ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ

АННОТАЦИЯ

Әлеуметтік желілердегі ақпарат ағынын саралап, талдау жасау арқылы, болуы мүмкін қиындықтардын алдын алу.

Кіллтік сөздер: әдеуметтік желі, талдау, мониторлау, бақылау, виртуалды әлем.

Қазіргі уақытта әлеуметтік желілер біздің өмірімізде өте ауқымды орын алып жатыр. Ол қолданушылар арасында айтарлықтай қатты дамып кетты, сонымен байланысты адам өмірінің бір бөлшегіне айналып жатқандай. Компьютерлік әлеуметтік желілер арқылы адамдар бір-бірімен әртүрлі форматта қарым-қатынас жасайды: мәтін, аудио және видео түрінде, суреттер жіберу арқылы және сол іспеттес тағы да басқа түрлері арқылы. Бұл дегеніміз желі қолданушылары күн сайын өте көп көлемді ақпарат қабылдайды. Қабылданданған ақпараттар әртүрлі мазмұнда, көлемде болуы мүмкін, және де  бұл ақпараттар мазмұнына байланысты әртүрлі әсер етуі мүмкін, яғни психологиялық, кұқықтық, әлеуметтік жағынан пайдалы да, зиян да болады.

Виртуалды кеңістікте қолданушылар көптеген ақпарат іздерін қалдырады, мысалы, көпшілікке арналған хабарламалар, фотосуреттер, жазбалар, бейнематериалдар, жеке деректер.  Әлеуметтік медиа кеңістігі жеке қолданушыларға ғана емес, сонымен қатар әр түрлі ұйымдарға кең мүмкіндіктер ұсынады. Біріншіден, бұл тұтынушымен/оқырманмен тез байланыс орнатуға, екіншіден, таратылатын ақпаратпен қамтуды арттыруға мүмкіндік береді. Виртуалды диалогқа кез-келген тауар өндірушілері ғана емес, сонымен қатар жетекші ұлттық арналар мен газеттердің және жеке басылымдардың БАҚ өкілдері де қатысады. Әлеуметтік желілерді зерттеу саласында виртуалды өзара әрекеттесу құрылымын, ақпаратты тұтынуды, сондай-ақ виртуалды кеңістіктегі ақпаратқа сенім проблемаларын зерттеуге ерекше мән беру керек.

Қоғамда болып жатқан жайттар туралы белгілі бір қорытынды жасау үшін және оған қатысы барлардың мінез-құлқын болжау мен әлеуметтік өзара әрекеттестікті модельдеу үшін әлеуметтік желілердегі бар ақпаратты талдау қажет. Әлеуметтік желілерге талдау жасау арқылы біз болашақта кездесетін кедергілер мен проблемалардың алдын – ала аламыз.

Әлеуметтік желілерді ақпараттық талдаудың маңызды бөлігі болып: әлеуметтік желілерде болып жатқан әрекеттерді болжап түсіну үшін талдау, мониторлау және басқару болып табылады. (Сур. 1)

Сурет 1. Әлеуметтік желі талдау нысаны ретінде

Әлеуметтік жүйелерге мониторинг жүргізу - бұл жас зерттеу бағыты және осы тақырып бойынша зерттеулер алуан түрлі тұрғыдан жүргізілді[2]. Ақпарат әлеуметтік медиада тез таралады және халықаралық ұйымдарға, қоғамға бұл өз әсерін тигізетіндіктен, олардың өсуін бақылау және болжау үшін проблемаларды ерте анықтауы қажет.

Әлеуметтік медианы бақылау (мониторинг) - бұл әлеуметтік жүйелерді пайдаланушылардан алынған мәтіндердің үлгісі негізінде, көрсетілген параметрлерге сәйкес хабарламалар немесе қолданушылардың пікірлері (кілт сөздер, сайттар, авторлар) бойынша жинақтау[3].

Бұл арнайы бағдарламалық жасақтамамен жүзеге асырылатын деректерді жинаудың белгілі бір әдісі, онда зерттеуші іздеу үшін кілт сөздерді, Бақылау күнін, зерттелетін ресурстардың тізімін белгілей алады. Мұның бәрі автоматты түрде дерекқорға түсіріледі және талдау тақырыбы болуы мүмкін. Дерекқордың өзі, берілген критерийлерден басқа, пайдаланушылардың нақты хабарламаларын, олардың желідегі "координаттарын" (лақап аты, хабарламаға жеке сілтеме, Егер респондент көрсеткен болса, географиясы және жасы) білдіреді. Сонымен қатар, сол дерекқорда біз осы хабарламаны көрген немесе оған жауап берген адамдардың ықтимал саны туралы ақпарат аламыз. Осылайша, біз сандық және сапалық жағынан талдай алатын кодтармен (тегтер, іздеу сөздері) біріктірілген мәтіндер базасын аламыз.

