ЭЛЕКТРОНДУК БИЛИМ БЕРҮҮ РЕСУРСТАРЫН ТҮЗҮҮДӨ CMSТИ ПАЙДАЛАНУУ

АННОТАЦИЯ

Макалада контент менен башкаруу системасынын негизинде электрондук билим берүү ресурстарын түзүү боюнча туура мамиле жасоо каралган.

Түйүндүү сөздөр: CMS, билим берүүнү маалыматташтыру, joomle, окуу материалдары, контент, программалык камсыздоо.

Соңку жылдары жогорку маалымат технологиялары өтө тез өнүгүп, дүңгүрөп өсүп, убакыттын өтүшү менен кулачын улаам кенен жайып, илимдин баардык тармагын өзүнө сиңирип келүүдө. Өлкөбүздүн билим берүү системасыдагы заманбап маалымат технологиялары дүйнөсүнүн чийелешкен алкагында өз ордун, өнүгүү багытын табуунун үстүндө иштеп келет.  Кыргыз Республикасынында 2012-2020 жылдарга билим берүүнүн өнүктүрүүнүн Концепциясынын жана Стратегиясынын долбоору иштелип чыгып негизги милдеттердин бири болуп, 2012-жылдан баштап кыргыз билим берүүсүн модернизациялоо концепциясын аныктаган – билим берүү сапатын жогорулатуу.

Маалыматташтыруу билим берүүнүн сапатын, түшүнүктүүлүгүн жана эффективдүүлүгүн көтөрүүгө багытталган билим берүү системасын реформалоонун маанилүү механизми болуп саналат.

Билим берүүнү маалыматташтыруу рамкасында ИКТ (информациялык жана коммуникациялык технологиялар) каражаттарын пайдалануу гана эмес (бул маалыматты иштеп чыккан түрдүү түзүлүштөрдү, механизмдерди, жөндөмдөрдү, алгоритмдерди сүрөттөп берген кеңейтилген түшүнүк. ИКТтин заманбап эң маанилүү түзүлүшү болуп тиешелүү программалык камсыздоо менен жабдылган жана телекоммуникация каражаттары менен бирге маалыматтарды камтыган компьютер болуп саналат) билим берүү ресурстарын түзүүдө жана проектирлөөдө да зарылдыктар пайда болот.

Башкаруу системасы контентти такыр колдонбогон мезгилде кезектеги веб проекти иштеп чыгуу ар бир беттин белгилик кодун түзүү менен же ар бир бетке графикалык интеграцияны жасалгалоо менен жана татаал программалар менен байланышкан. Процесс көп мезгилди талап кылган, ал эми иштин жыйынтыгы чектелген сандагы кызматты аткарган жана оор модернизациялаган.

Контент менен башкаруунун учурдагы системасы туруктуу программалоо зарылдыгын алып таштайт. Мурдатан миңдеп түзүлгөн даяр модулдардан тандап алуу жетиштүү болот. Системада бардык толуктоолор бирдиктүү стандарт менен жасалгандыктан, интеграция көп убакытты албайт.

Бүгүнкү күндө кыска мөөнөттө күчтүү жана заманбап билим берүү ресурстарын түзө ала турган, көптөгөн сайт менен башкарган (ContentManagementSistem же CMS) системалар бар. CMS - бул оңойлотуу жана документтер менен контентти бирге түзүүнү системалаштыруу үчүн багытталган компьютердик программалык камсыздоо. Баарынан мурда, CMS – бул веб-сайт менен жана алар камтыганды башкаруу үчүн кызмат кылган веб-тиркеме.

Контент менен башкаруу түрдүү форматтагы электрондук окуу материалдарды сыйдырууга жана манипуляция кылууга мүмкүнчүлүк берет. Адатта андай система өзүнө түйүндүү сөздөр боюнча издөө жүргүзө алуу мүмкүнчүлүгү бар, билим берүү контентин аккумуляциялаган системаны, берилген база менен интерфейсти камтыйт. Контент менен башкаруу системасы (CMS) түрдүү курстарда окуу материалдарынын бир эле фрагментин колдонуу зарылчылдыгында, курстарды түзүү үстүндө көп сандагы окутуучулар иштеп жаткан учурда өзгөчө эффективдүү.

