Tashqi omil ta'sirida kelib chiqadigan alopetsiya

ANOTATSIYA

Tashqi omillar soch to'kilishiga, soch o'sishining kamayishiga yoki sochlarning rangi va tuzilishining o'zgarishiga olib kelishi mumkin. Soch to'kilishiga sabab bo'lgan tashqi omillar stress, dorilar, radiatsiya, tortishish, zamburug'lar, pestitsidlar, o'simlik toksinlari, og'ir metallar va boshqa bir qator kimyoviy moddalardir. Bir nechta dorilar guruhlari soch o'sishini bexosdan to’xtatishi mumkin. Sochning tuzilishi va rangi dorilar, metallar, ultrabinafsha va boshqa nurlanishlar ta'sirida o'zgarishi mumkin.

Kalit so’zlar: Alopesiya, soch to'kilishi, soch buzilishi, anagen, katagen, telogen, gipertrikoz.

Alopesiya (boshqa-grekcha αλωπεκία, lotin. alopecia-kallik, pleshivost) - patologik fokus yoki diffuz soch to'kilishi, vaqti-vaqti bilan yoki to'liq ayrimlarda yo'qolib ketishi bosh yoki tananing ayrim joylarida to’kilishi.

Har kuni 50 tadan 100tagacha soch tolasi to’kiladi. Ammo soch to’kilishi va o’sishining tsiklini buzilishi alopetsiyaga sabab bo’lishi mumkin. Stress va noto’g’ri turmush tarzi sochlarga ham ta’sir qilmay qolmaydi. Ayollarning soch turmagi uchun ishlatiladigan turli xil bo’yoq, gellar va spreylar, bundan tashqari issiq damolar, fenlar, taroqlardan foydalanish sochlarga jiddiy zarar yetkazadi.

Sochning davriy aylanish jarayonida bir nechta bosqichlar mavjud:

 ✓ anagen - soch o'sishi davri,ikki yildan sakkiz yilgacha davom etadigan yuqori mitotik faoliyat bilan ajralib turadi dermal papillar hujayralarning mitotik faolligi hisoblanadi;

 ✓ katagen - o'tish davri davomiyligi ikki yoki uch haftalar, follikulan hujayralari bo'linishni to'xtatadi, soch papilla atrofiyasi boshlanadi;

 ✓telogen - eski soch bir-ikki oy ichida tushadi, dam olish davri keladi –uch-to'rt hafta , undan keyin soch follikulalari yana anagen bosqichga o’tadi.

Sog'lom ayollarda 90% soch (erkaklar 85%) anagen bosqichda,  katagen -1-2%  va  telogen-8-10% (erkaklarda 13-15%) bosqichda bo’ladi.

Alopetsiya turlari:

1. Androgen alopetsiya:Bosh terisidagi tuklar ko‘pincha 3-4 tukdan iborat bo‘lib o‘sadi. Androgenetik alopesiyada soch tuklari asta-sekin qisqaradi, shuning uchun har bir tupdagi tuklar soni kamayadi. Oxir-oqibat, tupdagi barcha tuklar yo'qolganda, sochlar orasida bosh terisi ko’rinib qoladi. Bu soch to'kilishining eng keng tarqalgan turi bo'lib, 50 yoshdan oshgan erkaklarning taxminan 50% va 65 yoshdan oshgan ayollarning taxminan 50% ta'sir qiladi. Androgenetik alopesiya yosh erkaklar va ayollarga ham ta'sir qilishi mumkin.

2. Diffuz alopetsiya, bunda sochlar bosh terisining butun yuzasida ingichka bo'ladi. Ko'proq ayollarda uchraydi;

3. O’choqli alopetsiya, boshning ba'zi qismida soch to'kilishi bilan tavsiflanadi, odatda aylana va oval shaklida bo’ladi. O’choqli alopetsiya sabablari ma'lum emas, ammo ayni paytda alopesiya hodisalari bo'lgan joylar periferik ravishda o'sib boradi, bu esa butunlay soch to'kilishiga olib kelishi mumkin. Ko'pincha o’cjoqli alopetsiya bosh terisida kuzatiladi, ammo kallik jarayoni soqol, mo'ylov, qoshlar va kirpiklar sohasiga ta'sir qilishi mumkin. Dastlab, alopesiya o'choqlari kichik, diametri 1 sm gacha, terining holati o'zgarmaydi, lekin ba'zida yengil giperemiya kuzatilishi mumkin. U asosan 15 yoshdan 30 yoshgacha kuzatiladi, jins muhim emas;

4. Chandiqli alopetsiya: follikullarning tuzatib bo'lmaydigan shikastlanishi va ularning o'rnida chandiq to'qimalarining shakllanishi natijasida yuzaga keladi. Bunday kallikning sababi ham jarohatlar, ham turli infektsiyalar natijasida kelib chiqqan yallig'lanish bo'lishi mumkin.

5. Seboreik alopesiya. Seboreik alopesiya seboreya holatlarining taxminan 25% da uchraydi. Kallik balog'at yoshida boshlanadi va 23-25 yoshda maksimal kuchayib boradi. Dastlab, sochlar yog'li va porloq bo'lib, tashqi ko'rinishi moylanganga o'xshaydi. Sochlar iplar bilan bir-biriga yopishadi va bosh terisida mahkam o'rnashgan yog'li sarg'ishlik mavjud bo’ladi. Jarayon qichima bilan birga keladi va seboreik ekzema tez-tez qo'shiladi.

Kasallik rivojlanishning 4 bosqichda bo’ladi:

1. Progressiv. Bosh terisi terisida fokuslar paydo bo'ladi. Sochni odatiy burish bilan tortib olish juda oson. Qichishish mumkin.

2. Statsionar. Qo'shimcha o'choqlarning paydo bo'lishi sodir bo'lmaydi. Teri normal holatga qaytadi, qolgan sochlarni tortib olish juda qiyin.

3. Regressiv. Tuk qoplari hali pigmentga ega bo'lmagan tuklar bilan qoplana boshlaydi. Qulay sharoitlarda yumshoq sochlar to'la-to'kis sochlarga aylanadi.

4. Qayta tiklash. Agar qichitishni keltirib chiqaradigan omillar bartaraf etilmasa, yangi bosqichning paydo bo'lishi bilan dastlabki bosqichga o'tish sodir bo'ladi.

Davolash usullari:

• Vitaminoiterapiya: A, B gruppasi, E, PP;
• Mikroelementlar; qo’rg’oshin mis va boshqalar;
• Tinchlantiruvchi va gormonal mopddalar;
• Biostimulyator;
• Fizioterapevtik davodan kriomassaj, darsonval, ultratovush tavsiya etiladi.
• Gormonlar yordamida davolash;

Adabiyotlar ro'yxati:

1. Teri va tanosil kasalliklari. S.S Arifov, E.U Eshboyev; 212-bet. 2010.
2. https://factdr.com/health-conditions/alopecia/
3. Практическая физиотерапия.