Алынған база ақпаратпен жұмыс істеудің әртүрлі әдістерін қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен, сіз хабарламалардың динамикасын, хабарламалар санының азаюын және төмендеуін көре аласыз, неғұрлым егжей-тегжейлі контент-анализ жасай отырып, белгілі бір белсенділіктің жаңалық себептерін анықтай аласыз. Біз ең белсенді қатысушылар мен пікір білдірушілерді қадағалай аламыз.

Әлеуметтік медианы талдаудың төрт негізгі зерттеу бағыты бар[4]:

• құрылымдық
• ресурстық
• нормативтік
• динамикалық

Олардың әрқайсысы проблемалардың едәуір ауқымын шешеді және әртүрлі білім салаларындағы әдістерді қолданады.

Желілік анализдің ең танымал мысалдарының бірі 1970 жылдары американдық әлеуметтанушы Марк Грановеттер жасаған талдау болып табылады. Ол жұмыс іздеу сияқты көптеген әлеуметтік міндеттер үшін әлсіз байланыстар күшті байланыстарға қарағанда әлдеқайда тиімді болатындығын көрсетті [4].

Әлеуметтік желілерді талдау үшін желідегі өзара әрекеттесулер мен процестерді модельдеуге, белгілі бір желілік параметрлерді есептеуге және желілік графикті бейнелеуге арналған көптеген қосымшалар бар. Мысалы, ВКонтакте немесе Facebook желісін визуалдауға арналған қосымшалар. Әлеуметтік өзара әрекеттесуді автоматты түрде талдауға арналған ең танымал құралдарға NetMiner, NetworkX, SNAP, UCINet, Pajek, ORA, Cytoscape және т.б. жатады. Мұндай қосымшалар үшін өте маңызды мәліметтерді өңдеу мүмкіндігі маңызды талап болып табылады. Осыған байланысты өңдеу процесі көбінесе параллельденеді.

Әлеуметтік желілерге талдау жасай бүкіл әлем бойынша қолға алынып жатқан бағыт болғандықтан, көптеген бағдарламалардың да шығуы таңғаларлық емес. Бірақ біздің қоғамға керегі қазақ тілінде мәтіндерді талдап, бүкіл виртуалды әлем бойынша бақылау жасау. Арнайы бағдарламаға керекті алгоритмдерді енгізу арқылы біз бұл мақсатқа да жетеміз.

Жалпы талдау әдебі келесі түрде болады.:

Қолданушы кез-келген кілттік сөзді немесе қысқаша сөз тіркесі, тіпті сөйлем енгізу арқылы тек атақты әлеуметтік желілерді ғана емес,  сонымен қатар блогтар, сайттар, және тағы да басқа виртуалды ақпарат көздерін сканерлеу арқылы қажетті мәліметті береді.

Мұндай жүйенің Қазақстанға да қажеттілігі мол. Тиісті ведомстволардың жұмысындағы «қателіктерді» анықтау, жұмыс пен қызметтерді оңтайландыру, проблемалық мәселелер бойынша жедел шешімдер қабылдау үшін тұтынушылардың, мысалы, білім беру, медициналық және мемлекеттік қызметтердің пікірін анықтау маңызды. Талдау мен ақпаратқа ерте қол жетімділік шешім қабылдауды жақсартады және жедел жауап беру үшін сапалы, негізделген жауаптар қалыптастырады. Әлеуметтік желіні бақылау және контент-талдау жасау: ақпараттық әсерді анықтауға; ақпараттың таралуы мен қызығушылығының ауқымын анықтау; маркетингтік іс-шаралар үшін кеңейтілген әлеуметтік профильдерді жинау; пайдаланушының белгілі бір тақырыпқа қатысу динамикасын қадағалау; жаңалықтар мен оларға деген көзқарастарды анықтау; Интернет-қолданушылардың нақты пікірталас тақырыптарын қабылдауға ойын  бақылау.

Бұл керемет мүмкіндік мектеп әкімшілігіне, ЖОО қызметкерлеріне және де ата-аналарға, бизнеспен айналысатындар, БАҚ өкілдері мен атақты жұлдыздарға дейін пайдалы.

Әдебиеттер тізімі:

1. Granovetter M.S., The Strength of Weak Ties. American Journ. of Sociology, 1973, Vol. 78, no. 6, pp. 1360–1380.
2. Zhang, B., & Vos, M. (2014). Social media monitoring: aims, methods, and challenges for international companies. Corporate Communications: An International Journal, 19 (4), 371-383. doi:10.1108/CCIJ-07-2013-0044
3. Бершадская Л., Биккулов А., Болгова Е., Чугунов А., Якушев . Социальные сети и социометрические исследования: теоретические основания и практика использования автоматизированного инструментария изучения виртуальных сообществ // «Информационные Ресурсы России» №4, 2012
4. Чураков А.Н. Анализ социальных сетей // Социологические исследования. 2001. № 1. С. 109–121.