Заманбап CMS кошумча программага таянбай туруп эле аткаруусу керек:

• графиктерди кошумчалоо же өчүрүү менен беттегини редактирлөө;
• жаңы беттерди кошумчалоо; сайттын структурасын жана түрдүү метаданныйларды өзгөртүү;
• каттоо формаларын тескөө;
• сурамжылоо, добуш берүү жана форумдар менен башкаруу;
• катышкандардын статистикалык жыйынтыгы;
• пайдалангандар арасында сайт менен башкаргандардын укугун бөлүштүрүү.

CMS чындыгында эле сайтты эки түзүмгө бөлөт: дизайн (бүтүндөй сайттын сырткы көрүнүшү, өзүнчө бет, конкреттүү маалымат блоктору) жана камтылгандар (контент). Сайттын дизайны, эреже катары шаблондордо жайгашкан жана контентке караганда өтө сейрек учурларда өзгөрөт. Контенттин жыйынтыгы үчүн атайын билим талап кылынбайт, а тексти түзүүнүн жолун MicrosoftOffise программасында иштей ала турган ар бири билет.

Мындан, контент менен башкаруу системасы эки негизги милдетти чечет деп жыйынтык чыгарууга болот. Пайдалануучулардын көз карашынан алганда – бул жаңылыкты жарыялоого мүмкүн болгон инструмент, сайтта жаңы беттерди ачууга мүмкүн  жана ыңгайлуу интерфейс аркылуу камтылгандардын негизинде башка операцияларды жүргүзүүгө болот. Муну менен пайдалануучу интернет-иштелме технологиясына ээ болбой коюуга болот бирок ал сайттын кандай түзүлөрүн милдеттүү түрдө билүүсү керек.

Иштеп чыккандардын көз карашынан алып караганда – бул даяр блоктордон чечимдерди комплектилөөгө мүмкүндүк берүү менен, иштин түзүлүшүн жана логикасын белгилүү чектерде өзгөртүүдө татаал сайттардын иштелмесин ылдамдаткан инструмент [Деревнина, Кошелев 2001].

Башкаруу системасы – бул сайт менен башкаруу үчүн багытталган өзүнчө интерфейс. Ал өзүнүн сайтына белгилүү дарек боюнча адаттагы браузер же инсталляцияны талап кылган өзүнчө Windows –тиркеме сыяктуу сайттар аркылуу административдик зонага киргенде веб-тиркеме катары иш аткарышы мүмкүн. Түрдүү мүмкүнчүлүктөргө жана жетишсиздиктерге көптөгөн жолдор бар.

Контенттик башкаруунун бардык системасы акы төлөнүүчү жана бекер болуп бөлүнөт. Бекер контенттерге Wordpress, Joomla, Drupal, 2z-project ж.б. кирет. Ал эми акы төлөнүүчүлөргө кеңири таралганы CMS – бул DLE (DataLifeEngine), кызыктыруучу сайттар үчүн көбүрөөк ыңгайлашканына UNI CMS, NetCft ж.б. кирет.

Улуттук проекттин чегинде программалык камсыздоонун жайылышын эркин таратуу боюнча окуу ишмердүүлүгүнүн бардык чөйрөсүндө, анын ичинде окуу каражаттарынын иштелмелеринде маанилүү ролду коммерциялык эмес максатта колдонгон программалык каражаттар ойной баштайт. Заманбап MVS (Модель-представления-контроллер) [Горнаков С. Г. 2009] программалоо каражатынын жардамы менен түзүлгөн CMS Joomla алардын ичиндеги эң белгилүү башкаруу сайты катары пайдаланылат. Ошондуктан сайтка, анын бөлүмдөрүнө же өзүнчө беттерине түрдүү шабондорду дайындоого болот.

