа үлкен қауіп төндіреді. Милиция Израильдің азаматтық және әскери нысандарына қарсы зымырандық шабуылдар мен гуерил операцияларын белсенді қолданады, бұл қақтығыстың күшеюіне және Ливан-Израиль шекарасындағы шиеленістің күшеюіне әкеледі. Иран Хезболланы аймақты тұрақсыздандыру және Израиль мен оның одақтастары үшін қосымша проблемалар тудыру үшін Оңтүстік майдандағы өкілетті өкілі ретінде пайдалануға тырысады. Хезболланы қолдау Иранның Таяу Шығыстағы ықпалын нығайту және геосаяси мақсаттарға жету жөніндегі кең стратегиясының бір бөлігіне айналуда. Хезболланың әрекеттеріне жауап ретінде Израиль қауіп-қатерге қарсы түрлі операциялар жүргізуде. Израиль Қарулы Күштері (IDF) Ливан аумағындағы Хизболла нысандары мен содырларына белсенді түрде шабуыл жасайды, әскери операциялар мен барлау әрекеттерін пайдаланып, милиция позицияларын әлсіретіп, өз аумағына шабуылдардың алдын алады. [3, с. 78]

Таяу Шығыс аймағындағы негізгі ойыншы ретінде Израиль өзінің стратегиялық мақсаттарына жету және өз аумағының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өзінің саяси және әскери ықпалын белсенді қолданады. Араб-Израиль қақтығысы жағдайында Израиль әртүрлі Араб ұйымдарын өз қауіпсіздігіне ықтимал қауіп ретінде қарастырады және олардың ықпалы мен агрессия мүмкіндіктерін әлсіретуге тырысады. Бұл тәсілдің бір мысалы-көршілес араб мемлекеттеріндегі саяси жағдайды тұрақсыздандыру мақсатында Израильдің әртүрлі араб және Палестина ұйымдарын, соның ішінде Фатх пен хамасты қолдауы. Израиль өзінің ресурстары мен ықпалын осы ұйымдарға қаржылық, әскери және саяси қолдау көрсету, олардың қызметін ынталандыру және ішкі қақтығыстар мен шиеленістерге жағдай жасау үшін белсенді пайдаланады. Фатх пен ХАМАС екі негізгі араб ұйымы ретінде Палестина территорияларын бақылау және Палестина халқын Израиль оккупациясынан босату үшін саяси және әскери күреске белсенді қатысады. Алайда, ішкі қайшылықтар мен қақтығыстардан басқа, бұл ұйымдар сыртқы әсерлер мен әсерлерге, соның ішінде Израильге де тап болады, бұл олардың мақсаттарына жетуге деген ұмтылысын қиындатады. Израиль Фату мен ХАМАС ұсынған қаржылық қолдау олардың қызметінде шешуші рөл атқарады және олардың әскери операциялар мен саяси іс-шараларды өткізу қабілетіне ықпал етеді. Израиль бұл механизмді Араб ұйымдарының өз аумағына қарсы агрессия жасау әлеуетін бұзу және аймақтағы саяси жағдайды тұрақсыздандыру үшін белсенді қолданады. Израильдің Палестинадағы саяси процестерге араласуының мысалы ретінде оның араб ұйымдарының Израильге қарсы іс-қимылдарының бірлігі мен үйлестіруін әлсірету үшін Палестина қоғамындағы ішкі қайшылықтар мен бөліністерді күшейтуге деген ұмтылысын келтіруге болады. Израиль сонымен қатар араб ұйымдары мен олардың қызметіне нұқсан келтіру және жалған ақпарат беру үшін ақпараттық-насихаттық әдістерді қолданады, бұл олардың тиімділігін төмендетеді және олардың аймақтық деңгейдегі ықпалының әлсіреуіне ықпал етеді. [2, с. 223]

Қорытындылай келе, Араб-Израиль қақтығысы әлемдегі ең қауіпті және шешілмеген қақтығыстардың бірі болып қала береді және Иран мен Израиль сияқты прокси күштердің рөлі оның дамуы мен динамикасына айтарлықтай әсер етуді жалғастыруда.

Әдебиеттер тізімі:

1. "Iran and Israel: Middle East without Illusions" by Meir Javedanfar, 2018. – 135 с.
2. "Israel and the Arab-Israeli Conflict: A Brief Guide for the Perplexed" by Ian Bickerton and Carla Klausner, 2008. – 223 с.
3. "The Rise and Fall of the Palestinian Authority" by Nigel Parsons, 2018. – 78 с.
4. "The Israeli-Palestinian Conflict: Contested Histories" by Neil Caplan, 2011. – 56 с.