CMS Joomla – сайттарды жана күчтүү онлайн-тиркемени түзүүгө мүмкүнчүлүк берген контент менен башкаруу системасынын ичиндеги лидерлердин бири. Joomlaнын башкы өзгөчөлүктөрүнүн бири чексиз мүмкүнчүлүгүн практикалоодогу жана сайттарды даярдоодогу ийкемдүү башкаруусунун салыштырмалуу жөнөкөйлүгү эсептелет. Жана, албетте, ар кандай иштеп чыккандар менен пайдалануучулар үчүн анын жеткиликтүү болушуна мүмкүнчүлүк болушу үчүн кодду толук ачык, ошондуктан интенсивдүү өнүгүүдө. Ачык код ар кандай эле каалоочулардын ал жерде өзүнүн кеңейтүүсүн жазууга мүмкүнчүлүк болоорун билдирет. Учурда Joomla алдында 6000ден ашуун кеңейтүүлөр жазылган. “Joomla” аталышы фонетикалык жактан “Jumla”сөзү менен бирдей, аны Суахилиден которгондо “баары бирге” же “бүтүндөй” дегенди билдирет, разработчиктер менен коомчулукту системанын өнүгүшүнө салым кошууга үндөйт. Joomlaда күчтүү сайттар менен башкаруу үчүн NTMI, RПR, CSS программаларын билүүнүн зарылчылдыгы жок.

Joomlaнын мүмкүнчүлүктөрү:

• берилген базалар жана сайттардын компоненттери менен толук башкаруу;
• жаңылыктардын, товарлардын же сервистердин бөлүмдөрү башкаруу жана редактирлөө үчүн толук жеткиликтүү;
• бөлүмдөрдүн темалары авторлордун кызматташуусу учурунда кошумчаланышы мүмкүн;
• сол, оң жана менюнун борбордук блокторун кошуу менен блоктордун кошуусун толук багыттоо;
• сайтты пайдалануу үчүн өзүнүн жеке библиотекасына браузер менен сүрөттөрдү жүктөө;
• форумдардагы динамикалык модулдар, сурамжылоолор. добуш берүү жыйынтыктарын көрсөтүү менен;
• сиздин сайттын ар бир аспектин жеңил башкаруу үчүн мазмунун жана сүрөтүн, продукциянын каталогун ж.б. кошумчалоодо Windows, Linux, MacOSX Server, Soleris, Joomlaлар менен биргеликте пайдаланышы мүмкүн;
• башкаруу жана аны менен иштөөдө Joomla пайдалануучудан же администратордон HTML билим системасын талап кылбайт.

Joomlaнын тутумундагы башкаруу системасы CMS Mamboнун кеңири белгилүү болгон бутагы болуп эсептелет. Көз карандысыз иштеп чыккандардын буйругу Mambo проектисинен бөлүнгөн бирок макул болбогонунун себеби экономикалык саясатта 2005-жылдын 16-сентябрында Joomlaнын биринчи версиясы жарыкка чыккан.

Иштеп чыгуучулар 2.0 версиясынын чыгышы менен кыймылдаткыч толугу менен кайра жазылып, PHP 6га ылайыкталат деп убада кылышат.

CMS Joomlaда веб-сайтты жасоо үчүн ар кандай куралдарды камтыйт. Системанын маанилүү өзгөчөлүгү зарыл болгон учурда байытылган баштапкы орнотуу учурунда инструменттердин минималдуу топтому болуп саналат. Бул керексиз элементтер менен административдик панелдин башаламандыгын азайтат, ошондой эле сервердеги жүктү азайтат жана хостингде орун үнөмдөйт.

Библиография:

1. Соловое А.В. Электронное обучение: проблематика, дидактика, технология. Самара: Новая Техника, 2006.
2. Дэн Рамел Joomla! для профессионалов – Вильямс, 2014. 448 с.
3. Горнаков С. Г. Осваиваем популярные системы управления сайтом (CMS). – М: ДМК пресс, 2009. 336 с.
4. Деревнина А. Ю., Кошелев М. Б. Принципы создания электронных учебников // Открытое образование. 2001. №2.
5. Джон Вандюк CMS Drupal. Руководство по разработке системы управления сайтом. – Вильямс, 2009. 576 с.